Ο πλανήτης χρωστάει 217 τρισ. δολάρια!

Του Κωνσταντίνου Βέργου*

Το παγκόσμιο χρέος φτάνει στο 327% του ΑΕΠ - Οι κίνδυνοι διαφέρουν από χώρα σε χώρα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν μικρούς κινδύνους * Η Ευρωπαϊκή Ένωση ίσως αποτελεί έναν νέο μεγάλο ασθενή, έναν τεράστιο αδύναμο κρίκο σε ενδεχόμενη κατάρρευσης των αγορών δανεισμού

Η πρόσφατη μελέτη του Institute of International Finance (IIF) για το διεθνές χρέος άρχισε να φέρνει στην επιφάνεια μια δυσάρεστη και έντεχνα κουκουλωμένη εξέλιξη για το διεθνές χρέος. Το διεθνές χρέος έχει αγγίξει τα 217 τρι. δολάρια. Υπάρχει όμως κάτι ανησυχητικό, σε όσα ανέδειξε η έκθεση του IIF ή απλώς αποτελούν μια απλή διαπιστωτική πράξη με μικρή πρακτική αξία;

Για να καταλάβουμε αν αυτό είναι ανησυχητικό, αρκεί να σκεφτούμε ότι το εθνικό μας χρέος είναι μη βιώσιμο σε επίπεδα πάνω από 100% του ΑΕΠ. Όταν το παγκόσμιο χρέος είναι πάνω από τρεις φορές το παγκόσμιο ΑΕΠ, συγκεκριμένα στο 327% περίπου του ΑΕΠ, αντιλαμβανόμαστε ότι τα μεγέθη αφορούν επίπεδα που μπορεί να προβληματίσουν.

Η αλήθεια είναι ότι ο προβληματισμός δεν δείχνει να είναι άμεσος. Επί του παρόντος τα επιτόκια των περισσότερων χωρών είναι χαμηλά, ως αποτέλεσμα των χαμηλών αμερικανικών επιτοκίων, και της ανάπτυξης της αμερικανικής οικονομίας που κρατάει μακριά τα βασικά προβλήματα από το σύνολο των αγορών. Όσο το μείγμα ισχυρής ανάπτυξης της αμερικανικής οικονομίας και παράλληλα των χαμηλών επιτοκίων στην αμερικάνικη αγορά διατηρούνται, η ανάπτυξη περιφερειακών αγορών θα μπορεί να διατηρείται με σχετικά χαμηλά επιτόκια δανεισμού.

Η ισχυρή, επίσης, ζήτηση των προϊόντων παγκοσμίως, λόγω της ισχυρής ώθησης της αμερικανικής οικονομίας, που είναι η ατμομηχανή των πάντων (καθώς το 30% της παγκόσμιας οικονομίας κινείται από εκεί), επιτρέπει ομαλοποίηση περιφερειακών προβλημάτων. Επιτρέπει ανακούφιση των ανισορροπιών σε βραχυπρόθεσμη βάση.

Το κρεβάτι του Προκρούστη

Όμως αυτή είναι μια συνθήκη δύσκολα διατηρήσιμη, θυμίζοντας το κρεβάτι του Προκρούστη, του γνωστού μυθικού προσώπου στην αρχαία Ελλάδα που έπρεπε είτε να τεντώσει τα πόδια των άτυχων θυμάτων του για να τα φέρει στο μήκος του κρεβατιού είτε να κόψει ό,τι περισσεύει! Δύσκολο να διατηρηθούν ισχυρή ανάπτυξη και χαμηλά επιτόκια, ένα από τα δύο ανατρέπεται, και συνήθως πρώτα αυξάνονται τα επιτόκια και μετά έρχεται πτώση της ανάπτυξης.

Τα αμερικανικά επιτόκια άρχισαν ήδη να ανεβαίνουν. Η άνοδός τους μάλλον θα επιταχυνθεί στο επόμενο διάστημα. Το ίδιο το IIF (Institute International Finance), προβλέπει αύξηση των αμερικανικών επιτοκίων κατά 100 μονάδες βάσης στους επόμενους 6 μήνες! Αν αυτό όμως γίνει πραγματικότητα, τότε μπορεί να μιλάμε για αύξηση επιτοκίων περιφερειακών αγορών κατά 2,5% - 3%, και παράλληλη ολίσθηση ισοτιμιών των νομισμάτων αυτών σε κάποιες περιπτώσεις. Η άνοδος επιτοκίων στις ΗΠΑ, εν ολίγοις, αναμένεται να οδηγήσει σε «μετασεισμικές δονήσεις» ανόδου επιτοκίων στις υπόλοιπες χώρες, με τεράστιες επιπτώσεις στο κόστος κεφαλαίου, αλλά και σε σημαντική αναδιάταξη τις παγκόσμιες ισοτιμίες όσο και την επενδυτική αγορά, με φυσικό επακόλουθο τον κλονισμό της εμπιστοσύνης στις τράπεζες. Ο δανεισμός, επίσης, για πολλές εθνικές κυβερνήσεις ίσως καταστεί προβληματικός.

Στο τελευταίο διάστημα υπήρξε έκρηξη δανεισμού από περιφερειακές χώρες σε «σκληρό» νόμισμα, κυρίως δολάριο. Με κλονισμένες ισοτιμίες, η αποπληρωμή τέτοιων υποχρεώσεων καθίσταται δυσχερής. Όμως οι κίνδυνοι διαφέρουν από χώρα σε χώρα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν μικρούς κινδύνους.

Και οι πλούσιες χώρες

Οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν δανειστεί 3 τρισ. επιπλέον, ανεβάζοντας τον δανεισμό τους κατά 6%, και το χρέος σε 218% του ΑΕΠ τους, εξαιρετικά επικίνδυνη εξέλιξη. Όμως οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν δανειστεί σε επίπεδα πολύ πάνω του 300% του ΑΕΠ. Οι κίνδυνοι εν ολίγοις είναι υψηλοί και στις αγορές που φαίνονται ισχυρές. Ο υψηλός δανεισμός, για παράδειγμα, σε χώρες όπως ο Καναδάς στην αγορά κατοικίας δημιουργεί σημαντικούς κινδύνους. Οι ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης έχουν ξαναβρεθεί με φαινόμενα παθογένειας στον δανεισμό της στεγαστικής πίστης παρόμοια με εκείνα πριν από την κρίση του 2007.

Αν τα επιτόκια ανέβουν, θα προκύψει πρόβλημα αναχρηματοδότησης και εξυπηρέτησης δανείων.

Χώρες όπως η Τουρκία, η Νότια Κορέα, η Ρωσία και η Κίνα ίσως αντιμετωπίσουν άμεσα τέτοια θέματα. Χώρες όπως το Μπαχρέιν, η Σαουδική Αραβία και το Ομάν, είναι επίσης ευαίσθητες στις εξελίξεις. Είναι εντελώς άγνωστο τι θα γίνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε ενδεχόμενη κατάρρευση των αγορών δανεισμού. Ήδη η Ιταλία και η Γαλλία είναι σε φάση βαθύτατου προβληματισμού, με τις ιταλικές μάλιστα τράπεζες σε κρίση, ενώ η ισχυρότερη των οικονομιών, που είναι η Γερμανία, πλήττεται από τη στροφή Αγγλίας και ΗΠΑ σε εθνική ανάπτυξη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ίσως αποτελεί έναν νέο μεγάλο ασθενή, έναν τεράστιο αδύναμο κρίκο.

Το πότε οι κίνδυνοι θα εμφανιστούν είναι ένα άλλο ζητούμενο. Συνήθως οι αυξήσεις επιτοκίων περνάνε από τη μια αγορά στην άλλη με ταχύτητα ημερών. Όμως, παρά την πρόβλεψη του IIF οι ΗΠΑ έχουν κάθε λόγο να κρατήσουν τα επιτόκια κατά το δυνατόν χαμηλά. Για να γίνει όμως αυτό, ξαναπροβάλλει πλέον το ενδεχόμενο επιβολής μέτρων λιτότητας για να εξοικονομηθούν πόροι, κάτι που επισημαίνει το IIF, ακόμη και για μεγάλες οικονομίες. Αυτό, όμως, θα οδηγούσε σε ένα ακόμη χειρότερο σενάριο, θα πολλαπλασίαζε τον άμεσο κίνδυνο κρίσης όπως διαπιστώσαμε από την αποτυχημένη εφαρμογή τέτοιων προγραμμάτων σε χώρες όπως η Ελλάδα. Δείχνει, επομένως, στο διάστημα των επομένων 12 μηνών, ανεξαρτήτως πολιτικών που θα ασκηθούν, ότι ο κύκλος ανάπτυξης που ξεκίνησε από το 2009 είναι πλέον κοντά στο τέλος του και η παγκόσμια οικονομία αναμένεται να βιώσει υψηλότερους κινδύνους ιδιαίτερα κατά το νέο έτος.

* Ο Κωνσταντίνος Βέργος είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικών, Πανεπιστήμιο Πόρτσμουθ, Αγγλία

  avgi