Λόγος για αισιοδοξία κι ελπίδα

Του Κώστα Λαπαβίτσα

Κλείνουμε πλέον έξι χρόνια ύφεσης, τέσσερα των οποίων ήταν χρόνια Μνημονίων. Οι φανατικοί υποστηρικτές τους συνεχίζουν ακόμη να καθορίζουν την πορεία της χώρας. Υπάρχει, λοιπόν, κάποιος λόγος αισιοδοξίας; Ναι, υπάρχει.

Η καταστροφή που επέφεραν τα Μνημόνια είναι φυσικά χωρίς προηγούμενο: συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 25%, ανεργία περίπου 28% και των νέων πάνω από 60%, συντριβή μισθών και συντάξεων, πτώση της βιομηχανικής παραγωγής κατά 30%, κατάρρευση των επενδύσεων, υποχώρηση της κατανάλωσης, συνεχής πτώση των λιανικών πωλήσεων, χλομές επιδόσεις εξαγωγών. Ούτε ένας -επαναλαμβάνω, ούτε ένας- δείκτης της πραγματικής οικονομίας δεν έχει ακόμη θετική δυναμική.

Ο αντίκτυπος στην κοινωνία είναι εξίσου τρομακτικός: εκτόξευση των ποσοστών φτώχειας, μετανάστευση των καλύτερα εκπαιδευμένων, αποδιάρθρωση της παιδείας, επιδείνωση της δημόσιας υγείας, έξαρση των ψυχικών διαταραχών, επιδημία αυτοκτονιών. Τα εργατικά και μικρομεσαία στρώματα είναι βαρύτατα τραυματισμένα, ο κοινωνικός ιστός έχει διαρραγεί, κυριαρχεί η αίσθηση της ανησυχίας, της απογοήτευσης και της φυγής για όποιον μπορεί.

Παρ’ όλα αυτά, οι υποστηρικτές των Μνημονίων ισχυρίζονται ότι η επιλογή του 2010 ήταν σωτήρια γιατί οποιαδήποτε άλλη θα ήταν πολύ χειρότερη. Το επιχείρημα αυτό δείχνει πόσο φανατικός και στενόμυαλος είναι ο σκληρός πυρήνας των Μνημονιακών. Οποια απίστευτη καταστροφή κι αν συμβεί στη χώρα, θα συνεχίσουν να λένε «σκεφτείτε τι θα είχε γίνει αν παίρναμε τον άλλο δρόμο». Η ιστορική ετυμηγορία όμως ήδη διαφαίνεται: τα Μνημόνια ήταν τραγική εθνική αποτυχία.

Θα απαντήσει ίσως κάποιος, μα αυτήν την πορεία επέλεξε στην πράξη ο ελληνικός λαός, εφ’ όσον δεν αντέδρασε απορριπτικά. Δεν είναι έτσι βέβαια. Η λαϊκή αντίδραση ήταν εντονότατη μέχρι και το τέλος του 2011. Κατόπιν όμως υποχώρησε, καθώς όσο βάθαινε η κρίση τόσο σκλήραινε η ταξική αντιπαλότητα μέσα στην κοινωνία.

Η τρόικα λειτούργησε ως ταξικός καταλύτης, επιφέροντας νέους και σκληρότατους διαχωρισμούς. Τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα τάχθηκαν από την αρχή υπέρ των Μνημονίων κι ελάχιστα επηρεάστηκαν στην καθημερινή τους ζωή. Αλλά και σημαντικά κομμάτια της μεσαίας τάξης, είτε από το φόβο της κοινωνικής αναταραχής είτε γιατί συνέχισαν να ελπίζουν ότι κάθε περικοπή, ή κάθε νέος φόρος θα είναι -επιτέλους- ο τελευταίος, αποδέχτηκαν σιωπηλά τη μνημονιακή πολιτική.

Η συμμαχία αυτή είναι το κοινωνικό στήριγμα των Μνημονίων, έστω κι αν τα μεσαία της στρώματα έχουν δεχθεί μεγάλο κόστος. Υπερίσχυσε ο φόβος της κοινωνικής αλλαγής, της σύγκρουσης με τους «εταίρους», της προοπτικής να στηριχθεί η Ελλάδα στις δικές της δυνάμεις. Αυτή είναι η κοινωνική βάση του κρατικού αυταρχισμού, του σταδιακού περιορισμού της δημοκρατίας και των πράξεων νομοθετικού περιεχομένου που τελικά επέβαλαν τα Μνημόνια. Εκεί πάτησε και η ακατάσχετη λεκτική τρομοκρατία των ΜΜΕ για τα υποτιθέμενα δεινά οποιασδήποτε άλλης πορείας.

Το ζήτημα που αποκρυστάλλωσε τον ταξικό διαχωρισμό ήταν φυσικά το ευρώ. Για όσους έχουν γνώση της νομισματικής θεωρίας ή απλώς παρατηρούν την κοινωνία χωρίς παρωπίδες, ήταν φανερό ήδη από το 2010 ότι έτσι θα συνέβαινε. Το χρήμα δεν είναι ποτέ ένα ασήμαντο μέσο ανταλλαγής, αλλά συμπυκνώνει την ουσία των οικονομικών σχέσεων στην καπιταλιστική κοινωνία και μετατρέπεται σε στοιχείο ταυτότητας για τον καθημερινό άνθρωπο. Το μνημονιακό στρατόπεδο γρήγορα το κατάλαβε και συνεχώς εξεβίαζε τον ελληνικό λαό με το δίλημμα: Μνημόνια ή έξοδος από την ΟΝΕ.

Τα στρώματα που χτυπήθηκαν πιο σκληρά από τα Μνημόνια είναι ο κορμός της κοινωνίας, δηλαδή η μισθωτή εργασία που σήκωσε το βάρος της ανεργίας και οι μικρομεσαίοι που ρημάχτηκαν από την κατάρρευση της ζήτησης και την έλλειψη πιστώσεων. Δυστυχώς δε μπόρεσαν να βρουν πειστική απάντηση στο εκβιαστικό δίλημμα. Μεγάλη είναι η ευθύνη του πολιτικού αλλά και του πνευματικού κόσμου της χώρας που φάνηκαν πολύ κατώτεροι των περιστάσεων και δεν απέρριψαν δυναμικά τον εκβιασμό προσφέροντας ιδέες κι ελπίδα. Ηταν φυσικό να κυριαρχήσει η αίσθηση της απογοήτευσης, της ήττας και της φυγής στον κορμό της κοινωνίας.

Μπορεί λοιπόν να υπάρξει αισιοδοξία σ’ αυτές τις συνθήκες; Ναι, αρκεί να δει κανείς τα πράγματα με ψυχραιμία. Η βαθύτατη ύφεση σταθεροποίησε τα δημοσιονομικά και σχεδόν μηδένισε το έλλειμμα διεθνών συναλλαγών της χώρας. Η ελληνική οικονομία έχει βρει προσωρινή ισορροπία, ακριβώς γιατί η Ελλάδα έγινε πολύ φτωχότερη. Η ύφεση βαδίζει πλέον προς το τέλος της και, είτε το 2014, είτε το 2015, θα σημειωθεί θετικός ρυθμός ανάπτυξης. Αν όμως συνεχιστεί η πολιτική των Μνημονίων, δεν πρόκειται να ακολουθήσει ταχύρρυθμη ανάπτυξη, ικανή να μειώσει σημαντικά την ανεργία και να αναπληρώσει τις απώλειες εισοδήματος. Η Ελλάδα θα λιμνάσει για χρόνια, καταστρέφοντας το παραγωγικό της δυναμικό και μπαίνοντας σε μια εξαιρετικά επικίνδυνη περίοδο ιστορικής ασημαντότητας.

Το ερώτημα λοιπόν είναι: πόσο θα αντέξει η κοινωνική συμμαχία που στηρίζει τη μνημονιακή πολιτική; Οι οιωνοί δεν είναι καλοί. Ερχονται εκλογές και η δημοσκοπική απήχηση των «σωτήρων» της χώρας είναι φτωχότατη. Η αντιπολίτευση έχει δεσμευθεί να προχωρήσει σε σειρά ριζοσπαστικών μέτρων, ό,τι κι αν διακηρύσσει για το ευρώ. Οι εκλογές θα απελευθερώσουν ένα κύμα λαϊκών αιτημάτων και πιεστικών αναγκών. Η πραγματική ταξική μάχη θα δοθεί σε τέτοιες συνθήκες και τότε η χώρα είτε θα πάρει πορεία ελπίδας είτε θα παρακμάσει ιστορικά. Είναι πιθανόν το ευρώ να λειτουργήσει ξανά ως το κρίσιμο ζήτημα, ο μοχλός για την επιβολή κοινωνικού συντηρητισμού και εθνικής φθοράς. Μόνο που δεν θα είμαστε πια στο 2010-11 και ο εκβιασμός δεν θα περάσει εύκολα. Οσοι το καταλαβαίνουν, καλό είναι να αρχίσουν να ετοιμάζονται.

Ελευθεροτυπία