Η Ελευθερία του Λόγου και της Έκφρασης στο Διαδίκτυο

Οι συζητήσεις στο διαδίκτυο σε αρκετές περιπτώσεις, ασφαλώς και θέτουν σε δοκιμασία τα όρια των συμβατικών συζητήσεων.

Όμως η ποινικοποίησή τους, χωρίς σοβαρό λόγο, είναι επικίνδυνη για την συνταγματικά κατοχυρωμένη ελευθερία της έκφρασης...

Ελευθερία του λόγου είναι το πολιτικό δικαίωμα να κοινοποιεί κανείς τις απόψεις και ιδέες του χρησιμοποιώντας το σώμα και την ιδιοκτησία του, προς όποιον είναι πρόθυμος να τα δεχτεί.

Το διαδίκτυο υπήρξε μια επανάσταση, τόσο για τη λογοκρισία όσο και για την ελεύθερη έκφραση.

Διεθνή, εθνικά και τοπικά πρότυπα αναγνωρίζουν ότι η ελευθερία του λόγου, ως μία μορφή της ελευθερίας της έκφρασης, εφαρμόζεται σε κάθε μέσο, συμπεριλαμβανομένου του διαδικτύου.

Ο αμερικανικός νόμος «περί Ευπρέπειας στις Επικοινωνίες» (Communications Decency Act - CDA) του 1996, ήταν η πρώτη σημαντική απόπειρα του Κογκρέσου των Η.Π.Α. να ρυθμίσει θέματα δημοσιεύσεων στο διαδίκτυο.

Το 1997, στην υπόθεση - ορόσημο του κυβερνονόμου της υπουργού Δικαιοσύνης των ΗΠΑ Janet Reno εναντίον της Αμερικανικής Ένωσης Πολιτικών Δικαιωμάτων (Reno v. ACLU), το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ ανέτρεψε μερικώς το νόμο αυτό.

Ο δικαστής Stewart R. Dalzell, ένας εκ των τριών ομοσπονδιακών δικαστών, ο οποίος, τον Ιούνιο του 1996 κήρυξε τμήματα του νόμου CDA ως αντισυνταγματικά, στην απόφασή του, μεταξύ άλλων, ανέφερε:

«Το διαδίκτυο είναι ένα πολύ ισχυρότερο μέσον διατύπωσης της έκφρασης απ’ ό,τι ο Τύπος, οι χώροι συνάθροισης των πολιτών ή το ταχυδρομείο. Δεδομένου ότι αναγκαστικά θα επηρέαζε την ίδια τη φύση του διαδικτύου, ο νόμος CDA θα είχε ως συνέπεια τον περιορισμό της ελευθερίας του λόγου στο μέσο αυτό, κάτι το οποίο θα αποτελούσε μία συνταγματικώς απαράδεκτη συνέπεια. Μερικές από τις συζητήσεις στο διαδίκτυο ασφαλώς θέτουν σε δοκιμασία τα όρια της συμβατικής συζήτησης. Η έκφραση στο διαδίκτυο μπορεί να μην υφίσταται κανένα φιλτράρισμα, να είναι άκομψη και αντισυμβατική, ακόμη και φορτισμένη συναισθηματικά, να έχει ανοικτές αναφορές και να είναι ακραία, με μία λέξη «προκλητική» για αρκετές κοινωνικές ομάδες. Αλλά θα πρέπει να θεωρούμε αναμενόμενο το ότι η έκφραση στο διαδίκτυο θα λαμβάνει και τέτοια μορφή, αφού πρόκειται για ένα μέσο στο οποίο έχουν πρόσβαση πολίτες κάθε κοινωνικού στρώματος. Οφείλουμε επίσης να προστατεύσουμε την αυτονομία, την οποία ένα τέτοιο μέσο παρέχει στους απλούς ανθρώπους αλλά και στους μεγιστάνες των μέσων Ενημέρωσης...»

Εξάλλου, η Διακήρυξη Αρχών της Παγκόσμιας Συνάντησης Κορυφής για την Κοινωνία της Πληροφορίας (World Summit on the Information Society - WSIS) η οποία υιοθετήθηκε το 2003, κάνει ειδική αναφορά στη σημασία για την «Κοινωνία της Πληροφορίας», του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης, δηλώνοντας:

«Επαναβεβαιώνουμε, ως ουσιώδες θεμέλιο της κοινωνίας της πληροφορίας και όπως περιγράφεται στο Άρθρο 19 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της άποψης και έκφρασης. Ότι αυτό το δικαίωμα περιλαμβάνει το δικαίωμα να έχει κανείς άποψη χωρίς να υφίσταται επιρροές και να αναζητά, να λαμβάνει και να μοιράζεται πληροφορίες και ιδέες με κάθε μέσο και ανεξαρτήτως συνόρων. Η επικοινωνία είναι μία θεμελιώδης κοινωνική διεργασία, μιά βασική ανθρώπινη ανάγκη και το θεμέλιο της όλης κοινωνικής οργάνωσης. Αποτελεί το επίκεντρο της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Παντού, ο καθένας θα πρέπει να έχει την ευκαιρία να συμμετέχει και κανένας δεν πρέπει να εξαιρείται από τα αγαθά που προσφέρει η Κοινωνία της Πληροφορίας...».

 Η ελευθερία της έκφρασης στο ελληνικό Σύνταγμα

«Καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας τους νόμους του Κράτους.» Πρόκειται για το άρθρο 14, παράγραφος 1 του Συντάγματος, που κατοχυρώνει την ελευθερία της έκφρασης σε εσωτερικό συνταγματικό επίπεδο.

Το δικαίωμα στην πληροφόρηση

Επειδή προϋπόθεση για να εκφραζόμαστε (output) είναι να έχουμε πρόσβαση στην πληροφορία (input), το Σύνταγμα κατοχυρώνει και το δικαίωμα στην πληροφόρηση:

1. Καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση, όπως νόμος ορίζει. Περιορισμοί στο δικαίωμα αυτό είναι δυνατόν να επιβληθούν με νόμο, μόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων.

2. Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουμένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19". Πρόκειται για το άρθρο 5Α που προστέθηκε με την συνταγματική αναθεώρηση του 2001.

Τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης και πληροφόρησης.

Όπως παρατηρούμε, τα δικαιώματα αυτά δεν είναι απεριόριστα, αλλά οι ίδιες οι διατυπώσεις των συνταγματικών και διεθνών κειμένων, αναφέρονται σε περιορισμούς που προέρχονται είτε από τα ίδια τα κείμενα, είτε από τους κοινούς νόμους.

Οι περιορισμοί αυτοί συνδέονται και με κυρώσεις που μπορούν να επιβληθούν σε όποιον ασκεί τα δικαιώματά του πέραν από τα συνταγματικά όρια. Οι περιορισμοί αυτοί διακρίνονται σε δύο γενικότατες κατηγορίες που ομαδοποιούνται γύρω από α) τα ατομικά συμφέροντα και β) τα δημόσια συμφέροντα.

Περιορισμοί για χάρη της προστασίας ιδιωτικών συμφερόντων.

Προστασία της προσωπικότητας, της τιμής, της υπόληψης, της ιδιωτικής ζωής, του απορρήτου της επικοινωνίας και των προσωπικών δεδομένων.

Η προστασία της προσωπικότητας κατοχυρώνεται παραδοσιακά από τον Αστικό Κώδικα:

«Όποιος προσβάλλεται παράνομα στην προσωπικότητά του έχει δικαίωμα να απαιτήσει να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον. Αν η προσβολή αναφέρεται στην προσωπικότητα προσώπου που έχει πεθάνει, το δικαίωμα αυτό έχουν ο σύζυγος, οι κατιόντες, οι ανιόντες, οι αδελφοί και οι κληρονόμοι του από διαθήκη. Αξίωση αποζημίωσης σύμφωνα με τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες δεναποκλείεται.» (Άρθρο 57).

Η έννοια της προσωπικότητας είναι ευρύτατη και περιλαμβάνει την εικόνα του προσώπου, τις ιδιότητές του, τις δραστηριότητές του. Το πότε «προσβάλλεται» η προσωπικότητα ενός ατόμου πρέπει να κρίνεται με βάση κάθε συγκεκριμένη περίπτωση πιθανής προσβολής. Κατά κανόνα, όμως, για να έχουμε μια τέτοια προσβολή, λαμβάνονται υπόψη και οι διατυπώσεις του Ποινικού Κώδικα, ιδίως οι περιπτώσεις της απλής ή της συκοφαντικής δυσφήμησης και της εξύβρισης:

* Απλή δυσφήμηση, άρθρο 362

 «Όποιος με οποιονδήποτε τρόπο ενώπιον τρίτου ισχυρίζεται ή διαδίδει για κάποιον άλλον γεγονός που μπορεί να βλάψει την τιμή ή την υπόληψή του τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών ή με χρηματική ποινή. Η χρηματική ποινή μπορεί να επιβληθεί και μαζί με την ποινή της φυλάκισης.»

* Συκοφαντική δυσφήμηση, άρθρο 363

 «Αν στην περίπτωση του άρθρου 362, το γεγονός είναι ψευδές και ο υπαίτιος γνώριζε ότι αυτό είναι ψευδές, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών. Μαζί με τη φυλάκιση μπορεί να επιβληθεί και χρηματική ποινή. Μπορεί επίσης να επιβληθεί και στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων κατά το άρθρο 63.»

* Εξύβριση, άρθρο 361

«Οποιος, εκτός από τις περιπτώσεις της δυσφήμησης (άρθρα 362 και363), προσβάλλει την τιμή άλλου με λόγο ή με έργο ή με οποιονδήποτεάλλο τρόπο, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή με χρηματικήποινή. Η χρηματική ποινή μπορεί να επιβληθεί και μαζί με την ποινή τη φυλάκισης.»

Βεβαίως, αυτές οι τρεις διατάξεις από μόνες τους παρουσιάζουν αοριστία και ακαμψία που δυσχερώς θα συμβιβαζόταν με το συνταγματικό δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης (και κριτικής σε πρόσωπα). Για αυτό ο Ποινικός Κώδικας προβλέπει, ότι:

1. Οταν η προσβολή της τιμής στην εξύβριση δεν είναι ιδιαίτερα βαριά, αν ληφθούν υπόψη οι περιστάσεις και το πρόσωπο του ατόμου που προσβλήθηκε, ο υπαίτιος τιμωρείται με κράτηση ή με πρόστιμο (άρθρο 361§2) .

2. Ο υπαίτιος της εξύβρισης είναι δυνατό να απαλλαγεί από κάθε ποινή αν παρασύρθηκε στην πράξη από δικαιολογημένη αγανάκτηση εξαιτίας μιας αμέσως προηγούμενης πράξης που τέλεσε ο παθών εναντίον του ήε νώπιόν του και που ήταν ιδιαίτερα σκληρή ή βάναυση.(άρθρο 361§3).

3. Δεν αποτελούν άδικη πράξη: α) οι δυσμενείς κρίσεις για επιστημονικές, καλλιτεχνικές ή επαγγελματικές εργασίες, β) οι δυσμενείς εκφράσεις που περιέχονται σε έγγραφο δημόσιας αρχής για αντικείμενα που ανάγονται στον κύκλο της υπηρεσίας της, καθώς και γ) οι εκδηλώσεις που γίνονται για την εκτέλεση νόμιμων καθηκόντων, την άσκηση νόμιμης εξουσίας ή για τη διαφύλαξη (προστασία) δικαιώματος ή από άλλο δικαιολογημένο ενδιαφέρον ή δ) σε ανάλογες περιπτώσεις. Συνιστούν όμως άδικη πράξη, οι παραπάνω κρίσεις και εκδηλώσεις όταν περιέχουν τα στοιχεία της συκοφαντικής δυσφήμησης καθώς και όταν από τον τρόπο της εκδήλωσης ή από τις περιστάσεις υπό τις οποίες τελέστηκε η πράξη προκύπτει σκοπός εξύβρισης. (άρθρο 367).

Αυτά όσον αφορά την προσβολή της προσωπικότητας, νοούμενη ως αδίκημα κατά της τιμής και της υπόληψης. Προσβολή της προσωπικότητας υπάρχει όμως και όταν η διάδοση μιας πληροφορίας παραβιάζει την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή κάποιου προσώπου. Συγκεκριμένα, το ίδιο το Σύνταγμα προβλέπει στο άρθρο 9 παράγραφος 1:

"Η κατοικία του καθενός είναι άσυλο. Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη. Καμία έρευνα δε γίνεται σε κατοικία, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος και πάντοτε με την παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας."

Ταυτόχρονα, το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ κατοχυρώνει τον σεβασμό του ιδιωτικού και οικογενειακού βίου, της κατοικίας και της ανταπόκρισης (επικοινωνίας).  

http://paratiritis-peiraia.blogspot.gr