Ψεκασμένοι όλου του κόσμου, ενωθείτε...

γράφει η Ζώτου Έλλη

Θεωρίες συνωμοσίας στον καιρό της πανδημίας - Ακροδεξιά ρητορική, αντιμεταναστευτική προπαγάνδα, ψευδοειδήσεις και ψευδοεπιστήμη

Πιστεύετε ή δεν πιστεύετε στην πραγματικότητα; Αυτό θα έπρεπε να είναι ίσως το εισαγωγικό ερώτημα μιας δημοσκόπησης που θα ήθελε να διαπιστώσει την έκταση που έχει πάρει σε κάθε κοινωνία -όχι μόνο την ελληνική- το φαινόμενο των «αρνητών» της ύπαρξης του κορωνοϊού ή της σοβαρότητάς του ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, των μεταφρασμένων σε πολλές περιπτώσεις «τραμπικών» θεωριών γύρω από τη χρήση μάσκας, της ισλαμοφοβίας και της άρνησης της επιστήμης που ανθούν στους διαδρόμους του Διαδικτύου και εξαπλώνονται με την ευκολία που διαδίδεται και η νόσος Covid -19.

«Εντάξει, μπορεί να μην πιστεύεις εσύ στον κορωνοϊό, αλλά βάλε μια μάσκα, σεβάσου τον άλλο που πιστεύει»: μια φράση που επιπόλαια μπορεί κάποιος να ακούσει σήμερα περπατώντας είτε στα στενά ενός νησιού, είτε στο κέντρο της Αθήνας και να τον κάνει αναπόφευκτα να αναρωτηθεί αν, για παράδειγμα, μέχρι χθες πιστεύαμε στη γαστρεντερίτιδα ή την αμυγδαλίτιδα κι έτσι την παθαίναμε.

Άρνηση της επιστήμης

Στην περίπτωση της πανδημίας της Covid-19, οι κάτοικοι όλου του πλανήτη είδαν την καθημερινότητά τους, όσο καλή ή κακή κι αν ήταν, να ανατρέπεται με τρόπους που κανένας μας δεν είχε φανταστεί. Η ανατροπή αυτή, σε συνδυασμό με τον εγκλεισμό, την απομόνωση και τον νέο φόβο, ενός αόρατου εχθρού που κανείς δεν ξέρει πώς να πολεμήσει, ακόμα και σε ανθρώπους που πιο πριν δεν αμφισβητούσαν την επιστήμη, την Ιατρική, έκανε πολλούς να αναζητήσουν την «ελπίδα» στην άρνηση της πραγματικότητας.

Ενδιαφέρον είναι ότι οι συγκεκριμένοι προτίμησαν να αρνηθούν τις πλευρές τής πραγματικότητας που δεν μπορούν να αλλάξουν -όπως το ότι πρόκειται για έναν ιό άγνωστο στους επιστήμονες μέχρι χθες και με μεγάλη μεταδοτικότητα, με αυξημένο δείκτη θνησιμότητας-, αλλά όχι εκεί που μπορούσαν όντως να τις αλλάξουν, όπως π.χ. να αμφισβητηθεί ο τρόπος που κυβερνήσεις σε όλο τον πλανήτη προσπαθούν ή δεν προσπαθούν να στηρίξουν τους εργαζόμενους που βρέθηκαν χωρίς δουλειά, κλεισμένοι στο σπίτι τους, με τον φόβο πια της πείνας να πλησιάζει.

Συνωμοσιολογία που βολεύει την εξουσία

Η αλήθεια βέβαια είναι ότι η αμφισβήτηση αυτή, η οποία στην ουσία της δεν έχει προοδευτικό πρόταγμα, δρα μάλλον υπέρ του συστήματος και όχι υπέρ «αντισυστημικών» λύσεων, όπως πολλοί συνωμοσιολόγοι και ακροδεξιάς οσμής μορφώματα θέλουν να παρουσιάζονται μέσω της «αντίστασής» τους κατά των μασκών ή του κορωνοϊού. Κι αυτό γιατί πολύ απλά απαλλάσσει τις κυβερνήσεις από την ανάγκη να ενισχύσουν το σύστημα Υγείας ή, π.χ. στις ΗΠΑ, να παραδεχθούν ότι η Υγεία είναι δημόσιο αγαθό ή να λάβουν μέτρα προκειμένου να μην πεινάσουν οι πολίτες και να μην εκτοξευθεί η ανεργία σε δυσθεώρητα ύψη.

Υπό αυτό το πρίσμα μπορεί να εξηγηθεί και το γιατί ένας από τους πρώτους ένθερμους «αρνητές του κορωνοϊού» ήταν ο ίδιος ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ.

Επιπλέον, δεν είναι καθόλου τυχαία η αναγωγή ενός ιού και της ασθένειας που προκαλεί σε θέμα... πίστης (!), καθώς τόσο στο εξωτερικό όσο και στη χώρα μας χρησιμοποιούνται παραθρησκευτικές οργανώσεις ή διαδικτυακά «κινήματα» ακομμάτιστα που όλως τυχαίως έχουν σαφή ακροδεξιά τοποθέτηση για να περάσουν το μήνυμα της... αμφισβήτησης και της «αντίστασης» στις μάσκες ή στη σοβαρότητα της κατάστασης και να αποκαλύψουν τις συνωμοσίες των «μασόνων» ή των «Ρότσιλντ».

Οι εγχώριοι «μαχητές» του Facebook κατά του εξισλαμισμού

Στη χώρα μας, όλως τυχαίως, όλες αυτές οι θεωρίες ξεπήδησαν ήδη από τις πρώτες ημέρες της καραντίνας, όπως γράφαμε και τον περασμένο Απρίλιο, μέσω ειδήσεων από ψευδοενημερωτικές σελίδες με ευφάνταστα ονόματα που αναπαρήχθησαν κατά κόρον στα social media από «μακεδονομάχους» της Συμφωνίας των Πρεσπών ή διαδικτυακές περσόνες που ασχολούνται με τη «νέα τάξη», τη «μυστική τεχνολογία των αρχαίων» και την 21η Απριλίου. Για τους «μαχητές» αυτούς του Facebook, η Εκκλησία και η θρησκεία «απειλούνται» από τα μέτρα για τον κορωνοϊό. Συγκεκριμένα, τον καιρό της καραντίνας, η Εκκλησία κατ’ αυτούς απειλούνταν από το κλείσιμο των λατρευτικών χώρων και τον καιρό του ανοίγματος από τη χρήση μάσκας και από την πιθανότητα να μεταλαμβάνουν με μίας χρήσης κουταλάκι.

Από τις συνωμοσίες βέβαια ποτέ σχεδόν δεν λείπει και ο φόβος του εξισλαμισμού ως τελικός στόχος της ελάττωσης του πληθυσμού μέσω της πανδημίας. Συνήθως δε οι λογαριασμοί στα social media που τους απασχολεί ο κορωνοϊός και ο εξισλαμισμός δεν είναι τίποτε άλλο από συνεχή αναπαραγωγή ψευδών ειδήσεων στην υπηρεσία της αντιπροσφυγικής προπαγάνδας της Ακροδεξιάς.

Φυσικά η Covid-19 που δεν κάνει διακρίσεις, όπως οι συνωμοσιόλογοι. Έχει πλήξει τις χώρες του πλανήτη όχι βάσει θρησκεύματος, αλλά βάσει της εφαρμογής ή μη των μέτρων προφύλαξης και της ύπαρξης ή όχι αξιόπιστων συστημάτων Υγείας, αλλά αυτά είναι ψιλά γράμματα για τον κόσμο που ψάχνει για τσιπάκι στις μάσκες.

Ειδικά τον καιρό της καραντίνας, μέσω των ψευδοενημερωτικών σελίδων ή ακροδεξιών περσόνων του Facebook που μπορεί να συστήνονται και ως δημοσιογράφοι διαδιδόταν ότι την ώρα που οι εκκλησίες είναι κλειστές, η λατρεία στα τζαμιά γίνεται κανονικά. Σχετική διάψευση είχε γίνει τότε και από τον Ν. Χαρδαλιά κατά τη διάρκεια της καθημερινής ενημέρωσης που έκανε μαζί με τον Σ. Τσιόδρα.

Δεν είναι λίγες και οι φορές όμως που στη μάχη τους εναντίον του «εξισλαμισμού μέσω του κορωνοϊού» οι δαιμόνιοι ρεπόρτερ πέφτουν σε αντιφάσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι πρωτοσέλιδα εφημερίδων που από τη μία μιλούν για συνωμοσίες, αλλά την ίδια ώρα βλέπουν «θεία δίκη» στο «χτικιό» που σκότωσε, όπως υποστηρίζουν, τον μουεζίνη που λειτούργησε στην Αγία Σοφία ή όσους πήγαν στις προσευχές από τότε που ο Ταγίπ Ερντογάν αποφάσισε η Αγία Σοφία να λειτουργήσει σαν τζαμί.

Η διαδικτυακή μάχη κατά των μασκών

Τους τελευταίους δύο μήνες, η «μάχη» του Facebook έχει επικεντρωθεί στο να «αντισταθεί» στη χρήση μάσκας. Τα επιχειρήματα που συναντά κανείς είναι από φαιδρά, π.χ. τσιπάκι στις μάσκες για να μας ελέγχουν, έως επικίνδυνα. Πέραν των υβριστικών οχετών που μπορεί κάποιος να συναντήσει μέσω των αναπαραγόμενων memes που παρομοιάζουν τους ανθρώπους που φορούν μάσκα με πρόβατα, εμφανίζονται παγκοσμίως άγνωστοι ειδήμονες ή άνθρωποι που συστήνονται στα social media ως εξειδικευμένοι γιατροί και γνωστών του γνωστού κάποιου που το αναπαράγει και κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τους κινδύνους χρήσης μάσκας. Προβάλλονται δε λίστες με παθήσεις που «δεν κάνει» να φοράνε μάσκα, για πολλές από τις οποίες όχι απλά η χρήση μάσκας ως προφυλακτικό μέσο δεν αντενδείκνυται, αλλά επιβάλλεται όχι μόνο για την προστασία από τον κορωνοϊό αλλά και για μια απλή ίωση, την οποία καλό είναι να μην πάθουν άνθρωποι ανοσοκατεσταλμένοι. Διασπείρονται, με λίγα λόγια, όχι απλά ψευδείς ειδήσεις, αλλά και επικίνδυνες πληροφορίες υπό έναν επιστημονικοφανή μανδύα.

Δυστυχώς, οι αντιφατικές εξαγγελίες μέτρων και οι παλινδρομήσεις της κυβέρνησης στο ζήτημα της χρήσης μάσκας αλλά και του τρόπου ανοίγματος των επιχειρήσεων τους τελευταίους μήνες μάλλον έχουν συμβάλει στην αμφισβήτηση των μέτρων από μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού.

Έρευνες της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος

Προ δέκα ημερών είδαμε το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη να εμφανίζεται ανήσυχο για τη διάδοση των θεωριών συνωμοσίας περί της πανδημίας και τον υπουργό Μ. Χρυσοχοΐδη να δηλώνει ότι «θα πάρουμε όλα τα νόμιμα μέτρα ώστε να μην απειληθεί η δημόσια υγεία από παραπληροφόρηση ή θεωρίες συνωμοσίας που έχουν αρχίσει και κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο» και να προαναγγέλλει σχετικές έρευνες από τη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, η οποία θα συνέτασσε ανάλογες δικογραφίες και θα τις απέστελνε στις εισαγγελικές αρχές. Ωστόσο, η είδηση αυτή προβλημάτισε νομικούς και τον χώρο των δικαιωμάτων για το πόσο μια τέτοια έρευνα δεν θα μπορέσει αργότερα να αποτελέσει προηγούμενο στο οποίο θα βασιστεί για να ξεκινήσει μια καμπάνια αστυνόμευσης του Διαδικτύου που θα βαφτίζει την αντίθετη άποψη απειλή για την κοινωνία. Μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει γνωστό αν η έρευνα της Δίωξης έχει δώσει αποτελέσματα.

Ψευδοεπιστήμη

Βέβαια, το Διαδίκτυο βρίθει εδώ και χρόνια ψευδοεπιστημονικών θεραπειών ή «ιατρικών συμβουλών» που μόνο ιατρικές δεν είναι, ενώ πολύ συχνά στους ίδιους κύκλους των αρνητών της πανδημίας συναντάς και λάτρεις αυτών των ψευδοεπιστημονικών συμβουλών. Συμβουλές που, ανεξαρτήτως κορωνοϊού, είναι επικίνδυνες, καθώς συχνά φτάνουν να προτρέπουν σοβαρά ασθενείς, π.χ. καρκινοπαθείς, να σταματούν τις θεραπείες τους για να πίνουν τσάγια με διάφορα μπαχαρικά για... αποτοξίνωση.

Η «αντίσταση» με άρωμα Τραμπ και Ακροδεξιάς

Μια άλλη αξιοσημείωτη πλευρά του φαινομένου είναι οι ομοιότητες που συναντάς στην ελληνική «ψεκασμένη» σκηνή των αρνητών της πανδημίας με τη ρητορική του Τραμπ ή ιστοσελίδων που παραπέμπουν σε επιχειρήματα που μπορεί να ακούσεις στις ΗΠΑ από παραθρησκευτικές οργανώσεις ή γερουσιαστές που υπερασπίζονται το δικαίωμα στην οπλοκατοχή και όχι στην Υγεία και τελικά πεθαίνουν από κορωνοϊό αφού θεωρούν αμαρτία τη χρήση μάσκας. Πολλές φορές δε, μπορεί να βρει κάποιος να αναπαράγεται σε ελληνικά προφίλ ανθρώπων -που πιθανότατα δεν μιλούν καν αγγλικά- ειδήσεις ή ψευδοειδήσεις ανάλογου ύφους από αμερικανικές σελίδες που έχουν μεταφραστεί με ένα Google Translate από αυτόν που «αποκαλύπτει» την πλάνη και τη συνωμοσία για τον κορωνοϊό.

Στην Ελλάδα, όπως είχαμε παρατηρήσει και σε προηγούμενο ρεπορτάζ μας τον περασμένο Απρίλιο, ο χρήστης των social media μπορεί να φτάσει σ’ αυτές τις ψευδοειδησεογραφικές σελίδες ακροδεξιάς προπαγάνδας, αν όχι απευθείας, μέσω σελίδων του Facebook που φαίνεται να έχουν θρησκευτικό περιεχόμενο - αλλά όχι σχέση με την επίσημη Εκκλησία. Κοιτώντας το προφίλ που με μια πρώτη ματιά είναι θρησκευτικού περιεχομένου, μπορεί κάποιος να παρατηρήσει σε ποιες άλλες ομάδες ανήκουν οι εν λόγω ομάδες. Οι «συγγενείς ομάδες» σε φέρνουν μόλις με δύο κλικ σε σελίδες που αναλύουν την ύπαρξη UFO, την τεχνολογική ανάπτυξη των αρχαίων Ελλήνων, τη δομή των Ες Ες ή τα έργα της χούντας.

Η πλειονότητα αυτών των σελίδων δεν προωθεί κάποιο ελληνικό κόμμα ξεκάθαρα, αν και η ρητορική θυμίζει διάφορα μορφώματα της ελληνικής Ακροδεξιάς ή νοσταλγούς των ναζί ή της χούντας, θαυμάζει ταυτόχρονα τον  Όρμπαν ή συγκροτεί ομάδες Ελλήνων υποστηρικτών του Σαλβίνι.