Τελευταία εβδομάδα στο νησί των Κάστρο

Του Άρη Χατζηστεφάνου

Σε ένα γωνιακό καφενείο στην κεντρική πλατεία της Σάντα Κλάρα, ένα συγκρότημα υπερήλικων παρουσιάζει ορισμένους από τους γνωστότερους ρυθμούς της προεπαναστατικής Κούβας. Εμφανισιακά (και ηλικιακά) συναγωνίζονται επάξια τους Buena Vista Social Club, ενώ οι μικρές παραφωνίες τους δεν ενοχλούν ούτε τους τουρίστες που τους παρακολουθούν ούτε τους (εξίσου ηλικιωμένους) Κουβανούς που χορεύουν.

Στα λίγα δευτερόλεπτα, όμως, που μεσολαβούν ανάμεσα στα τραγούδια τους, ο χώρος κατακλύζεται από τα βαριά μπάσα μιας άλλης συναυλίας που βρίσκεται σε εξέλιξη μερικές δεκάδες μέτρα μακρύτερα. Είναι ένα μουσικοχορευτικό υπερθέαμα, που συνδυάζει επίδειξη μόδας με εντυπωσιακά μοντέλα αλλά και τραγούδια αμφίβολης αισθητικής.

Δεκάδες παιδιά χορεύουν και τραγουδούν κάτω από τη σκηνή, υπό τις «διαταγές» ενός αεικίνητου παρουσιαστή, ο οποίος δεν κρύβει (αλλά μάλλον διαφημίζει) τις ιδιαίτερες σεξουαλικές του προτιμήσεις.

Το θέαμα είναι μάλλον σεμνό για τα δεδομένα της Σάντα Κλάρα, μιας πόλης που, εκτός από τα μνημεία για τον Τσε Γκεβάρα, διαφημίζει τις παρελάσεις με Drag Queens και την ξέφρενη νυχτερινή ζωή της.

Και δεν είναι μόνο η Σάντα Κλάρα. Καθώς η Κούβα προσφέρει πλέον δωρεάν επεμβάσεις αλλαγής φύλου στους πολίτες της, η φιλελεύθερη προπαγάνδα για τις διώξεις ομοφυλόφιλων και τον αγοραίο έρωτα των πέντε δολαρίων μοιάζει βγαλμένη από εγχειρίδια αντικομμουνιστικής προπαγάνδας της χούντας και του Γεωργαλά (δυστυχώς όχι γιατί εξαλείφθηκε η πορνεία, αλλά γιατί οι τιμές εκτοξεύτηκαν σε ευρωπαϊκά επίπεδα).

Μια εβδομάδα πριν από την τυπική αποχώρηση του Ραούλ Κάστρο, η Κούβα αμφισβητεί τα δυτικά στερεότυπα και κρύβει πολλές εκπλήξεις κάτω από το καπό του κινητήρα της -όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα θρυλικά μεταπολεμικά αυτοκίνητα, που πλέον κινούνται με κινητήρες Lada, καθώς οι ιδιοκτήτες δεν έβρισκαν ανταλλακτικά για να τα συντηρήσουν.

Οι άνθρωποι εδώ είναι εμφανώς κουρασμένοι από το αμερικανικό εμπάργκο -τον σκληρότερο και πλέον μακρόχρονο αποκλεισμό που έχει γνωρίσει μια χώρα στον 20ό αιώνα, εάν όχι στην ανθρώπινη ιστορία. Παρ’ όλα αυτά, η φτώχεια έχει εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτή που συναντά ένας ταξιδιώτης σε χώρες της Αφρικής και της Ασίας.

Η εξασφαλισμένη κατοικία, η εργασία και ένα σύστημα υγείας, που κάνει αρκετές περιοχές των ΗΠΑ να θυμίζουν τριτοκοσμική αποικία, προσφέρει μια αίσθηση ασφάλειας που δεν συναντάς ούτε σε χώρες της Δύσης μετά την οικονομική κρίση της δεκαετίας του ’70. «Ισως γι’ αυτό» μου λέει ένας Ελληνας, που μοιράζει το χρόνο του ανάμεσα στην Αβάνα και την Αθήνα «οι Κουβανοί, όταν βρεθούν με μερικά δολάρια στην τσέπη, θα προτιμήσουν να κεράσουν τους φίλους τους παρά να τα βάλουν στην άκρη».

Το πρόβλημα είναι ότι, λόγω του τουρισμού, αυτά τα δολάρια μοιράζονται πλέον με εξαιρετική ανισότητα στον πληθυσμό. Οι άνθρωποι που νοικιάζουν τα σπίτια τους σε τουρίστες (πρακτική που γιγαντώθηκε τα τελευταία χρόνια με την έγκριση της κυβέρνησης), αλλά και γενικότερα όσοι έρχονται σε επαφή με ξένους, είδαν τα εισοδήματά τους να εκτοξεύονται σε σχέση με τον μέσο Κουβανό πολίτη.

Και οι ξένοι επισκέπτες δεν περιορίζονται πλέον στην τουριστική «Disneyland» της Αβάνας ή στα αηδιαστικά ακριβά ξενοδοχεία του Βαραντέρο. Στον δρόμο για την Σάντα Κλάρα, σταματήσαμε στη θρυλική παραλία του Κόλπου των Χοίρων.

Εκεί όπου κάποτε ο Φιντέλ ταπείνωνε τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό της δεκαετίας του ’60, αναχαιτίζοντας την οργανωμένη από τη CIA εισβολή Κουβανών αντικαθεστωτικών, σήμερα έχουν τοποθετηθεί ομπρέλες με ξαπλώστρες, ενώ μια κουβανική σημαία κυματίζει υπερήφανα πάνω από ένα… μπιτσόμπαρο.

Ακόμη και σε αυτό το τουριστικό Eλντοράντο όμως, οι αλλαγές δεν γίνονται με τη χυδαιότητα που συναντάμε στη Δύση. Το σταδιακό Gentrification στην παλιά πόλη της Αβάνας δεν σήμανε την έξωση των 91.000 κατοίκων της, ενώ τα κρατικά έσοδα από τον τουρισμό μοιράζονται κατά 45% στην αναπαλαίωση ιστορικών κτιρίων και κατά 55% σε τουλάχιστον 400 κοινωνικά προγράμματα.

Η Κούβα είναι σίγουρα μια χώρα σε μετάβαση. Το ερώτημα είναι σε τι μεταβαίνει; Οσοι προέβλεπαν ότι ο θάνατος του Φιντέλ Κάστρο θα σηματοδοτούσε τη βίαιη ανατροπή του πολιτικού και οικονομικού συστήματος απογοητεύτηκαν -ή αναθάρρησαν, ανάλογα με το ποια πλευρά της ιστορίας έχουν επιλέξει. Οι Κουβανοί είχαν, τα τελευταία χρόνια, δεκάδες ευκαιρίες να αμφισβητήσουν τους αδερφούς Κάστρο και ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό και δεν το έκαναν.

Οι μεγάλες συγκεντρώσεις, ακόμη και όταν ενισχύονταν με την αναγκαστική συμμετοχή σχολείων, γίνονταν πάντα για να τιμήσουν τον Φιντέλ και όχι για να τον αμφισβητήσουν -και η παλλαϊκή συμμετοχή στην κηδεία του ηγέτη της επανάστασης διέλυσε και τις τελευταίες αμφιβολίες. Παράλληλα, η χαλάρωση των συνοριακών ελέγχων δεν οδήγησε σε μαζικά μεταναστευτικά ρεύματα, όπως προέβλεπαν ορισμένοι στις ΗΠΑ.

Αυτά όμως συμβαίνουν στην Κούβα την τελευταία εβδομάδα των Κάστρο. Για την επόμενη ημέρα και για το νέο πολιτικό σκηνικό που προκύπτει στην Κούβα, θα συζητήσουμε στο δεύτερο μέρος του αφιερώματός μας το επόμενο Σάββατο.

efsyn.gr