Πάνω σε μια εκατόμβη νεκρών από πυρκαγιά

Γράφει η Φωτεινή Μαργαρίτη*

Εάν δεν υπήρχαν τόσοι νεκροί και τόσο πένθος που προσωπικά με εκμηδενίζει, εκμηδενίζει και την άποψή μου τελικά (και τις γνώσεις μου και την εμπειρία μου αναδρομικά), ακτινογραφώντας όλα τα σχόλια που διαβάζω αυτές τις μέρες, αλλά και τα πολεοδομικά «αρπακτικά» εξουσίας που λένε διάφορα και δηλώνουν ετοιμότητα για την επόμενη μέρα, θα έκανα μερικά αιχμηρά σχόλια και μάλιστα επώνυμα.

Σχόλια όμως θα έκανα και για τα άλλα αρπακτικά εξουσίας, όσους μετείχαν ποικιλοτρόπως στον «θάνατο του κοινωνικού» σ’ αυτό τον τόπο αισθητικοποιώντας το οργανωμένο και ανοργάνωτο χάος, και οι οποίοι τώρα βέβαια σιωπούν.

Θα εξαιρούσα από αυτά τα σχόλια τα εξής δεδομένα, τα οποία τείνουν να γίνουν τόσο αντικειμενικά, ώστε να εξομοιώνουν πλέον την έννοια της κοινωνικής με τη φυσική καταστροφή:

1. Δεν θα απέδιδα ευθύνες αυτή τη στιγμή στους κατοίκους αυτής της πόλης, είτε έχτισαν νόμιμα, είτε παράνομα -στο Μάτι και αλλού… Αρνούμαι τη συλλογική ευθύνη ως άποψη.

Μέσα στη διάχυση ευθυνών κανείς από όσους διαχειρίζονται τις τύχες του τόπου δεν έχει την ευθιξία να λογοδοτήσει και να αναλάβει τις ευθύνες του πάνω σε μια εκατόμβη νεκρών… Θλιβερό! Οσο θλιβερό και προσβλητικό είναι να εμφανίζονται πάλι οι Ελληνες στημένοι σε ουρές αλληλεγγύης και επιδομάτων ως λαός επαιτών.

Η συλλογική ευθύνη τελικά μετατρέπεται σε ένα γκρίζο πέπλο που μας τυλίγει όλους συλλήβδην σε μια αναπόδραστη μοίρα και πένθος.

2. Δεν θα πολιτικολογούσα ακατάσχετα, διότι το πρόβλημα της ανοχύρωτης πόλης είναι δυστυχώς διαχρονικό στην Ελλάδα και βέβαια η θωράκιση των πόλεων, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά διεθνώς, είναι ένα σοβαρό κομμάτι του πολεοδομικού αλλά και του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Aφορά ακόμη και τα μεμονωμένα κτίρια (θυμίζω τους ανθρώπους της Marfin που κάηκαν χωρίς δυνατότητα διαφυγής ή τον μικρό ουρανοξύστη του Λονδίνου).

Ολο και πιο πολύ, όπως επισημαίνει ο Paul Virilio, το Διαρκές Aτύχημα, στις μεγαλουπόλεις ιδίως, θα είναι μέρος μιας τρομοκρατίας που προέρχεται όχι μόνο από τους τζιχαντιστές.

3. Θα έπαιρνα σοβαρά υπ’ όψιν ότι το πρόβλημα της φονικής πυρκαγιάς και άλλων φυσικών καταστροφών συνδέονται πλέον με τη γενικευμένη αστικοποίηση της υπαίθρου και την κλιματική αλλαγή (υπερθέρμανση του πλανήτη). Είτε το περιβάλλον είναι τεχνοφουτουριστικό, είτε «πρωτόγονο» (όπως στην Ελλάδα) αφορά όλο τον πλανήτη.

Οπως είπε πρόσφατα ο Γάλλος κλιματολόγος Jean Jouzel, έχουμε εισέλθει ήδη «σε ένα νέο κόσμο» και πρέπει να πάρουμε τα μέτρα μας. Αυτό σημαίνει ότι δεν αρκούν τα συμβατικά εργαλεία σχεδιασμού για τη θωράκιση των οικισμών και των κτιρίων.

4. Τέλος, δεν θα ξεχνούσα ότι όσο μια χώρα, όπως ο τόπος μας, είναι γονατισμένη οικονομικά και κοινωνικά, άλλο τόσο είναι ευάλωτη στους κινδύνους κατάρρευσης σε όλα τα επίπεδα. Αυτό δεν θα το ξεχνούσα ή δεν θα το ξεχάσω ποτέ… Σε κάθε ανθρώπινη ιστορία πλέον στο Μάτι και αλλού σκύβοντας με προσοχή βλέπω αυτές τις ανεξίτηλες πληγές.

Γι’ αυτό και μουρμουρίζω «κάτω τα χέρια από τον ελληνικό λαό», όταν ακούω να τον προσβάλλουν διάφοροι, δεξιά και αριστερά -ότι έχτισαν τις εξοχικές «βίλες» τους παράνομα κ.ο.κ., ενοχοποιώντας για μια ακόμη φορά την ελληνική κοινωνία για ένα φαινόμενο που αφορά όλη τη Δύση τελικά από πολύ παλιά.

Ας γίνει λοιπόν πιο ελκυστική η πόλη για να γυρίσουν πίσω και για να μη στέλνουν τα παιδιά τους οι Ελληνες με τους παππούδες τους στην «εξοχή», ενώ εκείνοι δουλεύουν σαν είλωτες από το πρωί ως το βράδυ… Αλλωστε ακόμη και αυτή η πραγματικότητα μπορεί να έχει ημερομηνία λήξεως. Διότι αν συνεχιστεί η άθλια κρίση, θα αναγκαστούν κι εκείνοι να νοικιάσουν τα εξοχικά τους ή τα μόνιμα σπίτια τους στα προάστια ως airbnb ή να τα πουλήσουν. Πιστεύει κανείς ότι η διάδοχη κατάσταση θα είναι καλύτερη.

Μια μεγάλη κοινωνική ή φυσική ή πολεμική καταστροφή, όπως όλα τα ιστορικά παραδείγματα δείχνουν, μπορεί να είναι ευκαιρία για τη χάραξη μιας νέας πολεοδομικής πολιτικής. Τις δύο πρώτες καταστροφές τις έχουμε υποστεί, πόλεμος μόνο δεν έχει γίνει.

Αίτημα χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού χρόνια τώρα δεν βλέπω να διατυπώνεται από καμία πλευρά και αυτό είναι ένα θέμα διαχρονικό. Ή δεν καταλαβαίνουμε ή κάνουμε ότι δεν καταλαβαίνουμε τελικά και άρα εξαντλούμαστε σε ακατάσχετη πολιτικολογία.

Γιατί αν εξαιρέσουμε, μεταπολιτευτικά τουλάχιστον, την «Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης» (ΕΠΑ) του Α. Τρίτση, που αποπειράθηκε να θέσει το θέμα σφαιρικά, όμως κατέρρευσε πολύ γρήγορα κάτω από οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές πιέσεις και επιλογές αλλά και από πιέσεις που άσκησε η δημόσια, δημοτική, ακαδημαϊκή κ.ο.κ. «παραοικονομία» των ευρωπαϊκών προγραμμάτων και κατακερματισμένων μελετών, η οποία αναπτύχθηκε εν τω μεταξύ, όλα πορεύονται κατά τύχην και α λα καρτ.

Ο Τρίτσης έκανε τότε ένα ανοιχτό κάλεσμα σε όλο τον τεχνικό και επιστημονικό κόσμο της χώρας (από τους αρχιτέκτονες, πολεοδόμους, μέχρι τους γεωτεχνικούς, τους μηχανολόγους, τους οικονομολόγους ή τους αρχαιολόγους). Νεαρή αρχιτέκτων, επιστρέφοντας από τις μεταπτυχιακές μου σπουδές στο εξωτερικό, δούλεψα στην ΕΠΑ όπως και πολλοί άλλοι συνάδελφοι μου πλάι σε έμπειρους παλαιότερους πολεοδόμους.

Δεν είδα χρόνια τώρα, αλλά και σ’ αυτή την ύστατη στιγμή, από καμία πλευρά ανάλογη πρόθεση. Μιλάμε επομένως θεωρητικά και μόνο για ανεργία και φυγή επιστημόνων από τον τόπο.

Ετσι τα επώνυμα αιχμηρά σχόλιά μου, που δεν θα κάνω, αφορούν τα παραπάνω «σκληρά λόμπι» που διαχειρίζονται τις τύχες του αστικού περιβάλλοντος εν συνόλω και το ερώτημα είναι πώς τα τσακίζεις. Διότι είναι η «σαρξ εκ της σαρκός σου» τελικά. Κυβερνήσεις και «λόμπι» κυβερνούν αυτό τον τόπο. Και όσοι δεν ανήκουν εκεί, «τρώνε βρόμικο ψωμί» ή καταλήγουν να καλλιεργούν το μικρό «διανοητικό» τους χωράφι.

Δεν εξαιρώ τον εαυτό μου από την τελευταία κατηγορία, αλλά ούτε το λέω ηττοπαθώς, διότι υπάρχουν και κάποιες επιλογές σ’ αυτή τη ζωή. Το λέω για να μη νομίζουμε ότι κάνουμε κάτι σπουδαίο, καθώς απλά παλεύουμε κάποιοι να αποκαταστήσουμε το χαμένο κύρος της επιστήμης μας και του κοινωνικού μας ρόλου.

Γιατί η πιάτσα είναι αλλού… Και δυστυχώς -μακάρι να διαψευστώ- στην Ελλάδα θα είναι πάντα αλλού, εάν συνεχιστεί με παραλλαγές η ίδια παραπάνω κατεύθυνση. Και αυτή θα είναι διαχρονικά και η διαφορά μας σε σχέση με την «Εσπερία», πράγμα το οποίο μας κάνει, παρά τα τόσα χαρίσματά μας, εξαιρετικά ευάλωτους στην υποταγή. Εκτός εάν…

*Αρχιτέκτων ΕΜΠ