Μαζική υστερία – Παράξενες επιδημίες γέλιου, χορού και δίαιτας

Το συναίσθημα είναι απαραίτητο για την επιβίωση μας. Χωρίς αυτό ο άνθρωπος δεν μπορεί καν να πάρει αποφάσεις.

(Άνθρωποι που λόγω τραυματισμού ή λοβοτομής, είχαν «έλλειψη συναισθημάτων», δεν μπορούσαν να αποφασίσουν ούτε καν το επόμενο ραντεβού με τον γιατρό).

Το θυμικό δίνει εντολές στο σώμα μας να αντιδράσει, πριν καν συνειδητοποιήσουμε τι συμβαίνει.

Όταν νιώθουμε αηδία σουφρώνουμε αντανακλαστικά τη μύτη μας και μισοκλείνουμε τα μάτια, για να ελαττώσουμε τα εισερχόμενα ερεθίσματα.

Όταν τρομάζουμε ανοίγουμε μάτια και ρουθούνια, πριν αξιολογήσουμε την κατάσταση και αποφασίσουμε να φύγουμε, να μείνουμε ή να επιτεθούμε.

~~

Όμως η σημαντικότερη λειτουργία του συναισθήματος είναι η σύνδεση μας με τους άλλους ανθρώπους, η ενδυνάμωση των κοινωνικών δικτύων.

Τα μωρά χαμογελάνε ένα χρόνο πριν πουν τις πρώτες τους λέξεις, πριν καν μπουσουλήσουν. Έτσι αυξάνουν τις πιθανότητες επιβίωσης.

Στα παλιότερα χρόνια ένα κατσούφικο μωρό, που διαρκώς κλαίει, θα είχε περισσότερες πιθανότητες να το αφήσουν οι γονείς του στο δάσος, για τις τίγρεις και τους λύκους. Ή θα το φρόντιζαν με λιγότερη προθυμία απ’ το πάντα χαμογελαστό δίδυμο αδελφό του.

Κανείς δεν συμπαθεί τους μονίμως γκρινιάρηδες και κακόκεφους ανθρώπους. Γιατί; Επειδή τα συναισθήματα μεταδίδονται ασυνείδητα κι αστραπιαία.

~~

Αν παρατηρήσετε δυο ανθρώπους που συζητάνε θα δείτε ότι μιμούνται ο ένας τον άλλο, στον τρόπο στάσης, στον τόνο της φωνής, στις εκφράσεις του προσώπου -σχεδόν σαν καθρέφτης.

Όταν δημιουργείται μια ομάδα, έστω με έξι άτομα, τότε οι άνθρωποι λειτουργούν όχι απλώς αγελαία, αλλά σαν ένα σμήνος πουλιών.

Δείτε αυτό το σμήνος από ψαρόνια.  

Το σμήνος (όπως κι ένα κοπάδι σαρδέλες) δεν αλλάζει σχήμα, κατεύθυνση, πυκνότητα με βάση τις εντολές κάποιου αρχηγού.

Όλα τα μέλη είναι συνδεδεμένα αλυσιδωτά με τα άλλα. Αν ένα στρίψει το ακολουθούν τα έξι κοντινά, κι εκείνα τα ακολουθούν 36 (6Χ6), κι εκείνα 216 (36Χ6) κοκ.

Το σμήνος μοιάζει να έχει συλλογική νοημοσύνη, και κατά κάποιο τρόπο έχει, αφού όλα τα μέλη είναι συνδεδεμένα.

Όμως η κίνηση, η αλλαγή, δεν προκύπτει από σκέψη (ή συζήτηση για τους ανθρώπους), αλλά είναι αυτόματη, ορμέμφυτη, ενστικτώδικη.

~~

Με παρόμοιο τρόπο συμπεριφέρονται και “ανώτερα” ζώα, όπως τα κοπάδια βοοειδών (πιο εμφανές στα άγρια, όπως τα γκνου), αλλά και οι άνθρωποι.

Ένα πλήθος ανθρώπων που τρέπεται σε φυγή δεν λειτουργεί λογικά ούτε ατομικά. Μόλις ακουστεί ο πυροβολισμός ξεκινούν να τρέχουν, προς τα εκεί που πάει ο διπλανός τους. Κι όχι μόνο δεν υπάρχει λογική στην κίνηση τους, αλλά μπορεί να περιγραφεί και με όρους της φυσικής.

Μια ομάδα φυσικών μελέτησε το Ola, το γνωστό Κύμα που κάνουν οι θεατές στις εξέδρες των γηπέδων (παρεμπιπτόντως το Κύμα πρωτοεμφανίστηκε στο Παγκόσμιο Κύπελλο του Μεξικού, το 1986).

Και βρήκαν ότι τα κύματα αυτά διαδίδονται όπως η εξάπλωση της φωτιάς στο δάσος ή όπως ένας ηλεκτρικός παλμός στον καρδιακό μυ, και μπορούν να περιγραφούν με “μαθηματικά μοντέλα διεγέρσιμων μέσων”, σαν να μην αφορούν σε ανθρώπους.

Η ομάδα, το πλήθος, το κοινωνικό δίκτυο έχει διαφορετικές ιδιότητες (συμπεριφορά) απ’ το κάθε μεμονωμένο άτομο.

~~

Όταν το συναίσθημα που μεταδίδεται στην ομάδα έχει πραγματικό έναυσμα (φόβος μετά τον πυροβολισμό, ο ενθουσιασμός στο Κύμα) έχουμε μια περίπτωση μαζικής αντίδρασης.

Όταν είναι φανταστικό, τότε έχουμε μαζική υστερία (επιστημονικά λέγεται μαζική ψυχογενής ασθένεια).

Και συμβαίνει από πολύ παλιά.

Η πρώτη γνωστή περίπτωση είναι εκείνη της χορομανίας (χορεία). Τα πρώτα περιστατικά αυτής της μανίας εμφανίστηκαν στη Γερμανία, το 1374, όταν η μαύρη πανώλη αποδεκάτιζε τον πληθυσμό.

“Άνθρωποι ενωμένοι από μια κοινή αυταπάτη σχημάτιζαν κύκλους, στους δρόμους και στις εκκλησίες, και ξεκινούσαν να χορεύουν επί ώρες, μέσα σ’ ένα άγριο παραλήρημα, έως ότου τελικά έπεφταν στο έδαφος σε κατάσταση εξάντλησης και βογκούσαν σαν ετοιμοθάνατοι”. J.F.C. Hecker, 1884

~~

Μια άλλη παράξενη όσο και αστεία περίπτωση μαζικής υστερίας που αναφέρει ο Hecker είναι εκείνη των Καλογριών που Νιαούριζαν. Συνέβη σε κάποιο γαλλικό μοναστήρι.

Μια καλόγρια, χωρίς λόγο, ξεκίνησε να νιαουρίζει. Σύντομα επηρεάστηκαν κι οι υπόλοιπες. Όλες οι καλόγριες, κάποιες συγκεκριμένες ώρες νιαούριζαν δυνατά. Οι γείτονες ενοχλήθηκαν απ’ τη συμπεριφορά τους (η γάτα είναι δαιμονικό ζώο) και ζήτησαν την παρέμβαση του στρατού, όπως και έγινε.

Χαρακτηριστικά μαζικής υστερίας είχε και το Κυνήγι Μαγισσών.

Η αντίδραση του ακροατών, όταν άκουσαν στην ραδιοφωνική εκπομπή του Όρσον Ουέλς για τους εξωγήινους που κατέστρεφαν τη Γη, είναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό παράδειγμα (διαβάστε το πλήρες χρονικό της εδώ “Οι αρειανοί του Όρσον Ουέλς”)

~~

Μια πιο πρόσφατη περίπτωση ήταν η επιδημία γέλιου, το 1962, στην Τανζανία.

Σ’ ένα καθολικό οικοτροφείο θηλέων τρεις μαθήτριες ξεκίνησαν να γελάνε ακατάπαυστα.

Η κρίση γέλιου κάποιες φορές διαρκούσε πολλές ώρες κι οι ασθενείς περιέγραφαν ότι αισθάνονταν ανήσυχοι και φοβισμένοι -παρότι γελούσαν.

Σύντομα “προσβλήθηκαν” πάνω από χίλια άτομα. Με τις ιατρικές εξετάσεις δεν βρέθηκε κανένα βιολογικό αίτιο της επιδημίας.

~~

Μια άλλη περίπτωση μαζικής υστερίας ξεκίνησε το 1998, σ’ ένα λύκειο του Τενεσί. Μια καθηγήτρια παραπονέθηκε ότι μύριζε βενζίνη ή κάποιο άλλο αέριο. Την έπιασε πονοκέφαλος, δύσπνοια, ζάλη και ναυτία.

Βλέποντας την αντίδραση της πολλοί μαθητές της παρουσίασαν παρόμοια συμπτώματα. Καθώς εκκενωνόταν η αίθουσα κι άλλοι μαθητές ήρθαν σ’ επαφή με τους “άρρωστους” κι έπαθαν τα ίδια.

100 άτομα πήγαν στο νοσοκομείο.

Το σχολείο έκλεισε για τέσσερις μέρες κι ελέχθηκε σχολαστικά από κάθε υπηρεσία. Δεν υπήρχε καμιά διαρροή ούτε κάποια χημική ουσία στο περιβάλλον. Οι ασθενείς, όπως κι εκείνοι της Τανζανίας, εξετάστηκαν κι ήταν απόλυτα υγιείς -πέρα απ’ αυτό που αισθάνονταν.

~~

Και μια τελευταία περίπτωση που σχετίζεται με τη διατροφή.

Ενώ το φυστικοβούτυρο είναι μέρος της αμερικάνικης τροφο-κουλτούρας, για λόγους που δεν μπορούν να εξηγηθούν έχει ξεκινήσει να απαγορεύεται παντού.

Οι καντίνες στα σχολεία δεν σερβίρουν φαγητά με ξηρούς καρπούς κι οι γονείς πετάνε τα βάζα το φυστικοβούτυρο απ’ τα ντουλάπια.

Μόλις 150 άνθρωποι το χρόνο πεθαίνουν στις ΗΠΑ από τροφικές αλλεργίες (γενικά). Αν το συγκρίνουμε με τα 2.000 άτομα που πνίγονται και τα 12.000 που σκοτώνονται από όπλα, τότε η απαγόρευση του φυστικοβούτυρου παίρνει διαστάσεις μαζικής υστερίας (όπως στην Ελλάδα αυξάνονται διαρκώς εκείνοι που βγάζουν απ’ τη δίαιτα τους τη γλουτένη, χωρίς να έχουν δυσανεξία).

~~

Σεξιστικό παράρτημα:

Η μαζική υστερία σταμάτησε να αποκαλείται έτσι, όπως και η ατομική υστερία, γιατί είναι σεξιστική έκφραση.

Προέρχεται απ’ τη λέξη υστέρα, τη μήτρα. Στις αρχές του 20 αιώνα πίστευαν ότι η υστερία είναι αποκλειστικά γυναικεία ασθένεια -και συνδέεται με τη μήτρα.

Το παράξενο είναι ότι αποδεδειγμένα οι γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς στη μαζική υστερία απ’ τους άντρες. Σε κάθε γνωστή περίπτωση “αρρωσταίνει” διπλάσιος αριθμός γυναικών.

Ο Nicholas Christakis πιστεύει ότι αυτό συμβαίνει γιατί οι γυναίκες είναι συναισθηματικά πιο ευαίσθητοι δέκτες. Ενώ οι άντρες κρατούν τα πρωτεία μόνο σ’ ένα συναίσθημα. Εκείνο του θυμού, με βίαιες αντιδράσεις πολύ πιο συχνά.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Υλικό άντλησα απ’ το βιβλίο των Nickolas Christakis (ναι, είναι ελληνικής καταγωγής) και James Fowler, “Συνδεδεμένοι”, εκδόσεις Κάτοπτρο.

Περισσότερες περιπτώσεις μαζικής υστερίας μπορείτε να βρείτε εδώ 12 of the most peculiar cases of mass hysteria

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Γελωτοποιός