Fake news…

Του Γιάννη Παντελάκη

Η χθεσινή «Αυγή», είχε έναν ενδιαφέροντα κεντρικό τίτλο: «Τα fake news βλάπτουν σοβαρά την υγεία». Ανέφερε ότι αποτελούν «καθημερινότητα οι ψευδείς ειδήσεις στα ελληνικά περίπτερα» και εννοούσε ότι εφημερίδες που αντιπολιτεύονται την κυβέρνηση γράφουν ανυπόστατες πληροφορίες για τον χώρο της υγείας. Όπως, ότι βαφτίζουν κλειδωμένες τις θέσεις ΜΕΘ στο νοσοκομείο Γεννηματά, την ώρα που το ίδρυμα υποστηρίζει ότι λειτουργούν όλες κι έχουν ανοίξει πρόσφατα άλλες επτά. Είναι πιθανό να έχει δίκιο. Ανάλογο δίκιο θα έχουν όμως και όσοι κατηγορήσουν φιλικά στον ΣΥΡΙΖΑ Μέσα, ότι έκαναν και κάνουν κάτι ανάλογο και σε μεγάλη μάλιστα έκταση. Τα fake news, συνοδεύουν τη δημοσιογραφία από τη γέννησή της και έχει ενταθεί σαν φαινόμενο τα τελευταία χρόνια. Το μεγάλο πρόβλημα ωστόσο, είναι πως συνοδεύουν μ' έντονο τρόπο και την πολιτική.

Στις 16 του περασμένου Αυγούστου, ο πρωθυπουργός επισκέφθηκε τις καμένες εκτάσεις στην Αττική και δήλωσε στην δημόσια τηλεόραση πως η καταστροφή ήταν περιορισμένη, αφού κάηκαν 15.000 στρέμματα, ενώ το 2009 είχαν καεί 150.000. Την επόμενη ημέρα, το Αστεροσκοπείο Αθηνών με χάρτη που ανάρτησε στο διαδίκτυο, εκτίμησε ότι η καμμένη έκταση φτάνει τα 26.900 στρέμματα. Υπάρχουν δυο ενδεχόμενα: 1) ο πρωθυπουργός να μην είπε την αλήθεια εν γνώσει του 2) να έδωσε ένα αναληθές στοιχείο γιατί κάποιοι τον παραπλάνησαν. Όποια εκδοχή και αν ισχύει, ο πολίτης που πληροφορήθηκε τις δηλώσεις του πρωθυπουργού-και ενδεχομένως όχι και την ανάρτηση του Αστεροσκοπείου-διαμόρφωσε μια ψεύτικη εικόνα για την πραγματικότητα. Αυτό που ανέφερε ο πρωθυπουργός, ανήκει στην κατηγορία των fake news.

Το παράδειγμα των καμένων εκτάσεων, αποτελεί συγκριτικά μια λεπτομέρεια από το σύνολο των ψεμμάτων που έχουν διακινηθεί στον δημόσιο λόγο. Είναι πολλά και καθημερινά. Και έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις. Όταν ο Τσίπρας έλεγε πως θα σκίσει τα μνημόνια, ήταν ψέμα ή αυταπάτη όπως ισχυρίστηκε αργότερα; Μια συνέντευξή του αρκετό χρόνο μετά, με την οποία διέψευδε ότι είχε πει ότι θα σκίσει τα μνημόνια, γέρνει προς την πρώτη εκτίμηση. Η αναφορά του οτι θα σκίσει τα μνημόνια, είχε καταγραφεί άλλωστε στα μέσα ενημέρωσης της εποχής. Όποια εκδοχή και αν επιλέξει κάποιος πάντως, το αποτέλεσμα ήταν πως υποσχέσεις σαν κι αυτές που δινόντουσαν με κατηγορηματικό τρόπο, πρόσθεσαν πολλές χιλιάδες ψήφους στον Τσίπρα και επηρέασαν με καθοριστικό τρόπο τα εκλογικά αποτελέσματα.

Οι υποσχέσεις χωρίς αντίκρυσμα-που άλλωστε αποτελούν κύριο χαρακτηριστικό μιας προεκλογικής περιόδου στη χώρα μας- αποτελούν μια πλευρά των fake news. Υπάρχει και η δεύτερη. Ότι μεγάλο μέρος της πολιτικής κριτικής στηριζόταν σε ανύπαρκτες, μεγεθυσμένες ή διαστρεβλωμένες ειδήσεις. Όταν ο ΣΥΡΙΖΑ αναδείκνυε με μεγάλη ένταση τις αυτοκτονίες λόγω κρίσης-χωρίς απαραίτητα αυτό να συνοδεύεται με τα ανάλογα στοιχεία που να το αποδεικνύουν-αυτό αποτελούσε μια αναληθή είδηση. Όταν ανέλαβε να κυβερνήσει, άρχισε να εισπράττει με τον ίδιο τρόπο αναληθείς ειδήσεις. Μια αυτοκτονία, ήταν η αφορμή για να δεχτεί έντονη κριτική η κυβέρνηση, χωρίς να έχει απαραίτητα αντικειμενική ευθύνη. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν πολλά, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια και δεν περιορίζονται στον Τσίπρα και τον ΣΥΡΙΖΑ.

Αν κάποιος συνδυάσει τα θεαματικά πολλά fake news που διακινούνται από κάποια μέσα ενημέρωσης με τα ανάλογα που διακινούνται στην πολιτική, θα κατανοήσει ότι ο πολίτης που θέλει να πληροφορηθεί για όσα συμβαίνουν, με μια στοιχειώδη αξιοπιστία, έχει πρόβλημα. Προφανώς υπάρχουν τα Μέσα εκείνα που μπορεί κάποιος να αναζητήσει την καταγραφή της πραγματικότητας και αυτά την προσφέρουν χωρίς παραμορφωτικά φίλτρα, αλλά επίσης προφανές είναι πως η διακίνηση ψεύτικων ειδήσεων έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις. Όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά σε διεθνές επίπεδο. Και σ αυτό έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στο τελευταίο τρίμηνο των αμερικανικών εκλογών,  αποδείχτηκε πως οι ψευδείς ειδήσεις που αφορούσαν τις εκλογές συγκέντρωσαν στο facebook, μεγαλύτερο ενδιαφέρον συγκριτικά με τα έγκυρα δημοσιεύματα μεγάλων μέσων ενημέρωσης.

Το μέγεθος του προβλήματος είναι τόσο μεγάλο, ώστε απασχόλησε την ίδια την Κομισιόν. Η επίτροπος για την ψηφιακή οικονομία Mariya Gabriel, ανακοίνωσε μόλις χθες τη σύσταση ομάδας εμπειρογνωμόνων με στόχο την καταπολέμηση των ψεύτικων ειδήσεων. Στόχος είναι, να περιοριστεί το φαινόμενο. Είναι πολύ νωρίς για να εκτιμήσει κάποιος αν αυτό μπορεί να συμβεί με αποτελεσματικό τρόπο. Εκείνο που μπορεί να υποθέσει ωστόσο κάποιος με μια σχετική βεβαιότητα, είναι πως αν οι δημοσιογράφοι ακολουθούσαν με μεγαλύτερη προσήλωση τους κανόνες δεοντολογίας και οι πολιτική περιόριζαν τα ψέματα που αναπαράγουν, ίσως τα πράγματα να είχαν μια καλύτερη πορεία.

Κάτι τέτοιο, είναι περισσότερο από αναγκαίο στις ημέρες μας. Μετά από επτά χρόνια μνημονίων, υπάρχει μια θεαματικά μεγάλη αριθμητικά ομάδα του πληθυσμού που (όπως δείχνουν έρευνες), αποδίδει την κρίση σε αιτίες εντελώς αβάσιμες που δεν έχουν ιδιαίτερη σχέση με την πραγματικότητα. Γι αυτήν ευθύνονται αποκλειστικά οι ξένοι, όσα λέγονται για το ύψος του δημόσιου χρέους αποτελούν μια κατασκευασμένη από κάποιους είδηση, η χώρα βιώνει αυτή την πρωτόγνωρη κρίση επειδή την σχεδίασαν κάποιοι περίεργοι κύκλοι μέσα σε σκοτεινές αίθουσες. Οι πολίτες που υιοθετούν τέτοιες ή άλλες ανυπόστατες εκδοχές, σε μεγάλο μέρος είναι θύματα των fake news ή γενικότερα των «ειδήσεων» χωρίς υπόσταση.   

liberal.gr