Μια σκάλα-γέφυρα μνήμης

 

γράφει ο Πέτρος Μανταίος

 

 

Εγραφα χθες για την ιστορική, προσφυγική σκάλα (αποβάθρα) στο Καραμπουρνάκι, που κατέρρευσε, από… παρατεταμένη αμέλεια, ανήμερα Πρωτοχρονιάς, αν και είχε κηρυχθεί διατηρητέο ιστορικό μνημείο. Ούτε το πρώτο είναι βέβαια, ούτε και το τελευταίο, φοβάμαι, ιστορικό μνημείο σ’ αυτόν τον τόπο, που εγκαταλείπεται στο έλεος του χρόνου, των κυμάτων και των ανέμων και σε μία προδιαγεγραμμένη μοίρα!

 

Αν έγραψα χθες –επιμένω και σήμερα– για το ίδιο θέμα, είναι επειδή αυτή η σκάλα στο Καραμπουρνάκι ήταν συγχρόνως και γέφυρα μνήμης με τα πρώτα, δύσκολα χρόνια της μικρασιατικής προσφυγιάς που ανακαλούσε και θύμιζε Χαμένες Πατρίδες, και… έτυχε να καταρρεύσει, στο κατώφλι –με το ποδαρικό που λέμε– των εκατό χρόνων από τη μεγάλη Καταστροφή και τον Διωγμό. Κατά τα άλλα και –ας μου επιτραπεί– προσφορά μου η σημερινή Τρίτη Ματιά και γέφυρα μνήμης στην προσφυγική μου καταγωγή –από το Αϊβαλί/Κυδωνίες Αιολίας ο πατέρας– και στην προσφυγική μου γειτονιά, τον συνοικισμό Στέγης Πατρίδος των Αμπελοκήπων, όπου έζησα τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της ζωής μου.

 

Εν αρχή, η γλώσσα, οι λέξεις, τα ονόματα. Αρχή παιδεύσεως η των ονομάτων επίσκεψις, φιλοσοφούσε ο Αντισθένης. Θεσσαλονίκη, Θερμαϊκός, Καραμπουρνάκι: Τουρκική η προέλευση: καρά, μαύρο, άγριο, μπουρνού, ακρωτήριο· μπουρνάκι, μικρό ακρωτήριο. Ελληνικά, Μικρό Εμβολο (ακρωτήριο). Υπάρχει και Μεγάλο Εμβολο (Μεγάλο Μπουρνού), νοτιοδυτικότερα, προς την έξοδο του Θερμαϊκού, όπου και ο ιστορικός φάρος Αγγελοχωρίου.

 

 

Περιοχή –δήμος πλέον, μεγάλος και διαρκώς εκτεινόμενος– Καλαμαριάς. Ονομα τοπικό. Προϋπήρξε πολύ πριν από την εγκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων. Στην Ιστορία τη συναντάμε πρώτη φορά –ίσως όχι ακριβώς στην ίδια περιοχή, αλλά κάπως ανατολικότερα– το 1083. Το όνομα Καλαμαριά αναφερόταν σε όλη την περιοχή νοτιοανατολικά της Θεσσαλονίκης. Προέρχεται δε, κατά παραφθορά, από τη φράση Σκάλας μεριά, όπου Σκάλα ήταν η αποβάθρα του βυζαντινού στόλου που αποτελούσε έδρα του βυζαντινού Θέματος της Καλαμαριάς (μεσαιωνικά, Κατεπανίκιον Καλαμαρίας).

 

Είναι, εξ όσων γνωρίζω, η τρίτη περίπτωση μεγάλης προσφυγικής εγκατάστασης –μεγάλου δήμου αργότερα– όπου το όνομα προϋπήρξε στην περιοχή και δεν… μετανάστευσε από τις Χαμένες Πατρίδες με τη συνήθη πρόταξη: Νέα, Νέος, Νέο… Οι άλλες δυο περιπτώσεις είναι η Καισαριανή (από τη Μονή Καισαριανής, το καθολικό της οποίας χρονολογείται περίπου την εποχή του ναυστάθμου Καλαμαριάς: 11ος αιώνας) και το Περιστέρι (νεότερης ονομασίας, πιθανόν από το όνομα Τούρκου μελοκτηματία της περιοχής ονόματι Περιστέρ-αγά).

 

Η προσφυγική σκάλα στο Καραμπουρνάκι που κατέρρευσε την Πρωτοχρονιά ήταν η δεύτερη. Η πρώτη –ξύλινη– κατασκευάστηκε από τους Μικρασιάτες πρόσφυγες, κυρίως από τη Σμύρνη και τις γύρω περιοχές, και εξυπηρετούσε τον αλιευτικό στολίσκο του συνοικισμού, καθώς το ψάρεμα ήταν από τις βασικές ασχολίες εκείνων των προσφύγων. Δεκαετία του ’50 κατασκευάστηκε, από μπετόν πλέον, η σκάλα που κατέρρευσε την Πρωτοχρονιά. Η οποία χρησιμοποιήθηκε και ως ιχθυόσκαλα/παζάρι, αλλά και στάση για τα καραβάκια του Θερμαϊκού με αφετηρία τον Λευκό Πύργο.

 

Να κλείσουμε με κάτι (διαρκώς, σήμερα προπαντός) επίκαιρο: «Το κτίριο του παλαιού νοσοκομείου Παναγία στη Νέα Κρήνη Καλαμαριάς έκλεισε το 2013 επί υπουργίας Αδωνι Γεωργιάδη. Εν συνεχεία εγκαταλείφθηκε, ερήμωσε, οι εσωτερικοί χώροι, αφύλακτοι πλέον, πλιατσικολογήθηκαν, οι υποδομές λεηλατήθηκαν. Σήμερα αποτελεί εστία μόλυνσης και απειλή για τη δημόσια υγεία». Λέμε τώρα και καμιά… κουβέντα να περνά η ώρα…