Δύο αλήθειες για τη φύση των διαταραχών άγχους

Graham Campbell – Aπόδοση – Επιμέλεια: Psychologynow.gr

Όταν τα συμπτώματα του άγχους θεραπευθούν, έρχεται η ώρα ο θεραπευόμενος να αντιμετωπίσει την βαθύτερη αιτία του προβλήματος.

Το άγχος δεν είναι μόνο πάντα παρόν αλλά είναι και απειλητικό. Είναι σαν ένα φάντασμα που μας κλέβει την ελευθερία. Η ζωή με κρίσεις πανικού μοιάζει σαν να ανήκετε σε μια συμμορία δρόμου: πρέπει πάντα να είστε σε εγρήγορση για να προλάβετε προσωπικά ολισθήματα ή απειλητικές κινήσεις. Η αντιμετώπιση του φαντάσματος του άγχους, απαιτεί συνεχή επαγρύπνηση για τη διατήρηση της αξίας, του κύρους και της επικράτειάς μας. Καθημερινές εμπειρίες, όπως ένα δείπνο σε ένα εστιατόριο, γίνονται κρίσιμα πεδία μάχης.

Το άγχος μπορεί να επιτεθεί σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής ενός ατόμου. Μερικές φορές στόχοι του γίνονται καθημερινές δραστηριότητες που οι άλλοι θεωρούν δεδομένες. Σε άλλες περιπτώσεις, επιτίθεται σε πιο θεμελιώδεις λειτουργίες, όπως είναι η ικανότητα ενός ανθρώπου να εργάζεται ή να αγαπά. Γνωρίζουμε ανθρώπους που φοβούνται να μιλήσουν δημόσια ή να μπουν σε ένα αεροπλάνο. Όλοι μας γνωρίζουμε μερικά στερεότυπα των αγχωτικών ανθρώπων.

Όμως το άγχος επηρεάζει και ένα πολύ ευρύτερο φάσμα συμπεριφορών. Για τον συνηθισμένο παρατηρητή, οι άνθρωποι που είναι αγενείς σε ένα εστιατόριο, ενοχλητικοί στον ποδοσφαιρικό αγώνα του παιδιού τους ή υπερβολικά απαιτητικοί στους υπαλλήλους τους, μπορεί να φαίνονται απλά εγωκεντρικοί. Αλλά συχνά, αυτά τα άτομα αντιμετωπίζουν μια μεγάλη ποικιλία από εσωτερικά φαντάσματα.

Θεραπεύοντας τις διαταραχές άγχους

Όταν άρχισα να δουλεύω με τις αγχώδεις διαταραχές πριν από 10 χρόνια, δεν είχα αρκετή κατανόηση, εκπαίδευση ή εμπειρία με αυτές τις παθήσεις. Εργάστηκα όμως σε μια κλινική ψυχικής υγείας που επισκέπτονταν άνθρωποι που υπέφεραν από κρίσεις πανικού και το είδα αυτό ως μία ευκαιρία να διευρύνω τις ικανότητες και την εμπειρία μου.

Ξεκινώντας από το μηδέν, άρχισα να αναπτύσσω την εμπειρία μου με προφανείς τρόπους. Πήγαινα σε σεμινάρια κατάρτισης και διάβαζα όλα τα σχετικά βιβλία που μπορούσα να βρω. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, είχα διαβάσει κάθε άρθρο που υπήρχε σχετικά με το άγχος, που είχε δημοσιευθεί στο American Journal of Psychiatry και σε πολλά άλλα επιστημονικά περιοδικά τα τελευταία δέκα χρόνια. Επίσης, έκανα εποπτεία και ζητούσα τη γνώμη των συναδέλφων μου. Και βέβαια έβλεπα θεραπευτικά όσο το δυνατόν περισσότερους θεραπευόμενους. Για ένα χρονικό διάστημα, έβλεπα όλους όσους έρχονταν στην κλινική με αγχώδεις διαταραχές.

Δούλεψα με τη διαφραγματική αναπνοή, την προοδευτική χαλάρωση των μυών και τον εσωτερικό διάλογο και έγινα παράδειγμα προς μίμηση, όντας ένας έμπειρος θεραπευτής που μάθαινε νέα κόλπα. Αυτό που δεν πρόβλεψα ήταν ότι σε πολλές περιπτώσεις οι γνωσιακές συμπεριφορικές τεχνικές και όχι η αποφυγή της ανάγκης για μια πιο βαθειά θεραπευτική προσέγγιση, θα προετοίμαζαν τους θεραπευόμενους να επωφεληθούν από την ψυχοθεραπεία εις βάθος. Η ανάπτυξη νέων θεραπευτικών εργαλείων για το άγχος είχε αυξήσει το θεραπευτικό μου εύρος και παράδοξα, επιβεβαίωσε την πίστη μου στα παλιά εργαλεία που χρησιμοποιούσα.

Μαθήματα αναπνοής

Στην αρχική μου συνεδρία με τους θεραπευόμενους, αναπτύσσουμε ένα λεπτομερές ιστορικό της εμφάνισης των κρίσεών τους. Τους ζητώ επίσης να καταγράφουν κάθε κρίση που βιώνουν κατά τη διάρκεια των πρώτων εβδομάδων θεραπείας. Στόχος μας είναι να κατανοήσουμε τι προκαλεί αυτές τις κρίσεις. Ακόμα και μια μερική εξήγηση μπορεί να βοηθήσει έναν θεραπευόμενο να αισθάνεται μια μεγαλύτερη αίσθηση ελέγχου και μη σας εκπλήσσει, μια αίσθηση ανακούφισης.

Στο πρώιμο ακόμη στάδιο της θεραπείας, οι θεραπευόμενοί μου και εγώ συζητούμε επίσης για τη διατροφή τους. Επειδή η καφεΐνη εντείνει το άγχος, επιμένω να μειώσουν ή να σταματήσουν να καταναλώνουν καφέ, τσάι, σοκολάτα, αναψυκτικά και όλες τις άλλες μορφές αυτού του σαγηνευτικού διεγερτικού από τη δίαιτά τους.

Κατά τη διάρκεια της δεύτερης συνεδρίας, αρχίζουμε συνήθως να ασκούμε διαφραγματική αναπνοή και προοδευτική χαλάρωση μυών. Επίσης, δίνω στους θεραπευόμενους μια μαγνητοφώνηση ενός προγράμματος χαλάρωσης 30 λεπτών. Για το σπίτι, τους δίνω οδηγίες για το πως να εξασκούν την αναπνοή τους για πέντε λεπτά, τρεις φορές την ημέρα και να ακούν την μαγνητοφώνηση καθημερινά. Αφιερώνουμε μεγάλο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια των συνεδριών σε αυτές τις τεχνικές, αλλά οι θεραπευόμενοι πρέπει να εξασκούνται και στο σπίτι τους.

Αν κατά την τρίτη ή την τέταρτη συνεδρία, ο θεραπευόμενος δεν εξασκεί την τεχνική αναπνοής και δεν χρησιμοποιεί την μαγνητοφώνηση, τότε η θεραπεία είναι πιθανό να αποτύχει. Έχω προσπαθήσει πολλές φορές να διερευνήσω άλλα θέματα ή να αντιμετωπίσω την αντίσταση σε αυτό το σημείο. Σπανίως βοηθά. Μερικές φορές οι θεραπευόμενοι απλά δεν είναι έτοιμοι να κάνουν την εργασία που απαιτείται για τη δημιουργία αλλαγής.

Όμως, οι θεραπευόμενοι που δεσμεύονται να μάθουν να αναπνέουν και να χαλαρώνουν σκόπιμα όταν αντιμετωπίζουν γεγονότα που προκαλούν άγχος, σημειώνουν γρήγορη πρόοδο. Αρχίζουν να πιστεύουν ότι μπορούν να ανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους και συχνά το κάνουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτοί οι θεραπευόμενοι είναι συνήθως σε θέση να τερματίσουν αυτή τη φάση θεραπείας τους μετά από οκτώ ή δέκα συνεδρίες.

Προχωρώντας σε βαθύτερα ζητήματα

Σε πολλούς θεραπευόμενους, το άγχος κρύβει βαθύτερα ζητήματα. Δεν είναι ασυνήθιστο για αυτούς τους ανθρώπους να ολοκληρώσουν μια σύντομη και επιτυχή πορεία θεραπείας για τις κρίσεις πανικού και στη συνέχεια να επιστρέφουν ένα ή δύο χρόνια αργότερα με συναφή προβλήματα. Συνήθως έχουν αντιληφθεί ότι κάτι κρύβεται πίσω από το άγχος τους, κάτι που το καθοδηγεί και το εντείνει. Συχνά το πρόβλημα ήταν παρόν κατά τη διάρκεια της προηγούμενης θεραπείας, αλλά ο θεραπευόμενος δεν ήταν έτοιμος να το αντιμετωπίσει.

Για παράδειγμα, είναι σχετικά κοινό κατά τη διάρκεια της γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας για τους θεραπευόμενους να περιγράφουν τους συντρόφους τους ως υποστηρικτικούς, ευγενικούς και ευχάριστους. Κατά την επιστροφή στη θεραπεία, ωστόσο, οι θεραπευόμενοι αποκαλύπτουν συχνά ότι έχουν υποστεί για χρόνια σοβαρά θέματα όπως απιστία, οικογενειακή βία, οικονομική ανευθυνότητα ή απλή έλλειψη υποστήριξης. Αυτό που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά ως μια ωραία σχέση θεωρείται πλέον στην καλύτερη περίπτωση, ανεπαρκές.

Όμως, ένα άτομο που είναι συχνά παγιδευμένο από τον πανικό, είναι πολύ ευάλωτο και δυσκολεύεται απίστευτα να αντιμετωπίσει τα προβλήματα σχέσεων. Μια γυναίκα που δεν μπορεί να εγκαταλείψει το σπίτι της χωρίς να αισθάνεται οξύ άγχος, είναι απίθανο να εξετάσει το διαζύγιο, ανεξάρτητα από το πόσο βίαιος γίνεται ο σύζυγός της. Μόνο όταν τα συμπτώματά της είναι υπό έλεγχο θα βρει τη δύναμη να αντιμετωπίσει τα άλλα προβλήματα στη ζωή της. Οι θεραπευόμενοι που επιστρέφουν για πρόσθετη θεραπεία συχνά λένε πράγματα όπως: Λοιπόν, επέστρεψα γιατί δεν μπορώ να το ξεπεράσω αυτό… αντιμετώπισα τους πανικούς και τώρα πρέπει να αντιμετωπίσω αυτό.

Στις περιπτώσεις αυτές, οι κρίσεις πανικού ήταν σαν εσωτερικά παράσιτα που εμπόδιζαν την αντανάκλαση και την εσωτερική αναζήτηση. Τώρα που η δυσκολία έχει μειωθεί, οι θεραπευόμενοι είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν κκαι άλλες πτυχές της ζωής τους. Όταν συμβαίνει αυτό, παίρνω μια πολύ πιο αντανακλαστική στάση ως θεραπευτής. Η εστίασή μου μετατοπίζεται από τη διδασκαλία δεξιοτήτων προς τους θεραπευόμενους που θα τους βοηθήσουν στα συμπτώματα, στο να τους βοηθήσω να διερευνήσουν τις αξίες, τους στόχους και τις προθέσεις τους.

Οι δύο προσπάθειες δεν είναι εντελώς ανόμοιες. Στη γνωσιακή-συμπεριφορική φάση, είμαι σαν ένας δάσκαλος που ακούει πολύ. Διδάσκω δεξιότητες που βοηθούν ένα άτομο να ασχοληθεί με συγκεκριμένα συμπτώματα. Ως πιο παραδοσιακός ψυχοθεραπευτής, είμαι ένας ενσυναισθητικός ακροατής, αλλά εξακολουθώ να διδάσκω μια δεξιότητα. Αυτή η ικανότητα είναι η εσωτερική ακρόαση: η ικανότητα να ακούει κανείς την καρδιά, το πνεύμα ή την ψυχή του.

Αν τα ζητήματα που φέρνουν τους ασθενείς πίσω στη θεραπεία είναι υπαρξιακά, τους εξηγώ ότι σε αυτή τη φάση της θεραπείας τους, θα παίξω έναν διαφορετικό και λιγότερο καθοδηγητικό ρόλο. Μερικές φορές απογοητεύονται. Η προηγούμενη θεραπευτική φάση ήταν τόσο αποτελεσματική που πολλοί άνθρωποι επιστρέφουν, πιστεύοντας ότι θα κερδίσουν ακόμη περισσότερα και πιο γρήγορα. Όμως αυτή τη φορά, δεν υπάρχει έτοιμη λύση στα προβλήματά τους. Πρέπει να μάθουν να ακούν βαθιά την καρδιά και την ψυχή τους.

Οι χρήσεις του άγχους

Δουλεύοντας με την παρόδο του χρόνου πάνω στις αγχώδεις διαταραχές, έφτασα σε δύο βασικά, στενά συγγενή συμπεράσματα σχετικά με τη φύση αυτών των παθήσεων. Πρώτον, οι αγχώδεις διαταραχές είναι ένας τρόπος να κρατήσουμε τον εξωτερικό κόσμο μακριά μας. Το άγχος διατηρεί εκτός της επίγνωσης των ανθρώπων, τις νέες ιδέες και πληροφορίες. Σώζει τα υπερφορτωμένα πνευματικά και συναισθηματικά κυκλώματα από πρόσθετη πίεση. Είναι ένα θαλάσσιο τείχος χτισμένο ενάντια στην παλίρροια της φυσικής περίστασης.

Δυστυχώς, οι άνθρωποι με αγχώδεις διαταραχές πληρώνουν ένα σοβαρό τίμημα για αυτήν την προστασία. Δυσκολεύονται να αποδεχθούν τα σχόλια ανατροφοδότησης ή μάθησης από τις εμπειρίες τους. Δυσκολεύονται επίσης στο να προσαρμοστούν σε νέες συνθήκες. Η προσέγγισή τους για τη ζωή μπορεί να μην λειτουργεί πολύ καλά, αλλά δυσκολεύονται να την αλλάξουν.

Για παράδειγμα, σκεφτείτε τη δραματική αντίθεση μεταξύ του τρόπου που ανταποκρίνονται σε έναν θεραπευτή οι καταθλιπτικοί θεραπευόμενοι και οι αγχωτικοί θεραπευόμενοι. Οι περισσότεροι από τους καταθλιπτικούς θεραπευόμενους μου μπορούν να πάρουν ό,τι λέω και να το σκεφτούν. Το σχόλιό μου μπορεί ή δεν μπορεί να τους επηρεάσει. Μπορεί να είναι ή μπορεί και να μην είναι ακριβές. Αλλά το δέχονται. Οι αγχωτικοί άνθρωποι συνήθως δεν το δέχονται. Είναι σαν να διώχνουν από πάνω τους τις ανατροφοδοτήσεις και τις ερμηνείες.

Το χειρότερο μέσο πάνω στο οποίο ένας αγχωτικός άνθρωπος μπορεί να προβάλει την εσωτερική του αναταραχή, είναι το σώμα του. Τα αγχώδη άτομα συχνά βλέπουν το σώμα τους σαν ένα αποτυχημένο μηχάνημα με συγκεκριμένα αλλά μη ανιχνευμένα ελαττώματα που πρέπει να διορθωθούν. Δεν παύει ποτέ να με εκπλήσσει που πολλοί άνθρωποι με διαταραχές άγχους είναι κάπως απογοητευμένοι όταν οι ιατρικές εξετάσεις τους είναι καλές. Θα προτιμούσαν να έχουν ένα «πραγματικό» σωματικό πρόβλημα παρά ένα ψυχολογικό.

Αυτή η επιθυμία εκπληρώνεται μερικές φορές λόγω ενός δεύτερου κοινού χαρακτηριστικού στους αγχωτικούς ανθρώπους: της τάσης τους να παραμελούν ή να αγνοούν τις δικές τους ανάγκες για χάρη της ηρεμίας των άλλων και της συμμόρφωσης τους με τα πρόσωπα κύρους.

Δηλώσεις όπως: Μου αρέσει να προσφέρω ευχαρίστηση στους άλλους, Οι άλλοι έχουν προτεραιότητα και Έχω τρία παιδιά, που δεν αφήνουν πολύ χρόνο για μένα, είναι πολύ συνηθισμένες ανάμεσα στους αγχωτικούς ανθρώπους. Είναι αφοσιωμένοι στη διαφύλαξη της ηρεμίας στο περιβάλλον τους και είναι κάτι παραπάνω από πρόθυμοι να καταστείλουν τις επιθυμίες τους για να το κάνουν αυτό. Οτιδήποτε απειλεί την εύθραυστη ειρήνη που προσπαθούν να διατηρήσουν είναι αιτία συναγερμού. Δεδομένου ότι υπάρχει ελάχιστη ηρεμία στον εξωτερικό κόσμο, οι συναγερμοί, με τη μορφή κρίσεων πανικού, ενεργοποιούνται συνεχώς.

Αυτές οι κρίσεις είναι ενοχλητικές για τον οποιοδήποτε, αλλά είναι ιδιαίτερα ενοχλητικές για τους αγχωτικούς θεραπευόμενους που περιμένουν από το σώμα τους να είναι τόσο συγκαταβατικό όσο και τα συναισθήματά τους. Τελικά, όμως, η ζωή σε μια σχεδόν μόνιμη κατάσταση συναγερμού έχει ένα σωματικό κόστος και οι μακροχρόνιες ανάγκες που αγνοούνται τελικά εκδηλώνονται σε σωματικά συμπτώματα. Με αυτόν τον τρόπο, η επιθυμία για ένα «πραγματικό» σωματικό πρόβλημα αυτοεκπληρώνεται.

Στη θεραπεία προσπαθώ να σπάσω αυτόν τον κύκλο και να βοηθήσω τους θεραπευόμενους να εξοικειωθούν τόσο με τον εσωτερικό όσο και με τον εξωτερικό τους κόσμο. Προσπαθώ να τους βοηθήσω να καταλάβουν ότι η ηρεμία που αναζητούν μέσω της καταστολής μπορεί να αποκτηθεί μόνο με την αποδοχή της νομιμότητας των δικών τους αναγκών. Όταν το καταλάβουν αυτό, η πανοπλία τους αρχίζει να διαλύεται. Μπορούν να αφομοιώσουν νέες πληροφορίες και να αναπτύξουν νέους τρόπους ζωής. Το σώμα μπορεί τότε να θεωρηθεί όχι ως κάτι που πρέπει να ελεγχθεί αλλά ως κάτι που πρέπει να σέβονται.

Μαθαίνοντας να ακούμε

Μόλις οι συναγερμοί του σώματος σιωπήσουν, όταν η σωματική συνιστώσα της εξίσωσης του νου-σώματος θεραπευτεί επιτυχώς, η θεραπεία γίνεται μια αντανακλαστική διαδικασία με έμφαση στην αποδοχή της σημασίας της υποκειμενικής εμπειρίας.

Σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο, μια από τις καλύτερες στρατηγικές για την ακρόαση της υποκειμενικής φωνής είναι να συνεχίσετε την εξάσκηση της διαφραγματικής αναπνοής αρκετές φορές την ημέρα, μέχρι να γίνει μια φυσική διαδικασία: αναπνέοντας βαθιά και ακούγοντας βαθιά όλη την ημέρα. Με αυτόν τον τρόπο, οι άνθρωποι μπορούν να ακούσουν την εσωτερική τους φωνή και να υφάνουν τη σοφία της απαντώντας στις απαιτήσεις της ζωής τους.

Στη θεραπεία, όταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν σημαντικά διλήμματα ή συγκρούσεις, συχνά τους ενθαρρύνω πρώτα να σιωπήσουν και να επικεντρωθούν στην αναπνοή τους για μερικά λεπτά. Στη συνέχεια, τους ζητώ να ακούσουν τι τους λέει η εσωτερική τους εμπειρία σχετικά με τη σύγκρουση ποι νιώθουν. Συχνά εκπλήσσομαι από το πόσο καθαρά βλέπουν την κατάστασή τους μετά από αυτή την απλή άσκηση. Καθώς γίνονται εμπειρογνώμονες στην ακρόαση της εσωτερικής φωνής τους, συνήθως ανακαλύπτουν ότι η κατάσταση είτε δεν ήταν τόσο αγχωτική όσο φοβούνταν είτε ότι έχουν την εσωτερική δύναμη να χειριστούν το πρόβλημα.

Πηγή: psychotherapynetworker.org