Τo ΠΑΣΟΚ και η 3η Σεπτέμβρη στην Υγεία

Του Πάνου Χριστοδούλου

Και μια σύντομη αναφορά στον Ανδρέα, το Κράτος και το Δημόσιο

Η 3η Σεπτέμβρη αποτελεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο σημείο ορόσημο για τον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό. Η αρχική της σημασία ήταν η απόκτηση συντάγματος την περίοδο του Όθωνα το 1843. Το νεοσύστατο τότε Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα οικειοποιήθηκε την ημερομηνία αυτή το 1977 εκδίδοντας την διακήρυξη των αρχών του. Τα χρόνια πέρασαν, ο ιστορικός ηγέτης του ΠΑΣΟΚ Ανδρέας Παπανδρέου απεβίωσε και τα μνημόνια έριξαν τη σκιά τους στην Ελλάδα. Λογικό την περίοδο αυτή η νοσταλγία των χρυσών εποχών να γυρίζει πολλούς στο παρελθόν. Και πάλι η 3η Σεπτέμβρη παραμένει ορόσημο: οι Δεξιοί βρίσκουν την ευκαιρία να τις φορτώσουν όλα τα δεινά του ύστερου αστικού κράτους, οι κεντρώοι να την ορίσουν ως ημερομηνία ανασύστασης και πρόσφατα ο ΣΥΡΙΖΑ (ασαφής πλέον ιδεολογικά) να την οικειοποιηθεί με τον  Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα να προσπαθεί πλέον να ταυτιστεί με τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Το τι ήταν ακριβώς η 3η Σεπτέμβρη πιθανότατα δε χωράει σε λίγες γραμμές, οπότε θα περιοριστεί το άρθρο στην υγεία. Η διακήρυξη για τον τομέα αυτό στο σημείο ζ αναφέρει ως στόχο  “Την κοινωνικοποίηση της υγείας, που συνεπάγεται τη δωρεάν ιατρική, φαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη, την προληπτική υγιεινή για όλους τους Έλληνες, την κατάργηση των ιδιωτικών κλινικών και όλων των προνομίων στην παροχή ιατρικών και νοσοκομειακών υπηρεσιών.” Εκ πρώτης όψεως εξαιρετικά: αναφέρει κοινωνικοποίηση και όχι κρατισμό, αναφέρει κατάργηση ιδιωτικών κλινικών, κλπ. Τι όμως πραγματικά έγινε;

Ο νόμος ορόσημο για την υγεία ήταν ο νόμος Γεννηματά (1397/1983) που συγκρότησε το Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ). Ο νόμος αυτός έχει αποκτήσει μυθικές διαστάσεις, κυρίως στο σώμα των υγειονομικών. Το να επιχειρηθεί να απαντηθεί αν είναι καλός ο νόμος είναι εξ αρχής λάθος: το καλός δεν είναι ένα αφηρημένο επίθετο, είναι κυρίως συγκριτικό με τον προηγούμενο, σχετικό με το ποιους ευνοεί και με τους στόχους που είχαν βάλει οι δημιουργοί του και αναφέρθηκαν προηγουμένως. Αρχικά λοιπόν σε σχέση με τα προηγούμενα αποσπασματικά νομοθετήματα ήταν σαφώς καλύτερος, καθώς θεσμοθετούσε ένα συγκροτημένο σύστημα υγείας με σύγχρονους ορισμούς και νομοθεσίες. Παρόλα αυτά ο νόμος άφηνε συνειδητά κενά, κυρίως στο χώρο της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, υπέρ των παροχών του ιδιωτικού τομέα. Ο νόμος δημιούργησε ένα νοσοκομιοκεντρικό σύστημα, με τα κέντρων υγείας να περιορίζονται μόνον σε ορισμένες αγροτικές περιοχές. Στο επίπεδο της κοινωνικής ασφάλισης και της οργάνωσης της σύνδεσής της με την υγεία, ακολουθήθηκε μια μίξη του Γερμανικού και Αγγλικού συστήματος, ανάλογα με τον εργασιακό χώρο και το ασφαλιστικό του ταμείο.

Τα παραπάνω μόνο τυχαία δεν έγιναν. Οι φαινομενικές αντιφάσεις τόσο στο επίπεδο της υγείας όσο και της ασφάλισης αντικατοπτρίζουν τις διαφορετικές κοινωνικές τάξεις που επιχειρούσε να συσπειρώσει εκείνη την περίοδο το ΠΑΣΟΚ. Από τη μία στο επίπεδο της ρητορικής και των εξαγγελιών προσπαθούσε να συγκινήσει τα πιο λαϊκά στρώματα (εργατική τάξη και ορισμένους μικροαστούς και αγρότες), ενώ όμως στην πρακτική εφαρμογή έκλεινε το μάτι στην ανερχόμενη μεσαία αστική τάξη. Γι αυτό ακριβώς το λόγο η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας δεν καλύφθηκε πλήρως από το δημόσιο, ώστε να μπορούν να  επωφεληθούν από τα κενά οι ιδιώτες γιατροί και οι φαρμακευτικές εταιρίες. Για τον ίδιο λόγο που δε μπήκε ποτέ χέρι σε όσους έπαιρναν φακελάκια ή προμήθειες στο δημόσιο, το οποίο σε λίγο χρονικό διάστημα λειτουργούσε με όρους ιδιωτικού τομέα. Σε ένα επίπεδο με αυτό τον τρόπο ικανοποιήθηκαν οι βασικές ανάγκες των περισσοτέρων πολιτών, ενώ σε ένα δεύτερο επίπεδο ικανοποιήθηκαν ακόμα περισσότερο οι ανάγκες όσων είχαν πιο υψηλές οικονομικές βλέψεις και κυρίως μερίδας του ιατρικού κλάδου.

Σίγουρα όλα αυτά έμειναν πολύ μακριά από τους στόχους της διακήρυξης καθώς κοινωνικός έλεγχος δε θεσμοθετήθηκε ποτέ, ενώ στη θέση του ιδρύθηκε ένα κρατικίστικο σύστημα υγείας, το οποίο ευνόησε την ύπαρξη του ιδιωτικού τομέα υγείας. Η μόνη απαγόρευση εμφανίσθηκε στο συμπληρωματικό νόμο 1579/1985 ο οποίος απαγόρευσε την χρήση της επωνυμίας ιατρικό κέντρο ή κέντρο υγείας από ιδιώτες. Οι επόμενοι νόμοι των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ κατάργησαν το νόμο της κυβέρνησης Μητσοτάκη (2194/94) και εισήγαγαν  τα κέντρα υγείας αστικού τύπου και τον οικογενειακό γιατρό  (2519/1997) χωρίς ποτέ να τον εφαρμόσουν στην πράξη. Εξάλλου και η πλειοψηφία των στρωμάτων που είχαν στηρίξει το ΠΑΣΟΚ το 80 είχαν αλλάξει αρκετά για να ζητούν ριζοσπαστικές αλλαγές, αφήνοντας πίσω το παλιό ορθόδοξο ΠΑΣΟΚ για χάρη του εξυγχρονισμού.

Συμπερασματικά η 3η Σεπτέμβρη στην υγεία δε διέφερε από την 3η Σεπτέμβρη στους υπόλοιπους τομείς: ένα λαϊκίστικο πρόγραμμα που δημιούργησε ένα πλαδαρό κράτος, το οποίο σε μεγάλο βαθμό ταυτίστηκε με το τότε κόμμα εξουσίας του ΠΑΣΟΚ. Στη σύγχρονη εποχή οι νεοφιλελεύθεροι σε μια πρόσφατη ανακοίνωση της ΝΔ ταυτίζουν τον αχαλίνωτο αυτό κρατισμό με το δημόσιο, λέγοντας μάλιστα πως το δημόσιο ευθύνεται που φεύγουν οι νέοι στο εξωτερικό. Ο σύγχρονος δεξιός λαϊκισμός προσπαθεί με αυτό τον τρόπο να χαϊδέψει τα αυτιά της κοινωνικής μερίδας που έχει σιχαθεί το δημόσιο. Μόνο που το πρόβλημα δεν είναι το δημόσιο αλλά ο κρατικίστικος τρόπος διαχείρισης του, χωρίς κανέναν έλεγχο ή αξιολόγηση. Γιατί αν είναι όντως το δημόσιο, θα είχε ενδιαφέρον να παρατηρηθούν οι αντιδράσεις των ίδιων όταν αυτό καταργηθεί. Στην υγεία για παράδειγμα (όπως και σε άλλα πράγματα) πολλά θεωρούνται (πολύ κακώς) δεδομένα που είναι δύσκολο να προβλεφθούν αντιδράσεις στην περίπτωση που έμπαιναν χρεώσεις στη μεταφορά από ασθενοφόρο ή φραγμός με βάση την ασφαλιστική κάλυψη για την είσοδο στα επείγοντα, όπως συμβαίνει σε πιο φιλελεύθερες από την Ελλάδα χώρες.

Από αυτή την άποψη η 3η Σεπτέμβρη, χωρίς καμία διάθεση υπεράσπισης αυτής ή των επιγόνων της, συνέβαλε στο να μην εφαρμοστεί το Θατσερικό μοντέλο στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο. Αυτό όμως απέχει πολύ από τις υποσχέσεις για κοινωνική δικαιοσύνη και εθνική ανεξαρτησία. Και γι αυτό το λόγο πολύ σωστά έπραξε ο Ανδρέας Παπανδρέου και συνέδεσε τη διακήρυξη του με την 3η Σεπτέμβρη, μια ημερομηνία που οι Έλληνες έλαβαν ένα σύνταγμα που δεν εφαρμόστηκε ποτέ για όλους. Όπως πολύ εύστοχα αναφέρεται στο θεατρικό έργο Το μεγάλο μας τσίρκο (https://youtu.be/l869XshiWS0)  στο διάλογο μεταξύ των προστάτιδων δυνάμεων ο καλύτερος τρόπος να μην έχουν σύνταγμα είναι να πιστέψουν ότι έχουν ενώ δεν έχουν. Γιατί η ιστορία δε γράφεται με διακηρύξεις.  

nostimonimar.gr