Οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις, του Ευκλείδη Τσακαλώτου

Από την αρχή της ελληνικής κρίσης ακούμε για τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις που θα έπρεπε να προχωρήσουν ακόμα και αν δεν υπήρχαν Μνημόνια. Πολλοί που υποστήριξαν τις απαιτήσεις της τρόικας για τα δημοσιονομικά, με μεγάλες επιφυλάξεις για το πόσο δίκαια και αποτελεσματικά είναι τα μέτρα, είχαν πάντα αυτό το άλλοθι των μεταρρυθμίσεων. Αλλά το φιάσκο γύρω από το Φορολογικό φανερώνει ότι οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις δεν είναι η προτεραιότητα αυτής της κυβέρνησης, όπως δεν ήταν και των προηγούμενων. Τα προσχέδια και οι διαρροές για τις προθέσεις της κυβέρνησης δεν αφήνουν πολύ χώρο για αμφισβήτηση ότι το κυρίαρχο είναι το βραχυπρόθεσμο - να κλείσουν οι ισολογισμοί, να βρεθούν κάποια δισ. ευρώ ακόμη. Πώς αλλιώς να έπεσε στο τραπέζι η φορολόγηση με συντελεστή 45% για εισοδήματα πάνω από 26 χιλιάδες; Υπάρχει κάτι ανάλογο σε κάποια «κανονική» χώρα, από αυτές που χρόνια τώρα οι εκσυγχρονιστές όλων των αποχρώσεων μάς λένε ότι πρέπει να αντιγράφουμε, μια και δεν είναι ανάγκη να ανακαλύψουμε ξανά τον τροχό; 

Βέβαια, όλα εξαρτώνται από το τι εννοεί κανείς με τη λέξη μεταρρύθμιση. Νομίζω ότι δεν μπορεί πια να υπάρχει και μεγάλη αμφισβήτηση για το τι εννοεί η τρόικα. Ο στόχος είναι διπλός. Να πληρωθούν οι πιστωτές και να δημιουργηθεί μια ανταγωνιστική οικονομία που θα σταθεί στα πόδια της. Μόνο που το Μεσοπρόθεσμο μάς δίνει μια πολύ σαφή εικόνα για το είδος της οικονομίας που προγραμματίζεται γι' αυτούς τους σκοπούς. Μιας οικονομίας με φθηνό εργατικό δυναμικό, με ελάχιστα δικαιώματα στους χώρους δουλειάς και με τη μόνιμη απειλή της ανεργίας «pour encourager les autres». Με ένα μικρό κράτος, με πρωτογενείς δαπάνες της τάξης του 35%, με ελάχιστα περιθώρια για κοινωνική πολιτική. Δεν ξέρω αν αυτή η οικονομία θα είναι κανονική, αλλά είναι σίγουρο ότι θα χαρακτηρίζεται από μεγάλες ανισότητες. Με λίγα λόγια, οι αδικίες δεν έχουν να κάνουν μόνο με τα δημοσιονομικά: αποτελούν όχι παράπλευρες συνέπειες, αλλά την ουσία της στρατηγικής και των μεταρρυθμίσεων.

Σε μια τέτοια οικονομία δεν χρειάζεσαι μεγάλες μεταρρυθμίσεις. Δεν χρειάζεσαι να διευρύνεις τη φορολογική βάση γιατί ο στόχος δεν είναι να πληρώσουν οι πλούσιοι. Δεν χρειάζεσαι βιομηχανική πολιτική για να προωθήσεις την ανασυγκρότηση της οικονομίας, να δημιουργήσεις δίκτυα παραγωγικών μονάδων, να στηριχθείς στην ποιότητα γιατί έχει αποφασισθεί εξαρχής ότι αλλού βρίσκεται το συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας και η θέση μας στον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Για τον ίδιο λόγο δεν χρειάζεσαι και δυναμικές πολιτικές στην αγορά εργασίας για την αναβάθμιση της κατάρτισης των εργαζομένων.

Ούτε χρειάζεσαι και ένα ιδιαίτερα προωθημένο εκπαιδευτικό σύστημα. Θυμάται κανείς το σύνθημα των εκσυγχρονιστών για «εκπαίδευση, εκπαίδευση, εκπαίδευση»; Τώρα πια το ζητούμενο είναι η «αριστεία», ευφημισμός για την εκπαίδευση των ελίτ, για τις λίγες θέσεις όπου η πανεπιστημιακή εκπαίδευση παραμένει χρήσιμη. Η εκπαίδευση ως συλλογικό και οικουμενικό εγχείρημα και ως προίκα του κάθε ενεργού πολίτη ποτέ δεν ήταν στα σχέδια των εκσυγχρονιστών ακόμα και στους καλούς καιρούς. Τώρα πια οι προσδοκίες πρέπει να ευθυγραμμίζονται με τη νέα πραγματικότητα. «Αριστη» εκπαίδευση για τους λίγους, φθηνή και βασική για τους υπόλοιπους.

Για τριάντα χρόνια ακούμε ότι η ίδια η αγορά, με απορρυθμίσεις, με ιδιωτικοποιήσεις, με φιλελευθεροποίηση, αποτελεί από μόνη της οικονομική πολιτική. Τώρα πια φαίνεται ότι αυτό δεν αρκεί. Χρειαζόμαστε σχέδια και νέους θεσμούς για την ανασυγκρότηση της οικονομίας και του κράτους. Θέλουμε ένα παρεμβατικό κράτος αλλά και την ενεργή συμμετοχή της ίδιας της οικονομίας. Οι ελίτ βλέπουν ότι τα σχέδιά τους δεν προχωρούν, αλλά υποψιάζονται συγχρόνως ότι με τα όποια νέα σχέδια θα αμφισβητηθούν οι εξουσίες τους. Εχουν δίκιο. Η έξοδος από την κρίση θα έρθει με την ανάδειξη νέων κοινωνικών δυνάμεων, με νέες λύσεις και προπαντός με άλλο περιεχόμενο στην έννοια των μεταρρυθμίσεων.

Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, βουλευτής Β' Αθήνας του ΣΥΡΙΖΑ - Το άρθρο του δημοσιεύεται στα «Νέα» via http://tvxs.gr/