Να λείπεις- Δεν είναι τίποτα να λείπεις…

γράφει η Κλειώ Βλαχάκη

Μήνες σε αναμονή. Ξέρεις πώς είναι; Να σε βάζεις σε αναμονή, να σε περιμένεις, να κοιτάζεις από το μισάνοιχτο παραθύρι, να κάνεις ησυχία μήπως και σε ακούσεις, να σταματάς την καρδιά σου, να την πηγαίνεις αργά, να την παγώνεις; Ξέρεις πώς είναι; Να ξεπορτίζει ο ήλιος, Απρίλη μήνα, Μάη μήνα, Ιούνη μήνα, κι εσύ να φοράς παλτό, να κρύβεσαι από το φως, να μετράς απώλειες, να κηδεύεις εσένα, να θρηνείς εσένα, πού πήγες, πώς ήσουν, πώς έγινες, τι άλλαξε, τι έφυγε, τι δεν ήρθε; Γιατί κρυφά μέσα μας περιμένουμε να στείλει αντικαταστάτη το φευγιό.

Ιούλιος. Καρπούζι. Θυμήθηκα τον παππού μου. Ένα μποστανάκι με άνυδρα καλούδια, μια τσάπα στον ώμο και το δεξί χέρι να κρατά το δικό μου. Κι ένας δρόμος ατέλειωτος μέσα από ελιές και χώματα και πέτρες. Να τρέχουν τα σάλια μου και να ανυπομονώ να φτάσουμε επιτέλους γιατί τότε νόμιζα πως η ζωή θα έχει πάντα γεύση καρπούζι και τελικά στο μόνο που έμοιαζε ήταν σε εκείνο το κρακ που έκανε όταν έμπηγε το μαχαίρι. Κρακ και η καρδιά αργότερα! Κρακ και η ζωή ολόκληρη! Και ποτέ κανείς δεν την άκουσε! Έβλεπες μόνο τη ρωγμή αργότερα κι αναρωτιόσουν ποιος παρατρόχισε τα φτερά σου κι έκαναν κρακ.

Τώρα ξυπνώ και κουτουλάω σε τοίχους. Μου έλεγαν θα κάνεις λάθη κι εγώ άκουγα πάθη. Και κουτουλάω σε τοίχους. Όταν πονάω, κρύβομαι σαν τις γάτες. Δε με βρίσκεις εύκολα. Ήθελα λευκό κι εκείνο έγινε γκρι, ήθελα ήχους κι εκείνο έγινε κρακ, ήθελα φως κι έγινε ό,τι βλέπει ένας τυφλός. Όλο ήθελα κι έμεινα εκεί.

Κανείς δε μας προετοιμάζει για την απάτη. Κανείς και για την αγάπη. Ανοίγουμε τα μάτια ένα πρωί και είναι Ιούλιος. Ο σκύλος θέλει βόλτα, η βρύση στάζει, μια μύγα πετά, στις φλέβες σου κυλά νερό, αλκοόλ, οινόπνευμα, τα μάτια σου είναι άνυδρα, σαν το μποστανάκι του παππού, δε γελάς, δεν κλαις, δεν ελπίζεις, πορεύεσαι αυτό το καλοκαίρι χωρίς προσδοκίες, ανίκανος να θυμηθείς πώς ήσουν, ανερμάτιστος, ανίδεος, αναποφάσιστος να βγεις έξω. Πρόσφυγας της ζωής που βρέθηκες στο σαπιοκάραβο και όλοι οι συνταξιδιώτες έσωσαν το τομάρι τους. Και λόγια, λόγια, λόγια, υποσχέσεις, «θα», τόσα πολλά «θα» που μέτρησες κι έπιασες το άπειρο.

Τώρα ξυπνώ και κουτουλάω σε τοίχους. Έχω ακόμα την ψευδαίσθηση ότι θα ανοίξω πέρασμα, λαγούμι, τούνελ στο μέσα μου για να περάσω πάλι, να με δω, να με γνωρίσω, να με συγχωρήσω που πίστεψα εκείνα τα «θα» και χάθηκα, με έχασα, έχασα. Πάσο, κύριοι!

*Ο τίτλος δανεικός από το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου «Γειτονιές του κόσμου».   

Athens Voice: Η ανατομία μιας χυδαιότητας

γράφει ο Αλέξανδρος Βάκουλας

Χθες ένα συγκεκριμένο σχόλιο που αναρτήθηκε στη fanpage της Athens Voice έτυχε εξαιρετικής διάδοσης. Παρά το πνευματώδες τους πράγματος που διεκδικεί κάθε αντίστοιχη ανάρτηση, το περιεχόμενο της δεν μπορεί να χαρακτηριστεί, με περισσή επιείκεια, ως κάτι παραπάνω από μια αποτυχημένη «εξυπνάδα».

Υπάρχει μια σειρά ζητήματα που εγείρονται. Για να τα εντοπίσουμε, βοηθά να ξεκινήσουμε από την ανατομία αυτού του αποτυχημένου σχολίου.

Πρώτα απ’ όλα, ας σκεφτούμε τους όρους με τους οποίους παράγεται περιεχόμενο στις ηλεκτρονικές πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Ο τρόπος που οι αναρτήσεις αποκτούν αυξημένη διάδοση είναι μέσω της ενασχόλησης / δέσμευσης (engagement) με την εκάστοτε ανάρτηση. Ιδανικό περιεχόμενο για να προκαλέσει τους αναγνώστες να αντιδράσουν είναι περιεχόμενο αιχμηρό, πολωτικό, αφοριστικά γενικόλογα ή σπανιότερα, εξαιρετικά ευρηματικό. Επίσης βοηθά όταν είναι σύντομο και ατακαδόρικο. Στην επιδίωξη παραγωγής σύντομου και περιεκτικό περιεχομένου, εξαιρετικά χρήσιμη είναι η άντληση νοήματος με μια καλή αναφορά σε κάτι που ο αναγνώστης θυμάται και είχε σημασία γι αυτόν στο παρελθόν.

Έτσι, η συγκεκριμένη ανάρτηση δεν είναι κάτι που ξεφεύγει από την πεπατημένη. Γιατί λοιπόν προκάλεσε τόσο έντονες αντιδράσεις;

Ας εστιάσουμε στην αναφορά που επιχειρήθηκε, ώστε το σχόλιο να αντλήσει από την ανάμνηση επίκαιρου σχολίου σε σχέση με τον Αλέξη Τσίπρα.

Το 2008, σε μια από τις πρώτες του εμφανίσεις ως επικεφαλής του ΣυΡιζΑ, ο Αλέξης Τσίπρας είχε βρεθεί στο Προεδρικό Μέγαρο με αφορμή την Εορτή της Δημοκρατίας. Μαζί του βρισκόταν η Καντίτσα Σάνκο, μετανάστρια από τη Σιέρα Λεόνε που βρισκόταν στην Ελλάδα για περισσότερο από τη μισή της ζωή. Κατά δήλωσή του, ο πρωθυπουργός είχε δηλώσει ότι η πρόσκληση του στην κα. Σάνκο είχε σκοπό συμβολικό, αλλά και προσωπικό. Η γυναίκα αυτή είχε σχολιαστεί με ύφος ουδόλως διαφορετικό από αυτό που μεταχειρίστηκε η Athens Voice στη χθεσινή της ανάρτηση.

Έντεκα χρόνια μετά, κάποιος αποφάσισε να ανασύρει τη συγκεκριμένη αναφορά. Η ερμηνεία της κριτικής προς τον ΣυΡιζΑ δεν είναι δύσκολη. Ο σχολιαστής επιχειρεί να αποδόσει επικοινωνιακή χρήση των μεταναστών από την παρούσα κυβέρνηση, κάτι που η απάντηση/ μη-απολογία της Athens Voice, μετά από την ευρεία αντίδραση που δοκίμασε, επιβεβαιώνει.

Αφού το παραπάνω δεν φαίνεται δύσκολο να το καταλάβει ο αναγνώστης, θα πει κανείς, γιατί τόσο θέμα;

Η επιλογή κάποιου να μεταχειριστεί ένα φραστικό εύρημα για να ενδυναμώσει το σχόλιό του, τον επιβαρύνει με την ευθύνη για την ευστοχία του. Εν προκειμένω, με την αναφορά που θίγεται πιο πάνω και την παράθεση του θανάτου της νοσηλεύτριας, επιχειρείται η κριτική στον επικοινωνιακό χειρισμό του μεταναστευτικού. Έναν χειρισμό που η κριτική στον οποίο, έστω και αδύναμα διατυπωμένη, θα μπορούσε να σταθεί από μόνης της. Το φραστικό σχήμα ωστόσο δεν βρήκε την αιχμή του και το περιεχόμενο των αντιδράσεων το υπογραμμίζουν.

Ας εστιάσουμε στο ποιος πραγματικά μπήκε στο στόχαστρο αυτού του σχολίου. Παρότι ο στόχος ήταν ο Αλέξης Τσίπρας, η συγκεκριμένη κριτική απέτυχε παταγωδώς να θίξει αυτό που σκόπευε. Κατ’ επέκταση, και αυτόν που φιλοδοξούσε να στοχεύσει. Στο στόχαστρο, πραγματικά, βρέθηκε μια γυναίκα, μετανάστρια χωρίς χαρτιά, πιθανώς ανασφάλιστη, επισφαλώς εργαζόμενη. Μια γυναίκα, αποκλειστική νοσοκόμα, που πήδηξε από τον πρώτο όροφο νοσοκομείου και κατέληξε να χάσει τη ζωή της, φοβισμένη και αθέλητα ή απελπισμένη και σκοπίμως. Μια γυναίκα που φοβόταν την απέλαση. Μία γυναίκα που ονομαζόταν Γκαϊανέ Κασαρτζιάν και βρισκόταν για περισσότερα από 25 χρόνια στην Ελλάδα.

Ποιο πνευματώδες σχόλιο είναι τόσο εύστοχο που να μπορεί να στηρίξει το βάρος ενός τέτοιου θανάτου; Σίγουρα όχι αυτό. Η επιλογή του συγκεκριμένου επίκαιρου σημείου για την διατύπωση μιας τέτοιας κριτικής ήταν άστοχο και εκτροχίασε οποιαδήποτε προσπάθεια διατύπωσης σχολίου.

Υπό τον ορυμαγδό των αντιδράσεων, στο σημείο αυτό, χρειάζεται και μια κουβέντα για τον λόγο που παράγουν τα μέσα που ταυτόχρονα παράγουν και δημοσιογραφία. Σίγουρα δεν χρησιμεύει να γινόμαστε τιμητές μιας άμεμπτης και αντικειμενικής δημοσιογραφίας. Είναι σαφές ότι κάθε μέσο, επιλέγοντας τι αναδεικνύει και τι παραλείπει, ιχνηλατεί τις προτεραιότητες του. Αυτό που θα οφείλαμε να κάνουμε, ωστόσο, είναι να αντιμετωπίζουμε γεγονότα δίκαια, τις απόψεις, γενναιόδωρα και αναλυτικά και τις πληροφορίες, με επιφύλαξη.

Αντιμετωπίζοντας το χθεσινό σχόλιο γι’ αυτό που είναι, λοιπόν, αντικρίζουμε, στη βάση μιας άστοχης κριτικής με ψήγματα επιχειρήματος, μια χυδαία εξυπνάδα στο κυνήγι των clicks.

Η μυστική συμφωνία στο πριγκιπάτο Μητσοτάκη - Καραμανλή.

Γράφει ο Στέλιος Κούλογλου

Αν η ΝΔ κερδίσει τις εκλογές της επόμενης Κυριακής, για τη χώρα θα υπάρχει μια ακόμη αρνητική συνέπεια: θα απομακρυνθεί από την κοινοβουλευτική δημοκρατία, υιοθετώντας ένα είδος βασιλευόμενης. Γιατί πίσω από την πρόσφατη δημόσια τοποθέτηση του Κώστα Καραμανλή, την πρώτη μετά από 10 χρόνια, κρύβεται μια συμφωνία: ο πρώην πρωθυπουργός φαίνεται ότι ανταλλάσσει την ανοικτή πλέον στήριξη της ηγεσίας Μητσοτάκη, με την υποστήριξη του τελευταίου προς τον Καραμανλή για τη θέση του προέδρου της Δημοκρατίας.

Δεν αποκλείεται λοιπόν τον Φεβρουάριο του 2020, να έχουμε πρωθυπουργό από την οικογένεια Μητσοτάκη και πρόεδρο από την οικογένεια Καραμανλή. Πρωτοφανής όχι μόνο για την Ευρώπη αλλά και τον κόσμο όλο, αυτή η βορειοκορεατική εικόνα δεν μοιάζει πολύ με κοινοβουλευτική δημοκρατία. Ευτυχώς που δεν έχουν μεγαλώσει και τα άλλα παιδιά(πλην του δημάρχου Αθηναίων και κάποιων βουλευτών) για να καταλάβουν και την προεδρία της Βουλής..

Για την πολιτικές που θα επικρατήσουν στο βασίλειο, καλύτερα να μην γίνει λόγος. Ο υποψήφιος πρωθυπουργός επαγγέλλεται μια πολιτική που θα βοηθήσει τους ευγενείς να πληρώνουν λιγότερους φόρους σε βάρος των πληβείων. Ο προαλειφόμενος ως πρόεδρος έχει υιοθετήσει λιγότερο νεοφιλελεύθερες θέσεις και πιο συναινετικό, κεντροδεξιό προφίλ, αλλά δεν έχει τις εξουσίες για να τις επιβάλλει. Το λεγόμενο καραμανλικό στρατόπεδο θα τύχει  οριστικής τιμητικής αποστρατείας.

Φυσικά σε κάθε δυναστεία περισσεύει η υποκρισία και η συμφωνία των Πρεσπών είναι η πιο χαρακτηριστική περίπτωση. Κόντρα στις πεποιθήσεις του, ο κ. Μητσοτάκης υιοθέτησε την πιο αισχρή, δημαγωγική πολιτική, ψαρεύοντας στα βρόμικα νερά της ακροδεξιάς. Χθες βγήκε στη φόρα αυτό που όλοι γνωρίζαμε για τις πραγματικές θέσεις της ΝΔ: ο κ. Καραμανλής είχε υιοθετήσει την ονομασία Μακεδονία-Σκόπια, χωρίς ούτε συνταγματική αναθεώρηση ούτε τις άλλες ουσιαστικές υποχωρήσεις από την πλευρά των γειτόνων, που έχουν οδηγήσει την Ελληνική αεροπορία να ελέγχει σήμερα τον εναέριο χώρο της Βόρειας Μακεδονίας. Η δικαιολογία ότι επρόκειτο για κίνηση τακτικής προς τις ΗΠΑ δεν πείθει κανένα. Δηλαδή αν η τότε εθνικιστική ηγεσία των Σκοπίων αποδεχόταν, υπό την πίεση των ΗΠΑ, την ελληνική πρόταση, η ελληνική κυβέρνηση θα έκανε πίσω;

«Σιγουράντζα», όπως πάντα, ο κ. Καραμανλής βρήκε να υποστηρίζει την «παράταξη», αφού πρώτα  η ΝΔ νίκησε στις ευρωεκλογές. Για τα πεπραγμένα του, τις καθοριστικές ευθύνες του για τη χρεοκοπία της χώρας το 2010, ούτε κουβέντα. Έτσι γίνεται πάντα στα βασίλεια: οι άρχοντες δεν παραδέχονται ποτέ τα λάθη τους..

ΥΓ: Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας πρέπει να υπογράψει τις αλλαγές στην ηγεσία της Δικαιοσύνης, που αποφασίστηκαν από τη νόμιμη κυβέρνηση και μάλιστα μετά από συναινετική συμφωνία στη Βουλή. Διαφορετικά θα έχει συναινέσει σε ένα δικαστικό -συνταγματικό πραξικόπημα. Αν οι δισταγμοί του είχαν -πολύ κακώς- να κάνουν και με την πιθανότητα ανανέωσης της θητείας του από την ΝΔ, η συμφωνία Μητσοτάκη- Καραμανλή διαψεύδει και αυτή την ελπίδα.           

Η Συμφωνία των Πρεσπών και η πατριδοκαπηλία της ΝΔ

Θα προσπαθήσω να εξηγήσω με πολύ απλά λόγια γιατί το ονοματολογικό της Βόρειας Μακεδονίας φωτογραφίζει την διαχρονική πατριδοκαπηλία της δεξιάς παράταξης στην Ελλάδα και ταυτόχρονα επιβεβαιώνει το ρόλο των κυρίαρχων ΜΜΕ υπέρ των συστημικών κομμάτων και κατά της Κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ.

Στις 13 Σεπτεµβρίου στην Νέα Υόρκη, μετά από τις εντονότατες πιέσεις που δέχονταν η Ελλάδα για άρση του εμπάργκο, υπογράφτηκε η Ενδιάµεση Συµφωνία από τον τότε υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδας κ. Παπούλια και τον τότε υπουργό Εξωτερικών της πΓ∆Μ κ. Τσερβενκόφσκι.

Τι έλεγε τότε η Συμφωνία; Ότι μέχρι να βρεθεί οριστική λύση η χώρα θα ονομάζεται πΓ∆Μ και θα πρέπει να να προχωρήσει σε άµεση αλλαγή του συµβόλου (µε τον Ήλιο της Βεργίνας) που υπάρχει στη σηµαία, να σταµατήσει την έκδοση και να διακηρύξει τηv άµεση αλλαγή του νέου χαρτονοµίσµατος µε την απεικόνιση του Λευκού Πύργου της Θεσσαλονίκης και να διακηρύξει (προσέξτε, να διακηρύξει, όχι να αλλάξει) ότι η ερµηνεία των επίµαχων άρθρων στο Σύνταγµά της δεν ερµηνεύονται ως διεκδίκηση ελληνικού εδάφους αλλά ούτε και ως ανάµιξη στις εσωτερικές υποθέσεις της Ελλάδας.

Τα χρόνια πέρασαν και όπως γίνεται πάντα με τα προβλήματα που παραμένουν άλυτα η γειτονική χώρα, όχι απλά συνέχισε τις προσκλήσεις αλλά αναγνωρίσθηκε νέτα, σκέτα ως «Μακεδονία» από μια σειρά από χώρες, π.χ. Ρωσία, Κίνα, Καναδάς. Το 2005 ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Καρμανλής, όπως παραδέχεται και ο ίδιος, υπό την πίεση να αναγνωρίσουν τη γειτονική χώρα οι ΗΠΑ ως «Μακεδονία» στέλνει την επιστολή στον Τζ. Μπους (την οποία αποκαλύπτει σήμερα το Documento) δίνοντας το όνομα «Μακεδονία» για εσωτερική χρήση, το όνομα «Μακεδονία – Σκόπια» για εξωτερική, φυσικά γλώσσα και ταυτότητα στο εσωτερικό που ακολουθούν το όνομα, και χωρίς Συνταγματική αλλαγή.

Το θετικό για τη χώρα μας είναι ότι ακόμη και αυτήν τη συμφωνία δεν τη δέχθηκαν οι σκληροί του VMRO και ο Κύρο Γκλιγκόροφ, με αποτέλεσμα να φτάσουμε στο 2008 και τη Σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι όπου η Ελλάδα και η τότε Κυβέρνηση Καραμανλή ρωτήθηκαν αν θα συναινούσαν στην είσοδο της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ με την προσωρινή της ονομασία και απάντησαν «όχι» με αποτέλεσμα να μην μπει καν στην ημερήσια διάταξη το θέμα. Αυτό παρουσιάζει ως μεγάλη επιτυχία ο Κ. Καραμανλής, αλλά πρέπει να ανάψει ένα μεγάλο κεράκι στον Κ. Γκλιγκόροφ και το VMRO γιατί χωρίς αυτούς τα πράγματα θα ήταν πολύ δύσκολα για την Ελλάδα από τη στιγμή που το 1995 είχε δεχθεί τη χρήση του ονόματος πΓΔΜ, κάτι που φάνηκε από την καταδικαστική απόφαση για τη χώρα μας του δικαστηρίου της Χάγης.

Και φτάνουμε στη Συμφωνία των Πρεσπών όπου οι Αλέξης Τσίπρας και Νίκος Κοτζιάς πετυχαίνουν μια λύση απείρως ευνοϊκότερη για τις Ελληνικές θέσεις αφού η ονομασία «Βόρεια Μακεδονία» είναι erga omnes δηλαδή για όλες τις χρήσεις με παράλληλη αλλαγή των αλυτρωτικών διατάξεων του Συντάγματος της γειτονικής χώρας και των ονομασιών σε πλατείες, αεροδρόμια, δρόμους κ.λ.π. Τόσο καλά.

Τι κάνει λοιπόν η ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη και του Αντώνη Σαμαρά; Βλέπει την ευκαιρία για «πατριωτικά» ψηφαλάκια, βγαίνει στα μπαλκόνια, μιλά για προδοτική Συμφωνία, ρίχνει νερό στο μύλο των ακροδεξιών με τη βοήθεια βέβαια των «αγαπημένων» της Media, που αντί να επισημάνουν την αμφισημία της Αντιπολίτευσης βγάζουν ντουντούκες για το γεγονός ότι η Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ χαρακτηρίζει «ακροδεξιούς» όλους τους πολίτες που αντιδρούν στην Συμφωνία! Προσέξτε, όχι ότι οι προηγούμενοι παρακαλούσαν για το λίγο χειρότερο φαΐ που αναγκάστηκαν να σερβίρουν και τώρα φωνάζουν στον μάγειρα που το διόρθωσε αλλά ότι ο μάγειρας τους έκανε παρατήρηση γιατί τώρα προσπαθούν να αναποδογυρίσουν την κατσαρόλα!

Αν δε, τοποθετήσει κανείς τη Συμφωνία των Πρεσπών στο ευρύτερο κάδρο των εξελίξεων στα εθνικά μας θέματα (Ελληνοτουρκικά, υδρογονάνθρακες, ενεργειακοί δρόμοι) θα αντιληφθεί το κέρδος σε διπλωματικό και εθνικό κεφάλαιο για τη χώρα μας από τη Συμφωνία του Αλέξη Τσίπρα και του Νίκου Κοτζιά

Δημήτρης Χατζηνικόλας         

Πηγή: Documento       

«Φύγε! Επεσε...»

Γράφει η Νόρα Ράλλη

Τι ήταν να γεννηθώ στη χώρα των ψυκτικών, κατά Κυριάκο; Δεν μπορούσα να έχω μεγαλώσει στη διπλανή χώρα των αθληταράδων, κατά Αντετοκούνμπο; Ενα κοτέτσι χώριζε κάποτε το Περιστέρι με τα Σεπόλια. Αντε κι ένα ποτάμι. Το πρώτο το σαρώσαμε, το άλλο το μπαζώσαμε.

Ατιμη ζωή. Βρε καλά τα λένε οι φιλελεύθεροι του κόσμου τούτου. Στην Ελλάδα πια, έχουμε τιγκάρει από δαύτους. «Σ’ αυτή τη ζωη ο καθένας παίρνει αυτό που του αξίζει!». Το 1884 το ’πε αυτό το τρισμέγιστο ένας από τους παμμέγιστους θεωρητικούς νομιμοποιητές της κοινωνικής ανισότητας (που είναι ίδιον της ανθρώπινης φύσης – πάλι κατά Κυριάκο). Ουίλιαμ Σάμερ τον έλεγαν. Τον 19ο αιώνα έζησε, καταμεσής της ανόδου του βιομηχανικού καπιταλισμού. Καθηγητής στο Γέιλ ήτανε και μαζί μ’ άλλους ινστρούχτορες και καθοδηγητάδες θεμελίωσε τον φιλελευθερισμό για να μπορούμε εμείς σήμερα, ενάμιση αιώνα μετά, να τον ψηφίζουμε με δόξα και τιμή – έστω και ευκαιρίας.

Μόνο ως προς αυτήν, σύμφωνα με τους εν λόγω, είμαστε ίσοι. Μόνο ως προς την ευκαιρία. Οχι από γεννησιμού μας. Γιατί, σου λέει, δεν είναι δυνατόν να γεννιέται ίσος ένας που του λείπει ένα χέρι ή λίγο μυαλό ή μια αίσθηση ή ένας μπάρμπας στην Κορώνη, με όλους τους υπόλοιπους! Αλλοι γεννιούνται άξιοι κι άλλοι ανάξιοι. Ετσι είναι, γιατί έτσι το είπανε. Και μάλιστα, οποιαδήποτε προσπάθεια να υποστηριχτούν αυτοί οι «ανάξιοι» (τελευταία είναι της μοδός να τους λέμε «μεσαία τάξη»), οι άνεργοι, οι χαμηλοεισοδηματίες, οι «μειονεκτούντες» τέλος πάντων, είναι προσβολή για την ίδια τη φύση! Είναι έγκλημα για την ίδια τη ζωή! Που δίνει μόνο σ’ αυτούς που αξίζουν.

Δεν τα λέω εγώ αυτά. Τα βιβλία τα λένε, τα βαριά, της πολιτικής φιλοσοφίας. Τελευταία και κάτι δεκάδες υποψήφιοι ΝΔίτες και ακροΝΔίτες σε κανάλια, εφημερίδες, ραδιόφωνα – οι περισσότεροι είναι συγγενολόι.

Λίγο, βέβαια, να ξεφυλλίσει κάποιος τις αλήθειες τους, καταλήγει σε περισσότερα ερωτήματα απ’ ό,τι απαντήσεις. Πώς γίνεται, ας πούμε, στην ίδια χώρα να βραβεύουν ώς τον πρώτο των πρώτων έναν Νιγηριανο μετανάστη από ένα προάστιο δευτεράντζα μιας χώρας επίσης δευτεράντζας, και την ίδια στιγμή να μην ανοίγει ρουθούνι για τον πατέρα με το παιδάκι του που βρέθηκαν αγκαλιασμένοι νεκροί, στις όχθες ποταμού στα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικού; Πώς γίνεται, στην άλλη τη χώρα, τη δευτεράντζα, οι ίδιοι που συγχαίρουν εκείνο το αγόρι (το εκ Νιγηρίας καταγόμενο, εν Ελλάδι καταδιωκόμενο και εξ Αμερικής βραβευόμενο) και ταυτόχρονα να λένε πως «επιδόματα τέκνων θα παίρνουν μόνο οι Ελληνες Ελληνες» (πες τα, βρε τσίφτη, Κυρανάκη!); Και κυρίως, πώς και όλα αυτά τα «πώς» είμαστε έτοιμοι να τα ψηφίσουμε ξανά, με δόξα και τιμή – έστω και ευκαιρίας;

Στην Ιταλία, μόλις έπεσε ο Μπερλουσκόνι, έγινε μια δημοσκόπηση: οι μισοί Ιταλοί ήθελαν να είναι ο Μπερλουσκόνι ή να δουλεύουν για κάποιον σαν τον Μπερλουσκόνι.

Στην Ελλάδα πάλι, η «επιβίωση του καταλληλότερου» (θεμελιακή αρχή του φιλελευθερισμού, κλασικού και νέου) αναβιώνει με ταχείς ρυθμούς και Μπερλουσκονική πατέντα: Ετοιμοι είμαστε να φέρουμε εξουσιαστή, όχι αυτόν που θαυμάζουμε αλλά αυτόν που οικτίρουμε. Μόνο και μόνο με την πρόφαση (ίσως και βεβαιότητα) πως αυτός είναι ο «καταλληλότερος». Για ποια δουλειά; Μα για να επιβεβαιώσει αυτό που πολύ σωστά (πολύ με πονάει αυτό το «πολύ») μου έχει πει ο σπουδαίος ηθοποιός και υπέροχος φίλος, Ηλίας Λογοθέτης: «Τον νεοέλληνα δύο πράγματα τον ενδιαφέρουν μόνο. Να έχει λεφτά και δίκιο!».

Και πάνω που ήμουν έτοιμη να του αντιμιλήσω, λέγοντας πως δεν μπορεί να είναι μόνο έτσι, θυμήθηκα περιστατικό που μου είχε περιγράψει άλλη φίλη ηθοποιός.

Περιστατικό που εξηγεί πολλά (αχ, πολύ με πονάει αυτό το «πολλά»): Λεωφορείο είναι έτοιμο να ξεκινήσει, όταν φωνάζει ο ελεγκτής στον οδηγό: «Σταμάτα! Ερχεται»... Μια κυρία με τα χέρια της γεμάτα ψώνια έτρεχε να το προλάβει. Κάτι το βάρος από τα ζαρζαβαρικά στις σακούλες, κάτι η τρεχάλα μες στη λαλάκα, χάνει την ισορροπία της και πάρ’ τα χάμω, κυρία, σακούλια και αξιοπρέπεια μαζί. Ξαναγυρίζει τότε ο ελεγκτής στον οδηγό και του λέει: Φύγε! Επεσε.      

Ξένοιαστες μέρες

Γράφει η Αρχοντία Κάτσουρα

Φορούσε ρούχα σοβαρά: μαύρο παντελόνι, μαύρη μπλούζα, ένα κολιέ, μικρά σκουλαρίκια, λίγο μακιγιάζ και είχε κρεμασμένη από τον ώμο της μια «επαγγελματική» τσάντα. Από αυτές που τα περιέχουν όλα: τηλέφωνο, έναν υπολογιστή, γυαλιά ηλίου και οράσεως, ένα κραγιόν, ένα σημειωματάριο...

Βρισκόταν σε ξένη πόλη, ταξίδι-αστραπή για δουλειά, και έκανε ένα διάλειμμα. Αρχές καλοκαιριού στη δυτική Ευρώπη, με όση ζέστη χρειάζεται.

Καθόταν σε ένα παγκάκι, μπροστά σε μια τεχνητή λιμνούλα με σιντριβάνια, η οποία είχε μετατραπεί σε αστικό βιότοπο. Πάπιες και χήνες κολυμπούσαν στο νερό, ζευγάρια και ομάδες εφήβων ήταν απλωμένα γύρω γύρω. Κάποιοι κουβέντιαζαν, κάποιοι διάβαζαν, άλλοι μοιράζονταν μπίρες και αναψυκτικά.

Κι εκείνη προσπαθούσε να πάρει μερικές ανάσες. Από τη δουλειά και τον θόρυβο των συγκεντρωμένων ανθρώπων μέσα σε ένα μάλλον σκοτεινό κτίριο. Μπορεί και από τις σκέψεις που τη βασάνιζαν μέρες τώρα. Επρεπε να πάρει αποφάσεις και όλο το ανέβαλλε.

Καθόταν εκεί και παρατηρούσε τα πουλιά, τα παιδιά, τον κόσμο που περνούσε δίπλα της. Ακουγε τον ήχο του νερού. Δεν φαινόταν να αντιδρά σε τίποτα, ίσως να μην ανοιγόκλεινε καν τα μάτια της. Δεν ζεσταινόταν, ούτε κρύωνε. Φυσούσε ελαφρά και το παγκάκι κάτω από το μεγάλο δέντρο πρόσφερε την ιδανική συνθήκη για να χαλαρώσει.

Ενας ζητιάνος –ίσως χρήστης ναρκωτικών– πέρασε από μπροστά της. «Κυρία, μπορώ να σας ενοχλήσω λίγο;» της είπε στη γλώσσα του. Δεν του απάντησε, ίσα που τον είδε. Το κατάλαβε και ο άνθρωπος και έφυγε άπραγος. Μπροστά της ένα αγόρι και ένα κορίτσι είχαν ξαπλώσει σε μια ψάθα πάνω στην όχθη. Το αγόρι μισοκοιμόταν με ακουστικά στα αυτιά και το κορίτσι ζωγράφιζε σε ένα μπλοκ με λευκά φύλλα. Χωρίς χρώματα, μόνο με μολύβι.

Για λίγο μπήκε στη θέση της. Είχε τα μαλλιά της αλογοουρά, φορούσε καρό πουκάμισο θαλασσί και πράσινο –το είχε αγοράσει με το χαρτζιλίκι της, αυτό που έβγαζε βοηθώντας παιδάκια στα μαθήματά τους– και ανοιχτό μπλε τζιν παντελόνι. Ηταν ξυπόλυτη, ξαπλωμένη μπρούμυτα και ζωγράφιζε κι εκείνη. Σε ένα παλιό τετράδιο, από αυτά που δεν γέμισαν με σημειώσεις από το πανεπιστήμιο.

Και ήταν τόσο ξένοιαστη… Ισως να ήταν και ευτυχισμένη. Το ραδιοφωνάκι που είχε μαζί του ο φίλος της έπαιζε χαμηλά. Κάτι απροσδιόριστο, αλλά υπέροχα αγαπημένο, ίσως ένα τραγούδι της Αρλέτας. Ναι, αυτό ήταν… «Ακόμα κι αν φύγεις για τον γύρο του κόσμου, θα ’σαι πάντα δικός μου, θα ’μαστε πάντα μαζί…»*.

Ή μήπως εκείνο που έλεγε ότι «τώρα που πας στην ξενιτειά, πουλί θα γίνω του νοτιά, γρήγορα να σ’ ανταμώσω…»** Δεν ήταν σίγουρη, μόνο για τη μνήμη του συναισθήματος μπορούσε να είναι βέβαιη. Το πέταγμα μιας πάπιας την τρόμαξε και την επανέφερε στην πραγματικότητα. Κοίταξε τα ρούχα της, κοίταξε την τσάντα της και τα κλειστά παπούτσια της, τη στολή εργασίας.

Σκέφτηκε να βγάλει τα παπούτσια και να πάει μέχρι το νερό, να βρέξει λίγο τα πόδια της, να τα δροσίσει. Το μετάνιωσε… Μετά πώς να τα στεγνώσεις, πώς να τα κλείσεις ξανά στο σφικτό δέρμα, πώς θα επιστρέψεις στις υποχρεώσεις σου.

Τα παιδιά μπροστά της είχαν αποκοιμηθεί αγκαλιασμένα κάτω από τον υπέροχο ήλιο. Τα ζήλεψε λίγο, τα χάρηκε περισσότερο. Τότε ήταν που χτύπησε το τηλέφωνό της. Ηταν μια συνάδελφος:

«Πού βρίσκεσαι; Ανησύχησα».

«Απέναντι στο πάρκο. Δεν έχω τίποτα. Ηθελα να πάρω λίγο αέρα». Η φίλη της είπε ότι έπρεπε να επιστρέψει. Το διάλειμμα τελείωνε σε λίγο. Μετά την εκδήλωση έπρεπε να φύγουν γρήγορα για το αεροδρόμιο.

«Θα είμαι εκεί σε πέντε λεπτά», της είπε. «Αποχαιρετώ τις ξένοιαστες μέρες και έρχομαι».

* «Το τραγούδι της ερήμου», Μαριανίνα Κριεζή - Λάκης Παπαδόπουλος

** «Τώρα που πας στην ξενιτειά», Νίκος Γκάτσος - Μάνος Χατζιδάκις

archkatsoura@yahoo.gr    

Yπενθύμιση

Ζω σε δύσκολους καιρούς, γεμάτους παγίδες. Αφού αποξενώθηκα από  το φυσικό μου περιβάλλον, τους συνανθρώπους, τους θεσμούς και τον εαυτό μου, με επιτυχία, φόρεσα το κουστούμι της αλλοτρίωσης. Έγινα άτομο ανάμεσα σε πλήθος ατόμων.

Έπειτα, πέρασα σε μια ακόμη καταστροφική κατάσταση για την ανθρώπινη υπόσταση. Τη μαζοποίηση του ατόμου. Δεν είμαι καν άτομο. Είμαι ένα ομοιογενοποιημένο  σύνολο χωρίς ατομική βούληση. Δε δύναμαι να φιλτράρω ερεθίσματα και να κάνω κριτική επεξεργασία των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών γεγονότων που αφορούν στο πώς θα διάγω, ως μάζα,  την υπόλοιπη ζωή μου.

Έμαθα, όμως, και με εντυπωσιακά ταχείς ρυθμούς, νέες δεξιότητες. Με το κινητό ως νέο μέλος του σώματός μου, και με wifi ή δεδομένα οπουδήποτε και οποτεδήποτε έχω τη δυνατότητα να είμαι πάντα συνδεδεμένη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Να στέλνω φωτογραφίες, να μου κάνουν like, να αναδημοσιεύω πληροφορίες και να αναπαράγω σκέψεις που φυσικά δεν είναι δικές μου, γιατί μαζί με την απώλεια της κριτικής, έχασα και την ικανότητα της απλής σκέψης μου.

Έγινα πειθήνια εργαζόμενη, καθώς φέρνω ει πέρας το έργο που μου ανατίθεται στη δουλειά μου χωρίς φυσικά να διαμαρτυρηθώ ποτέ για τις απλήρωτες υπερωρίες μου. Οι εργοδότες μου είναι υπερήφανοι για μένα, γιατί δε μου περνά ποτέ από το μυαλό να διεκδικήσω ένα ανθρώπινο εργασιακό περιβάλλον. Άλλωστε, τους είμαι ευγνώμων που με τόσο υψηλά ποσοστά ανεργίας μου δίνουν μια θέση εργασίας.

Λειτουργώ απολύτως αποτελεσματικά ως καταναλωτικό όν, αφού περνάω το περισσότερο μέρος του μήνα μου ψάχνοντας τι θα αγοράσω μόλις πληρωθώ, ακολουθώ πιστά τη μόδα, και χρησιμοποιώ τη φράση  «shopping therapy» για να θυμίσω στο εαυτό μου, ότι μόνο αγοράζοντας είμαι ευτυχισμένη. Την ευτυχία και την ολοκλήρωση μου ως μάζα συμπληρώνουν οι οποιεσδήποτε εξαρτήσεις, νόμιμες ή παράνομες, με τις οποίες διαρκώς ερωτοτροπώ.

Φυσικά αρνούμαι να παρακολουθήσω τα πολιτικά γεγονότα, να τα επεξεργαστώ και να εκφέρω προσωπική γνώμη γιατί έχω απαξιώσει το πολιτικό σύστημα. Με το τραπεζο-οικονομικό- χρηματιστηριακό σύστημα  επίσης δεν ασχολούμαι γιατί μου φαίνεται απολύτως δυσνόητο. Ωστόσο παρακολουθώ όλες τις εξελίξεις που αφορούν στο ποδόσφαιρο και στα ριάλιτι της τηλεόρασης. Δεν έχω χρόνο για τα κοινά. Καταλαβαίνω ότι οι μετανάστες βρίσκονται σε δύσκολη θέση αλλά θα μπορούσαν να πάνε σε άλλη χώρα. Ξέρω ότι πρέπει να σεβόμαστε το περιβάλλον αλλά δε χάθηκε ο κόσμος που πέταξα τη σακούλα με τα μη ανακυκλώσιμα σκουπίδια μου σε μπλε κάδο.

  

Η πιο καλοστημένη παγίδα στην οποία έχω πιαστεί είναι η πεποίθησή μου ότι σε καμία περίπτωση δεν ανήκω στη μάζα. Θεωρώ πως έχω τη δική μου μοναδική προσωπικότητα και μόνο εγώ μπορώ να ελέγξω τον εαυτό μου.

Ο βασικός μηχανισμός που με κάνει να πιάνομαι σε όλες τις παγίδες είναι η υποβολή. Αν οποιαδήποτε οικονομική, πολιτική ή θρησκευτική εξουσία θέλει να προασπίσει τα συμφέροντά της  και να κυριαρχήσει, και δε μπορεί να πείσει τη λογική μου, δε χρειάζεται να μου επιβληθεί με τη βία και να χαλάσει το προφίλ της. Μπορεί πολύ απλά να δημιουργήσει μια κυρίαρχη ιδέα, (όπως για παράδειγμα ότι δεν υπάρχει άλλη διέξοδος πέρα από μέτρα λιτότητας, ύφεσης, ιδιωτικοποίησης) , την οποία θα διαχύσει και θα καλλιεργήσει στο μυαλό μου μέσω των μέσων ενημέρωσης που ήδη με ελέγχουν, μέχρι να μου την υποβάλει ολοκληρωτικά. Έπειτα θα αρχίσω να συμπεριφέρομαι ανάλογα. Αυτή η πρακτική γίνεται ακόμη πιο αποτελεσματική όταν παράλληλα με την υποβολή της ιδέας, δημιουργεί γεγονότα στα πεδία του ενδιαφέροντος μου (ποδόσφαιρο, μόδα κτλ) ώστε να εστιάζω αλλού.

Στο τέλος της ημέρας όμως νιώθω ένα κενό, μια αίσθηση ανικανοποίητου. Υπάρχει κάτι που δε με αφήνει να απολαύσω  αυτήν την υπέροχη κατάσταση. Αυτό το κάτι είναι η ίδια η παγίδα. Όλα τα έμβια όντα όταν πέφτουν σε παγίδα, ακόμα και βαριά πληγωμένα προσπαθούν να ξεφύγουν πριν παραδοθούν.

Ξαπλώνω για να κοιμηθώ και  βλέπω σε ένα όνειρό μου ότι έχω πια διαφοροποιηθεί από τη μάζα και έχω μεταμορφωθεί σε ενεργή πολίτης. Φροντίζω για την πνευματική μου καλλιέργεια και τη σωματική μου υγεία. Ενδιαφέρομαι για το πώς είναι στημένο το κοινωνικό, πολιτικό, πολιτισμικό και οικονομικό σύστημα μέσα στο οποίο υπάρχω, παίρνω θέση σχετικά με τις αλλαγές που χρειάζεται και τις διεκδικώ. Κάνω κριτική επεξεργασία των ερεθισμάτων που δέχομαι και αναγνωρίζω την προπαγάνδα. Κινητήρια δύναμή μου είναι οι κοινωνικές μου αξίες, ο ανθρωπισμός, η αλληλεγγύη, η δικαιοσύνη, η ισότητα, ο σεβασμός, η δημοκρατία. Γνωρίζω ποιες είναι οι υποχρεώσεις μου και ποια τα δικαιώματά μου. Σέβομαι τα δικαιώματα των συμπολιτών μου. Χρησιμοποιώ  λειτουργικά τα μέσα επικοινωνίας χωρίς να βυθίζομαι σε αυτά. Προστατεύω το περιβάλλον μου.  Αντιμετωπίζω με προσωπική ευθύνη τη ζωή μου.

Και ξυπνάω. Με ανεβασμένους παλμούς βγαίνω στο δρόμο να πάρω αέρα ενώ παράλληλα επαναλαμβάνω διαρκώς μέσα μου την ερώτηση « Ως πότε;;;». Και καθώς  περπατώ βλέπω απέναντι μου γραμμένο σε ένα τοίχο το σύνθημα « Ξυπνήστε αυτούς που κοιμούνται, όχι αυτούς που ονειρεύονται».  Γυρίζω στο σπίτι, κοιτάζω τα παιδιά μου και καταλαβαίνω πως έχω πια τελειώσει με αυτό το δίλημμα. Απαντώ στον εαυτό μου με ένα ακόμη σύνθημα «Και τι δεν κάνατε για να με θάψετε, όμως ξεχάσατε πως ήμουν σπόρος».

Ευγενία Βούλγαρη, Ψυχολόγος-Στέλεχος Πρόληψης

Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ν. Βοιωτίας  

Τα κορίτσια του Καμερούν που ονειρεύονται μέσα από το ποδόσφαιρο

Όταν η Gaelle Asheri άρχισε να παίζει ποδόσφαιρο στους βρώμικους δρόμους, κοντά στο σπίτι της στo Γιαουντέ, την πρωτεύουσα του Καμερούν, ήταν το μοναδικό κορίτσι που έπαιζε μπάλα στις άτυπες ομάδες της γειτονιάς.

Τα παιδιά έπαιζαν, χρησιμοποιώντας πέτρες για δοκάρια και κρατούσαν το σκορ, γράφοντας με κιμωλία τα αποτελέσματα σε ένα τοίχο.

Η Asheri, 17 ετών και η συμπαίκτριά της Ida Pouadjeu, 16 ετών, ανήκουν σήμερα στην πρώτη γενιά κοριτσιών που προπονείται από επαγγελματίες προπονητές στην Ακαδημία Rails Foot, την πρώτη γυναικεία σχολή ποδοσφαίρου του Καμερούν στο Γιαουντέ. Ξεκίνησε να λειτουργεί τον Ιανουάριο με σκοπό να αναδείξει το γυναικείο ποδοσφαιρικό ταλέντο στη χώρα, όπου οι περισσότεροι αντιμετωπίζουν το ποδόσφαιρο ως αντρική υπόθεση και μόνο.

Και τα δύο κορίτσια αρχικά αντιμετώπισαν αντιδράσεις από τις οικογένειές τους, που ανησυχούσαν, πιστεύοντας ότι το άθλημα δεν είναι γυναικείο. Αλλά καμιά τους, δεν αποθαρρύνθηκε από αυτή την προκατάληψη.

«Πήρα την μπάλα, την κλώτσησα και δεν κοίταξα ποτέ πίσω», δήλωσε η Asheri, γυρνώντας πίσω στα παιδικά της χρόνια και στους ποδοσφαιρικούς αγώνες που έπαιζε με τα αγόρια ξαδερφάκια της και τα γειτονάκια της.

 

Η ακαδημία ξεκίνησε την λειτουργία τον Ιανουάριο του 2019 με σκοπό να αναδείξει το γυναικείο ποδοσφαιρικό ταλέντο στη χώρα, όπου το άθλημα θεωρείται αποκλειστικά αντρική υπόθεση ZOHRA BENSEMRA/REUTERS

   

«Συνήθιζα να προπονούμαι με αγόρια, ωστόσο δεν επιτρεπόταν να κάνω κάποιες ασκήσεις επειδή είμαι κορίτσι», λέει η Asheri, περιγράφοντας τη διαφορετική αντιμετώπιση που είχε.

«Φτάνοντας όμως εδώ, γνώρισα ένα άλλο κόσμο. Υποχρεώθηκα να κάνω κοιλιακούς και όλη τη σκληρή δουλειά που χρειάζεται, ώστε φτάνεις σε ένα επίπεδο, όπου τα δάκρυα συνήθως βγαίνουν με ιδρώτα».

Το παγκόσμιο ενδιαφέρον για το γυναικείο ποδόσφαιρο μεγαλώνει διαρκώς και αποτυπώνεται στη μεγάλη τηλεθέαση που έχει η φετινή διοργάνωση του Μουντιάλ. Η εθνική ομάδα γυναικών του Καμερούν, γνωστή ως «αδάμαστα λιοντάρια», ήταν η μία από τις τρεις αφρικανικές ομάδες που προκρίθηκαν. Οι άλλες δύο ήταν η Νιγηρία και η Νότιος Αφρική.  Το Καμερούν και η Νιγηρία προχώρησαν ως τους 16 της διοργάνωσης, όπου αποκλείστηκαν από τη Νορβηγία (1-0) και τη Γερμανία αντίστοιχα (3-0).

Η αστέρας της ομάδας, Gaelle Enganamouit, ήταν η εμπνευστής της ιδέας για την ακαδημία. Η εμπειρία της ως νεαρή παίκτρια στο Γιαουντέ, της έδειξε ότι ήταν σημαντική για τις γυναίκες να έχουν τον δικό τους χώρο για προπόνηση, είπε στη FIFA τον Ιανουάριο.

Στην ακαδημία προπονούνται αυτή τη στιγμή περίπου 70 κορίτσια, τα περισσότερα από τα οποία προέρχονται από φτωχικό περιβάλλον και που δεν θα είχαν διαφορετικά τη δυνατότητα, ούτε να αγοράσουν τα ποδοσφαιρικά τους παπούτσια, υπογραμμίζει ο προπονητής Emmanuel Biolo.

«Εδώ έχουν τα πάντα: προπονητές, φανέλες, προπονητικό εξοπλισμό, φυσιοθεραπευτή και την καθοδήγηση που τους δίνουμε όλη την ώρα. H Gaelle Enganamouit, θέλει πραγματικά αυτά τα παιδιά να αποτελέσουν την επόμενη γενιά ποδοσφαιριστριών», λέει.

 

Ο κόσμος παρακολουθεί το παιχνίδι μεταξύ της αντρικής ομάδας κάτω των 15 και της γυναικείας κάτω των 17. ZOHRA BENSEMRA/REUTERS

 

Η Asheri πηγαίνει στην ακαδημία τα πρωινά του Σαββάτου και τα μεσημέρια της Τετάρτης μετά το σχολείο. Μελετάει για τις τελικές της εξετάσεις στο Λύκειο, με μεγάλο όνειρο όμως για την ίδια και τη Pouadjeu να παίξουν ποδόσφαιρο σε επαγγελματικό επίπεδο, όπως το πρότυπό τους η Gaelle Enganamouit.

«Έχω δει τη Gaelle να παίζει στην τηλεόραση. Δεν έχω χάσει ποτέ, ούτε έναν από τους αγώνες της. Παίζει τόσο καλά, που θέλω να είμαι σαν εκείνη», λέει η Pouadjeu.

Κώστας Παπαντωνίου *Μετάφραση από το Aljazeera   

Η μελαγχολία της ευφυΐας

γράφει η Παναγιώτα Ψυχογιού*

Πριν από 2.500 χρόνια ο Αριστοτέλης υποστήριξε πως «δεν υπάρχει καμία μεγάλη ιδιοφυΐα χωρίς κάποια δόση παράνοιας». Σήμερα ο ισχυρισμός του αποδεικνύεται επιστημονικά καθώς πολυάριθμες μελέτες αποδεικνύουν πως η ευφυΐα σχετίζεται με την μελαγχολία.

Η μελαγχολία θεωρείται από την αρχαιότητα, στοιχείο διάκρισης.

O πρώτος ορισμός της δόθηκε από τον Iπποκράτη τον 5ο π.X. αιώνα που τη συσχέτιζε με τη «μέλαινα χολή», ένα από τα τέσσερα υγρά συστατικά του ανθρώπινου σώματος. Ο Aριστοτέλης πρώτος παρατήρησε ότι εξέχουσες μορφές της φιλοσοφίας, της πολιτικής και των τεχνών συνέβαινε να είναι μελαγχολικοί. Υποστηρίζει ότι οι «περιττοί», όσοι δηλαδή διέπρεψαν στη φιλοσοφία, στην πολιτική, στην ποίηση και τις τέχνες ήταν μελαγχολικοί.

Στον δειγματολογικό κατάλογο πρώτος μνημονεύεται ο Ηρακλής, και ακολουθούν ο Λύσανδρος ο Λακεδαιμόνιος, ο Αίας ο Τελλαμώνιος, ο Βελλεροφόντης, ο Εμπεδοκλής, ο Πλάτων και ο Σωκράτης. Ο Ηρακλής έζησε τα δυο παροξυσμικά περιστατικά του κράματος της μαύρης χολής. Ένα παθολογικό του χαρακτηριστικό αφορά στο φόνο των παιδιών του τα οποία διαπέρασε με βέλος σε μια κρίση μανίας (εξ ου και η τραγωδία του Ευριπίδη «Ηρακλής μαινόμενος» στην οποία ο Ηρακλής σκοτώνει και τη γυναίκα του).

Ο Ιπποκράτης μιλάει επίσης για την «Ηράκλεια Νόσο». Ο Κικέρων στο Tusculanae disputations αποδίδει στον Αριστοτέλη την άποψη ότι όλοι οι ιδιοφυείς είναι μελαγχολικοί, αλλά και ο Σενέκας στο De tranquillitate animae αναφέρει πως κατά τον Αριστοτέλη η ιδιοφυία είναι ανάμικτη με την παραφροσύνη.

Κατά τους σύγχρονους ερευνητές ο Αριστοτέλης άντλησε στοιχεία από το έργο του Θεοφράστου «Περί μελαγχολίας» το οποίο όμως έχει χαθεί. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις και για τη μελαγχολία του ίδιου του Αριστοτέλη. Εν κατακλείδι, κατά τον Αριστοτέλη όλοι οι άνθρωποι που έχουν διακριθεί σε κάποιο τομέα ήταν μελαγχολικοί. Η μαύρη χολή είναι ηθοποιός (ηθοποίηση). Διαμορφώνει συμπεριφορές και χαρακτήρες.

Ο Δημόκριτος και ο Πλάτων υποστήριζαν ότι κανείς δε μπορεί να είναι καλός ποιητής χωρίς μια θεία πνοή που να μπορεί να παραβληθεί με την τρέλα. Οι μελαγχολικοί είναι κατ’ ουσίαν ποιητές χάρη στην ένταση των διαθέσεων τους. Κατά τον Πλάτωνα οι ιδιοφυείς άνθρωποι είναι παρορμητικοί και έξαλλοι. Το ίδιο υποστηρίζει και ο Δημόκριτος αλλά και ο γιατρός Ρούφος από την Έφεσο (ειδικός στην μελαγχολία). Ο τελευταίος υποστηρίζει ότι αυτοί που έχουν οξύ πνεύμα και μεγάλη ευφυΐα πέφτουν εύκολα στην μελαγχολία επειδή έχουν γρήγορες μεταβολές και μεγάλη ικανότητα πρόβλεψης και φαντασίας (Κοπιδάκης Μιχάλης, Καθηγητής Κλασσικής Λογοτεχνίας Πανεπιστημίου Αθηνών,«Βελλεροφόντης, Ευριπίδης, Αριστοτέλης: περιττοί και μελαγχολικοί» στο «Ορώμενα, τιμή στον Αριστοτέλη», Συλλογικό έργο εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2002).

Η μελαγχολία στάθηκε λοιπόν μια από τις «αριστοκρατικές» εκείνες ασθένειες που γονιμοποίησαν την τέχνη, τη λογοτεχνία και τον φιλοσοφικό στοχασμό. Ο I. Kant κατέταξε τη μελαγχολία στη σφαίρα του Υψηλού ενώ ο W. Benjamin ανακάλυψε την αριστερή μελαγχολία. O Eμπεδοκλής, ο Σωκράτης και ο Πλάτων συγκαταλέγονται ανάμεσα στους επιφανείς μελαγχολικούς.

Για τους καλλιτέχνες, της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού η εκκεντρικότητα ιδιοφυών δημιουργών, όπως του Μιχαήλ Άγγελου, του Γκόγια και του Μπετόβεν συνδέεται με μια βαθιά και διάχυτη μελαγχολία. Οι Σ. P. Kόλεριτζ και Tζον Kητς και ο Mποντλέρ- που για να εκφράσει τη μελαγχολία επιλέγει την αγγλική λέξη «spleen-και ο Φρίντριχ Σέλινγκ στο βιβλίο του «Περί της ουσίας της ανθρώπινης ελευθερίας» θεωρούν τη μελαγχολία θεμέλιο της γνώσης. Το 1621 ο Pόμπερτ Mπέρτον δημοσιεύει την «Aνατομία της Mελαγχολίας», την πρώτη εμπεριστατωμένη σπουδή πάνω στο θέμα της μελαγχολίας.

Η μελέτη της Αλεξάνδρας Ρασιδάκη με τίτλο «Περί μελαγχολίας» (εκδ. Κίχλη, 2012) αντιμετωπίζει τη μελαγχολία ως πηγή δημιουργίας. Η σημαντική αυτή μελέτη κινείται μεταξύ της ιστορίας των ιδεών, της πολιτισμικής ιστορίας και της συγκριτικής γραμματολογίας και επιχειρεί να παρουσιάσει την πλούσια περί μελαγχολίας γραμματειακή και εικαστική παράδοση. Αντλώντας παραδείγματα από την ευρωπαϊκή ζωγραφική της Αναγέννησης και του Μπαρόκ, καθώς και από τη λογοτεχνία του 19ου και του 20ού αιώνα, αναδεικνύει την πολιτισμική διάσταση αλλά και τη διαχρονική αίγλη της μελαγχολίας.

Η Μελαγχολία νοείται ως κεντρικό θέμα της διανόησης των φιλοσόφων του Μεσαίωνα και της Ρομαντικής εποχής, ως στάση ζωής και ως δημιουργική ευφυΐα, συχνά δε ιδιοφυΐα. Η τρέλα του Αίαντα στο ομώνυμο έργο του Σοφοκλή, αλλά και η μανία του Ηρακλή στον Ευριπίδη, μεγάλα αποσπάσματα από τους πλατωνικούς διαλόγους, το έργο του Εμπεδοκλή, τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη διαβάζονται με κέντρο τη Μελαγχολία.

Η μελαγχολία συσχετίζεται με τον μονόλογο του Άμλετ, τα νέγρικα spirituals, το tango argentino, την παράδοση της flamenco, τα blues, τον Adorno και τον Freud, τη Julia Kristeva, ή και με το έργο του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ή τον Γεώργιο Βιζυηνό, τον Παπαδιαμάντη, τον Καρυωτάκη, τον Λαπαθιώτη και άλλους μεγάλους Έλληνες συγγραφείς.

Συνδέεται επίσης με τους Χένρι Τζέιμς, Ουίλιαμ Φώκνερ, Σκοτ Φιτζέραλντ, Χέρμαν Έσσε, Γκράχαμ Γκριν, Άγκαθα Κρίστι, Στίβεν Κινγκ, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Τ.Σ. Έλλιοτ, Νικολάι Γκόγκολ, Μάξιμ Γκόρκι, Κερτ Βόνεγκατ, Τενεσί Γουίλιαμς, Εμίλ Ζολά, Ιβάν Τουργκένιεφ, Αύγουστο Στρίνμπεργκ, Τ. Ουίλιαμς, Ε. Α. Πόε, Λέοντα Τολστόι, Μαίρη Σέλλεϋ, Τσαρλς Ντίκενς, Χέρμαν Μελβίλ, Μαρκ Τουέιν, Ονορέ ντε Μπαλζάκ, την Έμιλυ Ντίκινσον, την Σύλβια Πλαθ, τη Βιρτζίνια Γουλφ, τη Μαργκερίτ Ντυράς, τον John Keats, τον Λόρδο Byron αλλά και με ζωγράφους, όπως ο Vincent Van Gogh, ο Edvard Munch και πάρα πολλούς άλλους.

Ως δείγματα της ιδιαιτερότητας, ο ζωγράφος Σαλβαντόρ Νταλί μεγαλουργούσε μόνον σε ένα ακατάστατο περιβάλλον. Η θεϊκή έμπνευση εκφραζότανε μέσα από το απόλυτο χάος: αναποδογυρισμένα έπιπλα και διάσπαρτα ρούχα. Κι αν κάποιος είχε το θράσος να… συμμαζέψει την Αίθουσα Ζωγραφικής του, ο Νταλί κατεχόταν από απίστευτες εκρήξεις θυμού, εκσφενδονίζοντας βρισιές κι αντικείμενα, ώσπου η Θεά Έμπνευση να τον επισκεφτεί ξανά.

Η Σύλβια Πλαθ έγραφε: «…Ο ήχος του τίποτα – που ήσουν εσύ τρέλα; …Έχω υποφέρει τη φρικαλεότητα του ηλιοβασιλέματος… Καμένη μέχρι ρίζα… Τρομοκρατούμαι απ’ αυτό το μαύρο πράγμα – που κοιμάται μέσα μου…». Τελικά αυτό το μαύρο πράγμα την καταπίνει όπως και τη Βιρτζίνια Γουλφ που έβαλε πέτρες στην τσέπη του παλτό της, μπήκε και περπάτησε στη θάλασσα ώσπου πνίγηκε…

Γιατί πρέπει να θεωρήσουμε την Ντίκινσον «τρελή», όπως και η ίδια περιπαιχτικά αυτοαποκαλείται και όχι σοφή, αφού επέλεξε μια ζωή που της επέτρεπε να δημιουργεί; Γιατί να υποθέσουμε ότι έχασε απέχοντας, αντί να σκεφτούμε ότι επέλεξε να απέχει;

Ο ψυχολόγος Daniel Nettle γράφει, «Είναι δύσκολο τελικά να αρνούμαστε ότι τα ισχυρότερα θεμέλια της δυτικής κουλτούρας έχουν χτιστεί από ανθρώπους με κάποια προδιάθεση τρέλας». Η διάνοια συχνά πορεύεται τόσο μπροστά από την εποχή της, ώστε συχνά ο φωτισμένος άνθρωπος παρεξηγείται ή παρερμηνεύεται από τους συγχρόνους του, ενώ αποθεώνεται από τις επόμενες γενιές. Χρειάζονται αιώνες γνώσης και πνευματικής εξέλιξης, για να κατανοηθεί το επίπεδο της διάνοιας.

Κλείνοντας παραπέμπω στον μεγάλο Έλληνα ποιητή Μ. Παπανικολάου:

Ήταν αλήθεια πως εζούσα κάποια ζωή ξεχωριστή,

ζούσα όπως ήθελεν η Μούσα κι όπως δεν ήθελε η ζωή.

Λοξά με κοίταζαν οι άλλοι σα να με παίρναν για τρελό,

κι ήταν για με χαρά μεγάλη μαζί τους πάντα να γελώ.

*Παναγιώτα Ψυχογιού - Διδάκτορας Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ, καθηγήτρια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Οι κυνηγοί της αθανασίας

Κάποιοι κοιμούνται σε ηλεκτρομαγνητικά σεντόνια κι άλλοι φτάνουν να παίρνουν μέχρι και 150 χάπια την ημέρα. Πρόκειται για τους κυνηγούς της αθανασίας που υποστηρίζουν ότι έχουν βρει το κλειδί για την μακροζωία. Πόσο αλήθεια είναι όμως αυτό;

Το 2016, ένας Αμερικανός επενδυτής ακινήτων, ο James Strole δημιούργησε το «Coalition for Radical Life Extension», ένα μη κερδοσκοπικό ίδρυμα με έδρα την Αριζόνα, το οποίο στοχεύει να υποστηρίξει την επιστήμη που εστιάζει στην επιμήκυνση της ανθρώπινης ζωής. Η σύγχρονη ιατρική έχει ανεβάσει κατά πολύ το προσδόκιμο ζωής μας, αλλά αυτό για τον Strole δεν είναι αρκετό. Δεν έχει νόημα να ζήσει κανείς μερικά χρόνια ακόμα. Εκείνος ονειρεύεται τη στιγμή που η επιστήμη θα καταφέρει να επιμηκύνει τη ζωή κατά δεκαετίες, αιώνες και γιατί όχι την ώρα εκείνη που η θνησιμότητα θα καταστεί προαιρετική. Το τέλος του ανθρώπινου τέλους δηλαδή. Οι υποστηρικτές τους είναι ήδη χιλιάδες…

Οι κυνηγοί της αθανασίας χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, όπως εξηγεί ο βρετανικός Guardian. Από την μία πλευρά βρίσκονται οι ορθολογιστές. Πρόκειται για επιστήμονες της γεροντολογίας που μελετούν τις πολυάριθμες βιολογικές δυσκολίες στην εξάλειψη της εντροπίας. Ο Strole ανήκει στη δεύτερη κατηγορία. Είναι ένας επιχειρηματίας, που δεν έχει επιστημονική κατάρτιση, αλλά παρ όλα αυτά είναι αποφασιστικά αφοσιωμένος στον σκοπό του και πρόθυμος να συσπειρωθεί πίσω από νέα επιστημονικά ευρήματα. Ελπίζει να ζήσει επ 'αόριστον ή τουλάχιστον μέχρι τα 150. Αλλά εξαρτάται απόλυτα από τους ερευνητές για να του βρουν τον τρόπο.

Σε αυτόν τον αγώνα δεν είναι μόνος. Οι κυνηγοί της αθανασίας αυξάνονται και πληθύνονται. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται δισεκατομμυριούχοι της Silicon Valley και όλοι εκείνοι που έχουν βγάλει τόσα λεφτά στη ζωή τους, που απαιτούν μια ακόμη ζωή για να τα ξοδέψουν. Αλλά τώρα και η φαντασία των «απλών θνητών» έχει αρχίσει να οργιάζει. Οι άνθρωποι ονειρευόμαστε την αθανασία απαρχής της ύπαρξης. Μέχρι τώρα δεν το έχουμε καταφέρει… Συνεχίζουμε και πεθαίνουμε. Αλλά τώρα κάποιοι υποστηρίζουν ότι έχουν βρει την πύλη του παραδείσου. Πρόκειται για ιδιωτικές κλινικές και φαρμακεία που υπόσχονται ότι θα μας δώσουν το κλειδί για να μπούμε.

Ο Strole έχει υπάρξει ευαγγελιστής της ανθρώπινης αθανασίας από τότε που ήταν παιδί, όταν πέθανε η γιαγιά του και ένιωσε έναν «πόνο» που δεν μπορεί καν να τον περιγράψει. Ήταν ακόμη 11 χρονών και πολύ φρέσκος σε αυτό τον κόσμο για να σκεφτεί τον θάνατο, όπως όλοι κάνουμε σε κάποιο σημείο της ζωής μας. Στις αρχές της δεκαετίας του '70, όταν ήταν 20 χρονών, ξεκίνησε να περιοδεύει στις ΗΠΑ και να κάνει ομιλίες για την υπάρχουσα γεροντολογική έρευνα, και παράλληλα να εκθειάζει τις δυνατότητές του κλάδου και να υποστηρίζει τα αντιγηραντικά οφέλη μιας θετικής νοοτροπίας. «Δεν είναι υπέροχη η ζωή; Μπορείτε να ζήσετε για πάντα αν το προσπαθήσετε!», ήταν το σύνθημά του. Μη έχοντας επιστημονική κατάρτιση, στήριζε το αφήγημά του σε συμβουλές ευζωίας, όπως το να γυμναζόμαστε, να τρώμε λίγο και καλά και να φροντίζουμε τον εαυτό μας. Συμβουλές, δηλαδή, που σήμερα θα τις δει κανείς γραμμένες, σε οποιοδήποτε περιοδικό ανοίξει. Τότε όμως, οι συμβουλές και οι στόχοι του έμοιαζαν ριζοσπαστικές για τους Αμερικάνους και προκαλούσαν αντιδράσεις. Πολλοί τον κατηγόρησαν ότι πάει κόντρα στο θέλημα του Θεού και τη φυσική τάξη των πραγμάτων. Κάποιοι τον χαρακτήρισαν ακόμη ως και τον «διάβολο» επί γης και απειλούσαν ακόμη και τη ζωή του. Παρ 'όλα αυτά, δεν το έβαλε κάτω. Πίστευε ότι ήξερε όσα... δεν μας αποκαλύπτουν και ήταν πεπεισμένος ότι μια σημαντική ανακάλυψη τον περίμενε στη γωνία. Για να προετοιμάσει μάλιστα πλήρως το σώμα του για την αιώνια ζωή, υιοθέτησε ένα αυστηρό πρόγραμμα υγείας. Άρχισε να καταναλώνει μια σειρά τροφικών συμπληρωμάτων, παρακινώντας τους ομοϊδεάτες του να κάνουν το ίδιο. Τελικά, σχηματίστηκε μια κοινότητα, που την ενώνει η αποστροφή προς τον θάνατο.

Ο Strole είναι τώρα 70 ετών. Κάθε πρωί κάνει μια κρύα βουτιά στην πισίνα του για να σοκάρει το ανοσοποιητικό του σύστημα. Αποφεύγει τα γαλακτοκομικά και δεν αγγίζει οτιδήποτε έχει υδατάνθρακες. Αντιθέτως λαμβάνει τουλάχιστον 70 διαφορετικά συμπληρώματα διατροφής την ημέρα που το καθένα υπόσχεται ότι κάνει κάπου καλό. Φροντίζει για τη μακροζωία του ακόμα και στον ύπνο, αφού κοιμάται πάνω σε ένα ηλεκτρομαγνητικό υπόστρωμα που ενεργοποιεί το κυκλοφοριακό και όπως πιστεύει εξισορροπεί τις ορμόνες του.

Αυτές είναι μερικές από τις τυπικές στρατηγικές επέκτασης ζωής, για αυτούς που πιστεύουν ότι η ζωή επεκτείνεται. Οι περισσότεροι κυνηγοί της αθανασίας, ωστόσο προσθέτουν σε αυτές και τη δική τους πινελιά. Για να διατηρήσει το μυαλό του σε πλήρη διαύγεια, ο γεροντολόγος Μάριος Κυριαζής, ο οποίος διανύει την έκτη δεκαετία της ζωής του και είναι επικεφαλής της βρετανικής κοινότητας μακροβιότητας, διαβάζει κάθε μέρα την εφημερίδα του ανάποδα και κάθε φορά που αυτό γίνεται πολύ εύκολο για αυτόν, διαβάζει την εφημερίδα όχι μόνο ανάποδα αλλά και μέσα από έναν καθρέφτη.

Γιατί όμως κάποιος να θέλει να ζήσει για πάντα; Όπως λέει ο Strole πρώτα από όλα όλοι φοβόμαστε τον θάνατο. Αλλά για εκείνον μεγαλύτερο κίνητρο είναι η περιέργειά του. «Ζούμε τη ζωή μας γνωρίζοντας ότι θα τελειώσει μια μέρα. Φανταστείτε τι θα μπορούσαμε να πετύχουμε εάν δεν είχαμε αυτό το δεδομένο», λέει. Ο Αμερικανός επιχειρηματίας Dave Asprey, ο οποίος είναι 46 ετών αλλά ελπίζει να ζήσει πέραν των 180 ετών, παίρνει 150 συμπληρώματα την ημέρα. «Δεν μπορώ να φανταστώ να μην έχω νέα συναρπαστικά προβλήματα για να λύσω!», λέει στον Guardian. Παραδέχεται επίσης ότι τα κίνητρά του δεν είναι αμιγώς αλτρουϊστικά. «Φανταστείτε πόσα κουβανέζικα πούρα θα μπορούσα να καπνίσω σε μια τέτοια ζωή», συμπληρώνει.

Ο Aubrey De Gray - ένας σοβαρός επιστήμονας-  θεωρεί την επέκταση της ζωής ζήτημα υγείας. Κάτι το οποίο είναι ίσως και το πιο πειστικό επιχείρημα για το όλο εγχείρημα. Οι γεροντολόγοι δεν ελπίζουν να εξαλείψουν τον θάνατο, λέει. Αντίθετα, «μας ενδιαφέρει να μην αρρωσταίνουν οι άνθρωποι όταν γερνούν», σημειώνει. Ανεξάρτητα από το πόσο η κοινωνία έρχεται αντιμέτωπη με την έννοια της αθανασίας, κανείς δεν θέλει πραγματικά να υποφέρει από το Αλτσχάιμερ ή να καταπέσει ξαφνικά από καρδιαγγειακές παθήσεις. Η γεροντολογία είναι η πράξη ανάπτυξης θεραπευτικών αγωγών για ασθένειες που σχετίζονται με την ηλικία, εξηγεί ο De Gray. Σκοπεύει στην εξάλειψη των αιτιών θανάτου και όχι του ίδιου του θανάτου. Για τον De Gray, η αόριστη ζωή είναι παράπλευρη επιδίωξη και όχι ο στόχος.

Βρισκόμαστε όμως στα αλήθεια κοντά σε κάποια ανακάλυψη που θα επεκτείνει στα αλήθεια τη ζωή μας; Μέχρι στιγμής η πρόοδος είναι πολύ μέτρια. Οι γεροντολόγοι μιλούν για τις δυνατότητες που μπορούν να υπάρξουν, αλλά προειδοποιούν ότι κάτι τέτοιο είναι πολύ μακριά. Ο Richard Hodes, διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου για τη Γήρανση, που είναι μια κυβερνητική υπηρεσία των ΗΠΑ, λέει ότι αν και η έρευνα σε πειραματόζωα έχει οδηγήσει σε «δραματική αύξηση της διάρκειας ζωής», οι ίδιες μέθοδοι όταν εφαρμόστηκαν σε θηλαστικά δεν απέδωσαν. Η βιολόγος Laura Deming, η οποία δημιούργησε το 2011 το Ταμείο Διάρκειας Ζωής, μια εταιρεία επιχειρηματικών κεφαλαίων που υποστηρίζει εταιρείες υψηλού δυναμικού μακροζωίας, σημειώνει ότι οι νεοσύστατες εταιρείες συνεχίζουν να ξεριζώνουν με επιτυχία τους βιολογικούς δείκτες της γήρανσης - αλλά στον άνθρωπο, «πραγματικά δεν ξέρουμε τώρα τι θα λειτουργήσει και τι όχι».

Ένα μεγάλο μέρος της γεροντολογίας επικεντρώνεται στην αναγνώριση των ζημιών που υπόκειται ο ανθρώπινος οργανισμός με την ηλικία και την ανάπτυξη τρόπων για να σταματήσουν αυτές. Έχει ανακαλυφθεί, για παράδειγμα, ότι καθώς γερνάμε, ορισμένα κύτταρα γίνονται αναποτελεσματικά. Η αφαίρεση αυτών των κυττάρων έχει βοηθήσει τα ποντίκια να έχουν μακρύτερες και υγιέστερες ζωές. Παρόμοιες μορφές γενετικής παρέμβασης έχουν πετύχει και σε άλλα ζωικά μοντέλα. Αλλά για να φθάσουν έως τον άνθρωπο, οι γεροντολόγοι πρέπει να πείσουν τις κυβερνητικές υπηρεσίες να στηρίξουν την εφαρμογή τέτοιων μεθόδων στον άνθρωπο, ένα περίπλοκο και μακροχρόνιο εγχείρημα, δεδομένης της γενικής άποψης ότι ο θάνατος είναι μια κανονική ανθρώπινη διαδικασία.

Σε κάθε περίπτωση η αγορά που αναπτύσσεται γύρω από την αντιγήρανση είναι μια αγελάδα που κατεβάζει γάλα. Και σε κάθε περίπτωση οι οργανισμοί που ασχολούνται με τα φαρμακευτικά προϊόντα προειδοποιούν ότι τα σκευάσματα που υπόσχονται την αθανασία μας δεν είναι έμπιστα αλλά μπορεί να είναι και επικίνδυνα.

Ο γηραιότερος άνθρωπος που έζησε ποτέ, ήταν η Jeanne Calment, που έφτασε τα 122, αν και δεν ήταν ίσως το καλύτερο παράδειγμα καλής υγείας, καθώς κάπνιζε μέχρι και που έγινε 117 χρονών. Οι πιο επιτυχημένες μέθοδοι επέκτασης ζωής που γνωρίζουμε πάντως φαίνεται να είναι οι προφανείς: να τρώτε καλά, να κοιμάστε καλά, ασκηθείτε, μειώστε το άγχος και βασιστείτε στη σύγχρονη ιατρική. 

Πηγή