Μεγάλη απώλεια για την Ελλάδα, ο θάνατος του Δημήτρη Μαρωνίτη

«Βρισκόμαστε στο σημείο της διαγώνιας τομής όπου: γνώση και γλώσσα, αρχαία και νέα, αδιόρατα συμπίπτουν. Προτείνω να διαβλέψουμε στο σημείο αυτό τη διαδικασία και το αποτέλεσμα της ολοκληρωτικής μετάφρασης. Το πράγμα ακούγεται σαν αίνιγμα, και θέλει συζήτηση, που εδώ αποκλείεται, αφήνοντας όμως μια γεύση μεταφραστικής ηδονής».

Η παράγραφος αυτή, καταληκτική του κειμένου του με τίτλο «Στο κέντρο του τετραγώνου» έμελλε να είναι η τελευταία που έγραψε ο Δημήτρης Μαρωνίτης στο «Βήμα». Η συζήτηση, την οποία επιζητούσε, ακυρώνεται πλέον, καθώς ο σπουδαίος αυτός φιλόλογος, μελετητής και μεταφραστής- ιδίως του Ομήρου- δεν ζει πια. Πέθανε σήμερα, σε ηλικία 87 ετών μετά από μάχη με τον καρκίνο.

Διανοητής και διανοούμενος ολκής, σπουδαίος δάσκαλος, εξαιρετικός γνώστης της γλώσσας όπως και της λογοτεχνίας, ο Δημήτρης Μαρωνίτης αφήνει πίσω του ένα τεράστιο κενό- έστω και αν με τον πληθωρισμό των λέξεων η συγκεκριμένη χρησιμοποιείται ευρέως. Στην περίπτωσή του, το κενό πράγματι είναι μεγάλο και θα φανεί στην πνευματική ζωή της χώρας τα επόμενα χρόνια.

Μετά από σπουδές στο Πειραματικό Σχολείο της Θεσσαλονίκης και στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Δυτική Γερμανία, ενώ έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα το 1962 από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο όπου και δίδαξε Αρχαία Ελληνικά από το 1963 έως το 1968.

Για τα πρώτα χρόνια του,  ο ίδιος σημείωνε:

«Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη, αλλά τα τελευταία χρόνια ζω στην Αθήνα. Στην πρωτεύουσα βρέθηκε πρώτη φορά η οικογένειά μου το 1971, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να αλλάξουμε στέκια, κυνηγημένοι καθώς ήμασταν από τη Χούντα. Εγώ κατέβηκα στην Αθήνα το '72, αλλά εκείνη τη φορά δεν απέφυγα τη σύλληψη».

Η κάθοδός του στην Αθήνα είχε συνοδευτεί με την έναρξη συνεργασίας του με το «Βήμα». Μια επιφυλλίδα όλη κι όλη δημοσιεύθηκε τότε, και αμέσως μετά τον συνέλαβαν και λόγω του παρελθόντος της αριστερής του οικογένειας και της δικής του δράσης, που τον οδηγούσε συχνά στα κρατητήρια της χούντας πριν από τη σύλληψή του. Η συνεργασία συνεχίστηκε αμέσως μετά τη μεταπολίτευση, και διήρκεσε μέχρι τις 18 Ιουνίου 2016 οπότε και δημοσιεύθηκε το τελευταίο του κείμενο.

Επέστρεψε στη συμπρωτεύουσα το 1975, «όπου πραγματικά έζησα ονειρικά τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια – δεν ξεχνώ τις διαδρομές ανάμεσα στο πανεπιστήμιο και το σπίτι μου, στη Γρηγορίου Παλαμά. Ο κόσμος ήταν άλλο πράμα τότε στο πανεπιστήμιο, διάβαζε, ενδιαφερόταν για τα πάντα, συζητούσε. Βγήκαν, επίσης, σπουδαίες δουλειές, όπως το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας που ιδρύσαμε μαζί με τον Τάσο Χρηστίδη, με τον οποίο δουλέψαμε μαζί και συστηματικά για πολλά χρόνια» συνεχίζει σε ένα κείμενό του στη Lifo. «Ωστόσο, πάντοτε επέστρεφα στην πρωτεύουσα, κάνοντας μια λοξοδρόμηση στις σπουδές μου, τα πρώτα φοιτητικά μου χρόνια αλλά και αργότερα, κάθε φορά που συνέτρεχε ουσιαστικός λόγος».

Επανήλθε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και παρέμεινε  καθηγητής από 1975 έως το 1996. Ήταν επίσης επισκέπτης καθηγητής σε πανεπιστήμια της Γερμανίας, Αυστρίας και Κύπρου και των ΗΠΑ. Από το 1994 έως το 2001 πρόεδρος και γενικός διευθυντής του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη και  συντονιστής του προγράμματος «Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση», που εκπονείται στο πλαίσιο του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας.

Αγάπησε πολύ και την Αθήνα, όπου ζούσε με την οικογένειά του, την σύζυγό του Ανθή και τις κόρες τους. Τον βόλευε, όπως έλεγε, ταίριαζε στη μοναξιά του και στα αυστηρά του ωράρια.

Ξεκίνησε ως πανεπιστημιακός δάσκαλος μεταφράζοντας και διδάσκοντας Ηρόδοτο και συνέχισε με Όμηρο, Ησίοδο, Σοφοκλή και λίγο με τη Σαπφώ. «Με αυτά τα αρχαιοελληνικά ερεθίσματα κινήθηκα και στη νεοελληνική ποίηση», αναφέρει, «προσπαθώντας να ανιχνεύσω σε μείζονες ποιητές, όπως ο Καβάφης, ο Σεφέρης και ο Ρίτσος, ελληνικές παραφράσεις –ας τις πούμε έτσι– αρχαιοελληνικών προτύπων, θεμάτων και μύθων, που μερικές φορές είναι εντυπωσιακές ως προς την προκλητική τους απόκλιση σε σχέση με αυτό που δίνει το πρότυπο αλλά και το απείκασμα του προτύπου.

Κοντά σε αυτό είναι ο Σεφέρης, αν και πιο συντηρητικός από τον Ρίτσο, ο οποίος είναι πανέξυπνα προκλητικός. Περισσότερο ανατρεπτικός, πάντως, είναι ο Καβάφης – χαρακτηριστικό είναι το πώς μετέτρεψε την «Ιθάκη» από τόπο προορισμού σε συμβολικό ταξίδι. Εν πάση περιπτώσει, πιστεύω στη μετάφραση, αφού δεν είναι παρά ένα καθημερινό μέσο συνεννόησης και επικοινωνίας, στον βαθμό που πάντα μεταφράζουμε ο ένας τα λόγια του άλλου. Το μυαλό δεν είναι μηχανή αντιγραφής αυτού που ακούμε και λέμε. Επομένως, με την ευρεία έννοια της λέξης η μετάφραση είναι μια διαρκής λειτουργία βίωσης και συμβίωσης».

Με τον Όμηρο ξεκίνησε μεταφράζοντας κάποιες ραψωδίες και προσθέτοντας μοναδικούς σχολιασμούς, που φώτιζαν τα πάντα: την εποχή, το έπος, τη γλώσσα, τα ήθη, τα έθιμα αλλά και τους ψυχισμούς των ηρώων. Αποφάσισε να ολοκληρώσει το έργο, μεταφράζοντας σιγά- σιγά όλη την Ιλιάδα και όλη την Οδύσσεια. «Η Οδύσσεια είναι έργο αγαπησιάρικο» είπε σε εκδήλωση του Εθνικού Θεάτρου για τα ομηρικά έπη. «Αντίθετα η Ιλιάδα είναι ακατάδεχτη, δεν δέχεται τα χάδια μας». Θύμιζε ότι το έργο σπάει όλες τις συμβάσεις ενός έπους και είναι το μοναδικό που τελειώνει χωρίς νικητές και νικημένους.

Τα βιβλία του:

(2016)
Επί του περιεχομένου. Ομήρου Οδύσσεια, Άγρα
(2014)
Αναζήτηση και νόστος του Οδυσσέα, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη
(2014)
Έπος και δράμα, Άγρα
(2013)
Γιάννης Ρίτσος: Μελετήματα, Εκδόσεις Πατάκη
(2013)
Εγχειρίδιο της ορθής γραφής, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη
(2012)
Ομήρου Οδύσσεια, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
(2009)
Τάκης Σινόπουλος, Μίλτος Σαχτούρης, Εκδόσεις Πατάκη
(2008)
Γιώργος Σεφέρης, Εκδόσεις Πατάκη
(2008)
Οδυσσέας Ελύτης, Εκδόσεις Πατάκη
(2007)
Διονύσιος Σολωμός: Μελετήματα, Εκδόσεις Πατάκη
(2007)
Η πεζογραφία του Γιώργου Χειμωνά, Κέδρος
(2007)
Κ. Π. Καβάφης: Μελετήματα, Εκδόσεις Πατάκη
(2007)
Μαύρη γαλήνη, Το Ροδακιό
(2005)
Επιλεγόμενα στην ομηρική Οδύσσεια, Κέδρος
(2005)
Συνομιλία, Κέδρος
(1999)
Ημεροδρόμιο, Εντευκτήριο
(1999)
Ομηρικά μεγαθέματα, Κέδρος
(1997)
Κειμενοφιλικά, Κέδρος
(1995)
Όροι του λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη, Κέδρος
(1995)
Ποιητική και πολιτική ηθική, Κέδρος
(1993)
Πλην και συν, Διάττων
(1992)
Διαλέξεις, Στιγμή
(1991)
Αναζήτηση και νόστος του Οδυσσέα, Κέδρος
(1989)
Η ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, Ερμής
(1989)
Μέτρια και μικρά, Κέδρος
(1984)
Ανεμόσκαλα, σημαδούρες χωρίς ανεμόσκαλα, Κέδρος

Αντιγόνη Καρατάσου