Επίκληση

 

Αν τα κοινωνικά προβλήματα είχαν εύκολες λύσεις και το κλειδί των συμπεριφορών ήταν εύκολα ανιχνεύσιμο, θα αρκούσε μια ευφάνταστη διαφημιστική καμπάνια να οδηγήσει όλους να εμβολιαστούν.

γράφει ο Λευτέρης Κουσούλης*

 

Ακούμε ότι παραμένει χαμηλό το ποσοστό των εμβολιασμένων συμπολιτών μας. Και το γεγονός προκαλεί ανησυχία και γεννά αγωνία. Γιατί αυτή η επιφύλαξη; Η μη συμμετοχή σε μια προσπάθεια κοινή, που τόσο συχνά επαναλαμβάνεται ως ανάγκη; Ο φόβος; Η άρνηση;

 

Αν κανείς έψαχνε παράδειγμα για μια σύνθετη και ακατάληπτη κατάσταση, η κοινωνία θα ήταν το καλύτερο. Και αν ο άνθρωπος μπορεί να διατηρεί ελπίδες ότι θα αποκρυπτογραφήσει κάποια στιγμή τη φυσική πραγματικότητα, παρόμοια ελπίδα για την κοινωνία θα ήταν μάταιη. Δεν θα υπάρξει ποτέ «κοινωνική φυσική».

 

Αν τα κοινωνικά προβλήματα είχαν εύκολες λύσεις και το κλειδί των συμπεριφορών ήταν εύκολα ανιχνεύσιμο, θα αρκούσε μια ευφάνταστη διαφημιστική καμπάνια να οδηγήσει όλους να εμβολιαστούν.

 

Πάσχει η πειθώ. Ολον τον τελευταίο καιρό μια επίκληση πλανάται στον αέρα. Εμβολιαστείτε. Συνοδεύεται από το όπλο του ορθού λόγου, επιστημονικά επιχειρήματα τη στηρίζουν, σπουδαίοι επιστήμονες με πάθος την επαναλαμβάνουν. Το ποσοστό παραμένει χαμηλό. Η επίκληση δεν εισακούεται.

 

Η επίκληση ως λέξη έχει μέσα της κάτι το δραματικό. Εμπεριέχει μια άρρητη ικεσία, μια θερμή, μια «ταπεινή» παράκληση μαζί. Μόνο που οι λέξεις δεν είναι αυτόνομες και ουδέτερες οντότητες που ταξιδεύουν στον αέρα. Οι λέξεις αλλάζουν ανάλογα με τα χείλη που τις εκφωνούν. Ποτέ το νόημά τους δεν είναι σταθερό και η αποδοχή τους δεδομένη. Ιδιαίτερα ριζικά μεταλλάσσονται η σημασία τους και η τύχη της αποδοχής τους όταν εκφωνούνται από την εξουσία. Ο λόγος της εξουσίας σε παρόμοια ζητήματα, που συνδέονται με την αρχέγονη εναπόθεση του φόβου, απορρίπτεται αυτόματα και πάντως το όριο της επιρροής του είναι περιορισμένο. Το παραβλέπουν αυτό οι κυβερνήσεις και πιστεύουν αυτάρεσκα ότι αυτό που θα εκφωνηθεί θα εισακουστεί και αυτό που θα λεχθεί θα γίνει σεβαστό. Οι συμπεριφορές που παρατηρούμε στην πανδημία θα μπορούσαν να μας απαλλάξουν από την πλάνη.

 

Θα μπορούσε ακόμη η επίκληση να ακουστεί ως πρόσκληση. Κάλεσμα σε κοινή πορεία. Κατά τις ανάγκες της κοινότητας, που βρίσκεται μπροστά σε μεγάλη απειλή και έχει ανάγκη τη συνδρομή και τη σύμπραξη όλων. Ερχόμενο το μήνυμα από την εξουσία, συναντιέται αμέσως με την άρνηση, που άρρητα είναι απόρριψή της. Εχει μέσα της ένα σπέρμα πολιτικό η αντιεμβολιαστική στάση.

 

Θα μπορούσε να λάβει τον χαρακτήρα παράκλησης ο λόγος. Οσο και αν δεν έχουμε συνηθίσει σε παρακλητική εξουσία, η περίσταση – πόλεμος καλείται – θα μπορούσε να διδάξει νέα μέθοδο επικοινωνίας και σχέσης, συμβατή με την ανάγκη και σε «συνομιλία» με τον αρνητή.

 

Το ύφος. Το ύφος είναι το παν. Αγκαλιάζει τις λέξεις και τις ζωοποιεί. Το ύφος ανυψώνει το νόημα ή το καταποντίζει. Μαζί και την πειστικότητα της κάθε επίκλησης.

 

*Ο κ. Λευτέρης Κουσούλης είναι πολιτικός επιστήμονας.