Τα Fake news και η αδαής γενιά χρηστών

Γράφει ο Γιάννης Μπάκος

«Το 59% των χρηστών των social media δημοσιεύουν άρθρα που δεν έχουν διαβάσει, ενώ οι χρήστες των social media ηλικίας 65+ ετών δημοσιεύουν 7 φορές περισσότερα fake news από τους νέους 18-29 ετών»

Πίσω στο 2016 ενημερωθήκαμε μέσα από το διαδικτυακό Forbes για τα αποτελέσματα Πανεπιστημιακής έρευνας (https://hal.inria.fr/hal-01281190) που έδειχναν πως το 59% των χρηστών των social media δημοσιεύουν άρθρα που δεν έχουν διαβάσει. Μια δεύτερη ανάγνωση της πληροφορίας μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως το 59% των συνδέσμων που μοιράζονται στα κοινωνικά δίκτυα δεν έχουν «κλικαριστεί», που σημαίνει πως η στατιστική (analytics) του άρθρου δεν βασίζεται στην πραγματική ανάγνωση. Οι άνθρωποι, σήμερα, μοιράζονται άρθρα χωρίς να βλέπουν πέρα από τους τίτλους, όταν το κυρίως κείμενο ενός άρθρου υποτίθεται ότι είναι το πιο σημαντικό κομμάτι.

Πιο πρόσφατη έρευνα των Πανεπιστημίων New York και Princeton, παρουσιάζει πως οι ηλικιωμένοι είναι πιο πιθανό να μοιράζονται ψεύτικες ειδήσεις (Fake News) στο Facebook. Κατά την διάρκεια της έρευνας οι μεγαλύτεροι σε ηλικία χρήστες μοιράστηκαν περισσότερα Fake News από τους νεαρότερους ανεξάρτητα από την εκπαίδευση, το φύλο, το χρώμα, το εισόδημα ή τον αριθμό των άρθρων που τους μοιράστηκαν. Στην πραγματικότητα, η ηλικία καθόριζε τη συμπεριφορά τους περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό – συμπεριλαμβανομένης και της πολιτικής τους πεποίθησης.

Για να το δούμε πιο αναλυτικά, οι χρήστες των social media ηλικίας 65+ ετών, έχουν διπλάσιες πιθανότητες να κοινοποιήσουν ψευδείς ειδήσεις από το αμέσως επόμενο ηλικιακό group (45-65) και επτά φορές περισσότερες πιθανότητες από το ηλικιακό group 18-29.

Δύο είναι οι βασικότεροι λόγοι που θεωρούν οι ερευνητές πως ευθύνονται για το παραπάνω. Ο πρώτος είναι ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι είναι ουσιαστικά νέοι χρήστες του internet και υπολείπονται «ψηφιακής παιδείας» των νεότερων χρηστών. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι οι άνθρωποι μεγαλώνοντας χάνουν μέρος της κριτικής τους ικανότητας και διαύγειας, καθιστώντας τους πιο επιρρεπείς στα fake news.

Η συζήτηση επί του θέματος ξεκίνησε από τις ΗΠΑ με αφορμή την νίκη – έκπληξη του Donald Trump έναντι της Hilary Clinton, στις Αμερικάνικες προεδρικές εκλογές του 2016. Σε έρευνα του Ohio University (2017) στα πλαίσια του «Comparative National Elections Project» που βρίσκουμε στο theconversation.com, οι μελετητές διέσπειραν 3 ψευδείς ειδήσεις (fake news) μέσω ενός ερωτηματολογίου 281 ερωτήσεων σε κοινό 1600 ατόμων, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στους 585 που ήταν πρώην ψηφοφόροι του Obama και ως εκ τούτου ήταν εξοικειωμένοι με τους δημοκρατικούς υποψηφίους.

Το 17% του κοινού πίστεψε πως πιθανόν και οι 3 να είναι αληθινές ειδήσεις, ενώ το 61% πίστεψε πως τουλάχιστον μια είναι αληθινή.

Για τους ερευνητές αυτό δεν σήμαινε πως η νίκη του Trump ήταν αποτέλεσμα fake news, όμως μέσα από την επεξεργασία της έρευνας πείστηκαν πως είναι πιθανό ψηφοφόροι των Δημοκρατικών να μην ψήφισαν την Κλίντον, με τα fake news να λειτουργούν ως ένα μέσο εξορθολογισμού της λήψης απόφασης τους. Με απλά λόγια, ένα κομμάτι των Δημοκρατικών που είχε πιο «συντηρητικά» αντανακλαστικά πιθανόν μέσω των fake news να στράφηκε προς τον Donald Trump.

Έρευνες όπως οι παραπάνω, δείχνουν πως τα fake news γίνονται ακόμα πιο επικίνδυνα όταν πέσουν στην αντίληψη συγκεκριμένου ηλικιακού group, το οποίο δεν έχει τις άμυνες και την «ψηφιακή» εκπαίδευση να τα φιλτράρει και να τα διαχειριστεί. Αυτό έχει βοηθήσει τις πλατφόρμες των social meda να αντιληφθούν την ανάγκη που έχει προκύψει για σχεδιασμό πιο αποτελεσματικών εργαλείων, έτσι ώστε να εμποδίσουν την διασπορά ψευδών ειδήσεων.

Η αρχή έγινε από την Whatsapp, η οποία έχει ξεκινήσει πρόγραμμα εκπαίδευσης νέων χρηστών στην Ινδία, μετά από περιστατικά δολοφονιών μέσω διάδοσης fake news, ενώ και το Facebook ερευνά τους τρόπους με τους οποίους θα περιορίσει το φαινόμενο.

Το σίγουρο είναι πως τα fake news προϋπήρχαν του internet και δεν θα πάψουν να υπάρχουν. Η εποχή όμως του βομβαρδισμού των πληροφοριών κάνει επιτακτική την ανάγκη να υπάρχει έλεγχος, χωρίς να πρέπει όμως σε καμία περίπτωση να γυρίσουμε στις εποχές λογοκρισίας και φίμωσης του τύπου από αυταρχικά καθεστώτα.

Μέχρι τότε τα fake news θα λειτουργούν είτε ως εργαλείο προπαγάνδας, είτε ως, σε ένα αισιόδοξο σενάριο, ένας λόγος να γελάμε καθημερινά με αυτά που διαβάζουμε στις οθόνες μας…

*Σκίτσο: Lazaro Gamio/Axios