Η ασφυξία του Ασφαλιστικού

Γράφει ο Σάββας Ρομπόλης*

Το παρατεταμένο υψηλό επίπεδο της ανεργίας (26%), η μείωση των μισθών (40%-45%), η εκτεταμένη εισφοροδιαφυγή (15 δισ. ευρώ), οι οφειλές προς τα ασφαλιστικά (17,4 δισ. ευρώ), το PSI (απώλειες 12,5 δισ. ευρώ), η μείωση της κρατικής επιχορήγησης προς τα ασφαλιστικά ταμεία (από 18,9 δισ. ευρώ το 2009 σε 8,6 δισ. ευρώ το 2014), οι δυσμενείς δημογραφικές εξελίξεις κλ.π., οδήγησαν το Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης (ΣΚΑ), στη χώρα μας, σε ασφυξία οικονομική και λειτουργική, παρά τη μείωση των συντάξεων κατά 45% [44,8% των συνταξιούχων έχει σύνταξη που αντιστοιχεί κάτω από το όριο της φτώχειας (655 ευρώ)], τη θεσμική και λειτουργική κακοποίησή του, τον δομικό μετασχηματισμό του χαρακτήρα του (από αναδιανεμητικό σε κεφαλαιοποιητικό) και τον ιδιωτικοποιημένο προσανατολισμό του.

Με άλλα λόγια, το συστημικό κέντρο βάρους του ΣΚΑ μετατοπίζεται από ένα σύστημα κοινωνικής αλληλεγγύης, αναδιανεμητικό και συλλογικό, σε ένα εξατομικευμένο σύστημα, κεφαλαιοποιητικό (βασική σύνταξη, ιδιωτικά επικουρικά συνταξιοδοτικά σχήματα, επαγγελματική και ιδιωτική ασφάλιση). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εκπρόσωποι των δανειστών κατά τη διάρκεια της διαπραγμάτευσης (Φεβρουάριος-Μάρτιος 2015) με τη νέα ελληνική κυβέρνηση, παραβλέποντας την οικονομική και κοινωνική ασφυξία που έχουν επιφέρει οι περιοριστικές πολιτικές στο σύστημα κοινωνικής προστασίας στην Ελλάδα, επιμένουν στην περαιτέρω μείωση των κοινωνικών δαπανών, των συντάξεων (κύριων και επικουρικών), του εφάπαξ, στην αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, στη διεύρυνση ιδιωτικών συνταξιοδοτικών σχημάτων και στην παραβίαση θεμελιωδών συνταξιοδοτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων.

Από την άποψη αυτήν διαπιστώνεται ότι εκτός από την ασφυξία και την αποσάθρωση του ΣΚΑ στην Ελλάδα, οι δανειστές και οι ασκούμενες πολιτικές των μνημονίων οργανώνουν και θεσμοποιούν σταδιακά την ιδιωτική διαχείριση των κοινωνικών δαπανών και την ατομική ευθύνη της ασφάλισης κινδύνων (κεφαλαιοποιητικό σύστημα), θεωρώντας λανθασμένα, όπως αποδεικνύεται από την αναλογιστική ανάλυση, ότι το κεφαλαιοποιητικό σύστημα είναι αποτελεσματικότερο από το αναδιανεμητικό. Ταυτόχρονα παραβλέπουν ότι το σύστημα των προσδιορισμένων εισφορών και η ρήτρα μηδενικού ελλείμματος δημιουργούν συνθήκες διεύρυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων, της φτωχοποίησης μεγάλου τμήματος πληθυσμού και συρρίκνωσης της κοινωνικής λειτουργίας της δημοκρατίας.

Η κοινωνία των πολιτών μεταμορφώνεται σε κοινωνία ιδιωτών (ατόμων) που λειτουργούν ως καταναλωτές των υπηρεσιών ασφάλισης των αγορών και όχι ως χρήστες συλλογικών-κοινωνικών υπηρεσιών και παροχών. Η παρατήρηση αυτή σημαίνει ότι τα κοινωνικά δικαιώματα διαχειρίζονται ως ατομικά δικαιώματα ιδιοκτησίας, ενώ οι κοινωνικές ανάγκες διαχειρίζονται σε όρους αγοράς θεωρούμενες ως ατομική επιθυμία και όχι ως συλλογική-κοινωνική ανάγκη που το κράτος εγγυάται τη δυναμική ικανοποίησή της (Β. Κουμαριανός, 2013).

Ετσι, συντελείται η ιδιωτικοποίηση ικανοποίησης των κοινωνικών αναγκών σε όρους ατομικότητας και χρησιμότητας και περιορίζεται σημαντικά η ικανοποίησή τους σε όρους συλλογικότητας και κοινωνικότητας, με ό,τι αρνητικό συνεπάγεται για το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού στην Ελλάδα. Η ανάσχεση αυτής της πορείας ασφυξίας (οικονομική και κοινωνική) του ΣΚΑ επιτυγχάνεται με την πλήρη αποκατάσταση του δημόσιου, κοινωνικού, αναδιανεμητικού και καθολικού χαρακτήρα του ΣΚΑ.

Ενα δημόσιο, καθολικό και αναδιανεμητικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, το οποίο έχει κύριο στόχο τη δυναμική ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών, σχεδιάζει, οργανώνει, παρέχει και επιδιώκει:

• α) ένα αξιοπρεπές επίπεδο υπηρεσιών κοινωνικής ασφάλισης,
• β) μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων διαμέσου της αναδιανομής του εισοδήματος και
• γ) ύπαρξη επαρκούς αποθεματικού κεφαλαίου, που στην Ελλάδα έχει εξανεμιστεί, προκειμένου να συμβάλει, στον βαθμό που το αφορά, στην απρόσκοπτη χρηματοδότηση των συνταξιοδοτικών παροχών.

Θεμελιακή προϋπόθεση προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η ενίσχυση της χρηματοδότησης του ΣΚΑ από τον κρατικό προϋπολογισμό, με την επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας, την πραγματοποίηση επενδύσεων (δημόσιων και ιδιωτικών), τη δημιουργία εισοδήματος και νέων θέσεων εργασίας, η απώλεια των οποίων το 2014 στερεί το ΣΚΑ από πόρους που ανέρχονται στα επίπεδα των 6 δισ. ευρώ.

Παράλληλα, στις σημερινές κρισιακές οικονομικές συνθήκες μεγάλης στενότηταςπόρων στην ελληνική οικονομία και συρρίκνωσης της ρευστότητας στο ΣΚΑ, θεμελιακή προϋπόθεση άμβλυνσης της παρατηρούμενης ασφυξίας και σταδιακής συμβολής στην ανασύσταση του αναγκαίου αποθεματικού κεφαλαίου αποτελεί η δημιουργία και η άμεση ενεργοποίηση του Ταμείου Εθνικού Πλούτου και Κοινωνικής Ασφάλισης παράλληλα με την είσπραξη των οφειλών και την καταπολέμηση της εισφοροδιαφυγής.

Στην προοπτική αυτή, ένα σύστημα κοινωνικής ασφάλισης δημόσιου, καθολικού και αναδιανεμητικού χαρακτήρα δεν «συγκινείται» για την αξιοποίηση του αποθεματικού κεφαλαίου από τις κεφαλαιαγορές, ούτε δημιουργεί αποθεματικά σε κινητές αξίες.

Η ορθολογική στρατηγική σε ένα τέτοιου χαρακτήρα ΣΚΑ είναι η επένδυση σε υποδομές-δίκτυα, σε επιχειρήσεις δημόσιου συμφέροντος και σε ακίνητη περιουσία με εμπορική αξία. Στο πλαίσιο αυτό, η επικουρική ασφάλιση μη εφαρμογής του συστήματος των προσδιορισμένων εισφορών και της ρήτρας μηδενικού ελλείμματος αλλά εφαρμογής του συστήματος των προσδιορισμένων παροχών, η αναπροσαρμογή των οποίων θα ενσωματώνει τη γήρανση του πληθυσμού, χωρίς τη μείωσή τους, με επιπλέον χρηματοδότησή τους από τις αποδόσεις των επενδύσεων και της αξιοποίησης του αποθεματικού κεφαλαίου και διαμέσου και των αγορών με την εποπτεία του κράτους.

Οι αναγκαίες αυτές αλλαγές ανασύστασης του αποθεματικού κεφαλαίου και ανασυγκρότησης του ΣΚΑ στην Ελλάδα είναι κοινωνικά και πολιτικά απαραίτητο να αποφασιστούν στο πλαίσιο ενός δημοκρατικού διαλόγου, η αποτελεσματικότητα του οποίου θα επιτευχθεί εφόσον προηγουμένως και εγκαίρως εκπονηθούν οι απαραίτητες αναλογιστικές μελέτες που θα αποτυπώνουν τη μακροχρόνια βιωσιμότητα του ΣΚΑ, εξασφαλίζοντας την ισορροπία μεταξύ οικονομικής βιωσιμότητας και κοινωνικής αποτελεσματικότητας (μακροχρόνια επάρκεια πόρων χρηματοδότησης, αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης των συνταξιούχων και διαγενεακή αλληλεγγύη).

*Ομότ. καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου

Πηγή