Πώς το Ισραήλ έγινε η χώρα των start-ups

Ο Επικεφαλής Επιστήμονας (Chief Scientist) του Ισραήλ παρουσίασε σε χθεσινή εκδήλωση τη συνταγή για ενίσχυση της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας. Τι ρόλο διαδραματίζουν ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας στο θέμα της καινοτομίας.

"Από την ισραηλινή μητέρα" η οποία "δεν ρωτάει το παιδί της πόσες ερωτήσεις απάντησε, αλλά πόσες ερωτήσεις έκανε στο δάσκαλο" ξεκινάει η διαμόρφωση ενός φιλικού περιβάλλοντος προς την καινοτομία και το επιχειρείν υποστήριξε χθες γλαφυρά ο Chief Scientist του Ισραήλ Avi Hasson.

Κατά τη διάρκεια εκδήλωσης που διοργάνωσε η Ενωση Ελληνικών Εταιρειών Επιχειρηματικών Συμμετοχών (HVCA) ο άνθρωπος που διοικεί την καλοκουρδισμένη μηχανή παραγωγής καινοτομίας, εξαγωγών και επενδύσεων του Ισραήλ επιχείρησε να εξηγήσει πως το μυστικό βρίσκεται στον καθορισμό σαφούς στόχευσης και μακροπρόθεσμης στρατηγικής. 

Την ίδια στιγμή που στην Ελλάδα οι μηχανισμοί ενίσχυσης καινοτομίας και επιχειρηματικότητας καρκινοβατούν εν μέσω της πολυετούς κρίσης, το Ισραήλπέτυχε πέρυσι νέο ρεκόρ επενδύσεων από εταιρείες επιχειρηματικών συμμετοχών (private equity, κλπ) στα 4,5 δισ. δολάρια, με το 85% των κεφαλαίων να προέρχονται από το εξωτερικό. Επιπλέον μέσω πώλησης μετοχών (exits) που κατέχουν οι εταιρείες private equity σε ισραηλινές επιχειρήσεις αντλήθηκαν πέρυσι περί τα 4,8 δισ. δολάρια, όπως είπε ο κ. Hasson.

Ο ίδιος επισήμανε πως το μοντέλο που επέλεξε πριν από τέσσερις δεκαετίες η ισραηλινή κυβέρνηση βασίζεται στη στενότατη συνεργασία δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, με τον κάθε "παίκτη" να επικεντρώνεται στο πως θα αποδώσει καλύτερα στο δικό του τομέα ευθύνης. Ο Avi Hasson στάθηκε ιδιαίτερα στο γεγονός πως ο δημόσιος τομέας πρέπει να στηρίζει την καινοτομία ακριβώς μέχρι το σημείο που οφείλει να αναλάβει ο ιδιωτικός τομέας. Ομως ο τελευταίος χρειάζεται σαφές πλαίσιο, από τη φορολογία μέχρι την κρατική ενίσχυση της έρευνας και καινοτομίας (R&D), μακροπρόσθεσμη στρατηγική και προκαθορισμένο ρόλο για το δημόσιο, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα / ερευνητικά κέντρα και τους ιδιώτες επιχειρηματίες / επενδυτές.

Το γραφείο του Επικεφαλής Επιστήμονα (OSC) δημιουργήθηκε πριν από 25 χρόνια με τον κ. Hasson να επισημαίνει πως η θητεία του είναι εξαετής, ανεξάρτητα από τις αλλαγές κυβερνήσεων. "Στα πέντε χρόνια της θητείας μου έχω συνεργαστεί με πέντε διαφορετικούς υπουργούς από πέντε διαφορετικά κόμματα" υποστήριξε.

Το δημόσιο κατά τον Avi Hasson έχει ρόλο σε τρεις τομείς: Στη δημιουργία του κατάλληλου περιβάλλοντος / υποδομών (από τα φορολογικά κίνητρα μέχρι τη δημιουργία και στήριξη ερευνητικών κέντρων), στον επιμερισμό του κινδύνου ώστε να προσελκύσει ιδιώτες επενδυτές στη χρηματοδότηση νέων επιχειρήσεων και στον καθορισμό των κοινωνικών στόχων της πολιτικής στήριξης του επιχειρείν.

Τόνισε, για παράδειγμα, πως μπορεί αρχικά το δημόσιο να συμμετέχει με 85% στη χρηματοδότηση νέων επιχειρήσεων που στεγάζονται στα "εκκολαπτήρια" (incubators) της χώρας, αλλά στο τέλος μένει με το 15%. Πως; Επειδή στηρίζει τις επιχειρήσεις στο αρχικό στάδιο που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε κεφάλαια, ενώ στη συνέχεια (μέσω αυξήσεων κεφαλαίου) μπαίνουν στο παιχνίδι οι ιδιώτες επενδυτές οι οποίοι και καρπώνονται το μεγαλύτερο ποσοστό των αποδόσεων αν η εταιρεία αναπτυχθεί.

Βέβαια για να φτάσει στο σημείο να προσελκύει τεράστιες επενδύσεις στο χώρο της καινοτομίας το Ισραήλ χρειάστηκε χρόνια για να αναπτύξει μηχανισμούς συνεργασίας μεταξύ δημοσίου τομέα - πανεπιστημίων και ιδιωτών.

Οπως είπε ο κ. Hasson μελέτες αποδεικνύουν πως για κάθε ένα δολάριο που επενδύεται από τα χρηματοδοτικά εργαλεία του Chief Scientist δημιουργείται πλούτος 5 - 10 δολαρίων για την οικονομία της χώρας.

Ειδικά στον τομέα του R&D (βασική έρευνα, κλπ), το δημόσιο δεν προσφέρει μόνο κίνητρα και κεφάλαια. Εχει αναπτύξει και ολόκληρο μηχανισμό για να βεβαιωθεί πως τα σχετικά κονδύλια δεν μετατρέπονται σε μισθούς και έξοδα (ταξίδια, κλπ) αλλά καταλήγουν στη δημιουργία προϊόντων ή υπηρεσιών. Η κρατική χρηματοδότηση είναι ανάλογη με τις επιδόσεις πανεπιστημίων ή ερευνητικών κέντρων στη μετατροπή του R&D σε καινοτόμα προϊόντα ή υπηρεσίες.

Ο Chief Scientist του Ισραήλ ανέφερε το παράδειγμα των κέντρων νανοτεχνολογίας που δημιουργήθηκαν στο χώρα με 100% κρατική χρηματοδότηση. Εξήγησε πως οι διοικήσεις του γνώριζαν πως μετά την πρώτη πενταετία έπρεπε να έχουν αναπτύξει τέτοιες συνεργασίες με τον ιδιωτικό τομέα ώστε να είναι βιώσιμα. Σε κάθε περίπτωση, η επιβίωσή τους θα συνδέονταν με το επίπεδο της συνεργασίας με τις επιχειρήσεις και τα αποτελέσματα των ερευνητικών προγραμμάτων. 

Στην Ελλάδα, ως γνωστόν, τα ερευνητικά έργα επικεντρώνονται στην απορρόφηση των τεράστιων κοινοτικών κονδυλίων, με ελάχιστα παραδείγματα νέων επιχειρήσεων που να ξεπήδησαν από πανεπιστήμια / ερευνητικά κέντρα (π.χ. η Forthnet).

Με αφορμή ερώτηση για τα φορολογικά κίνητρα ενεργοποίησης ιδιωτών επενδυτών (angel investors) του Ισραήλ, ο Avi Hasson τόνισε πως δεν αρκούν μέτρα που αφορούν μόνο ένα σημείο της αλυσίδας ενίσχυσης της καινοτομίας. Αντίθεται, απαιτείται συνολική στρατηγική. Πάντως, στο Ισραήλ το 100% του ποσού που επενδύουν οι angel investors σε νέες / καινοτόμες επιχειρήσεις αφαιρείται από το φορολογητέο τους εισόδημα με τον Chief Scientist να τονίζει πως το μέτρο που ψηφίστηκε προ τριετίας οδήγησε σε τόνωση της χρηματοδότησης της καινοτομίας, καθώς έφερε επενδυτές που μέχρι τότε προτιμούσαν να τοποθετηθούν σε άλλους τομείς από το real estate μέχρι τα ομόλογα.

Για τον Avi Hasson η ανάπτυξη κουλτούρας καινοτομίας είναι επίπονη και πολυετής διαδικασία, με την επισήμανση πως το μοντέλο του Ισραήλ μπορεί να μην ταιριάζει σε άλλες χώρες.

Το σίγουρο είναι, όμως, πως το ισραηλινό μοντέλο δουλεύει κάτι που δεν συμβαίνει με το ελληνικό μοντέλο που - όπως είπε και ο πρόεδρος του ΣΕΒ Θεόδωρος Φέσσας στη σύντομη παρέμβασή του - δεν ενισχύει τη συνεργασία δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, αλλά τον μεταξύ τους ανταγωνισμό.

Ο ίδιος πρόσθεσε πως αν το δημόσιο δεν καταφέρει να συνεργαστεί με τον ιδιωτικό τομέα (αντί να τον ανταγωνίζεται) λίγα πράγματα μπορούν να γίνουν.

Φώτης Κόλλιας