Η ανοιχτή κοινωνία αυτοκαταστρέφεται

Της Σώτης Τριανταφύλλου

Η χθεσινή σφαγή στις Βρυξέλλες, η αναμενόμενη που απεδείχθη αναπόφευκτη, είναι ένα ακόμα επεισόδιο ενός πολέμου που έχει κηρυχθεί μονομερώς: από την πλευρά της η Δύση πασχίζει, αδέξια, να βρει ειρηνικές λύσεις. Όπως έχουμε επαναλάβει πολλές φορές στον δημόσιο διάλογο, η επίθεση αυτή εναντίον της Δύσης έχει μια σειρά αιτίες: μερικές σχετίζονται με τη φύση του Ισλάμ, άλλες με το πώς η δυτική κοινωνία απέτυχε στην ένταξη, πολύ περισσότερο στην αφομοίωση, των μουσουλμάνων μεταναστών. Προσετέθη η αμερικανική και ευρωπαϊκή στρατηγική στο διεθνές πεδίο (συμμαχίες με ισλαμικές χώρες, επεμβάσεις σε άλλες) που ενέτεινε το ιστορικό μίσος σε μια συγκυρία εκβαρβαρισμού του Ισλάμ.

Αυτή τη στιγμή έχουμε απέναντί μας έναν ολισθηρό εχθρό που μάχεται από το εσωτερικό μας. Δεν πρόκειται για την εκδίκηση των ταπεινωμένων, πρόκειται για κατακτητικό και καταστροφικό πόλεμο: Τι θέλουν επιτέλους αυτοί οι άνθρωποι; Η απάντηση είναι απλή και, μαζί, σύνθετη: έχουν ένα ουτοπικό – για μας δυστοπικό – όραμα, μια «τέλεια», οικουμενική, κοινωνία που θα λειτουργεί σύμφωνα με το Κοράνι και τη Σαρία. Για το Ισλάμ δεν αρκεί να εφαρμόζεται το Κοράνι και η Σαρία σε ένα κομμάτι του κόσμου: πρέπει, σύμφωνα με τις προσταγές του Αλλάχ, να υποταχθούν στον ισλαμικό νόμο όλοι οι άπιστοι –αλλιώς, πρέπει να πεθάνουν.

«Η φιλελεύθερη κοινωνία κινδυνεύει να καταστραφεί από τα δικά της ιδανικά, από ένα μείγμα αυτοαπέχθειας και εσωστρέφειας: πράγματι, δίνουμε μεγαλύτερη βαρύτητα στα τρομοκρατικά χτυπήματα στη Δύση, παρά σ’ εκείνα, τα ακόμα συχνότερα και περισσότερο αιματηρά, που συμβαίνουν σε χώρες του Τρίτου Κόσμου. Παραλλήλως, δείχνουμε μια δήθεν ανωτερότητα: πολλοί έσπευσαν να ονομάσουν την 13η Νοεμβρίου 2015, jour de gentillesse. Στο μεταξύ, η ισλαμική θεμελιοκρατία επετείνεται• δεν βρίσκεται απλώς επί θύραις – βρίσκεται στο εσωτερικό μας, βρίσκεται στο εσωτερικό του ίδιου του Ισλάμ. Απλώς, επί χρόνια, επί δεκατίες, επιδεινύαμε εθελοτυφλία, δειλία – η στρουθοκάμηλος χώνει το δυσανάλογα μικρό της κεφάλι στην άμμο. Kαι οι ηγεσίες, αριστερές και λαϊκιστικές, συγχέουν πεισματωδώς τον πλουραλισμό με την πολυπολιτισμική σαλάτα.

Ο πλουραλισμός είναι αξία και πρέπει να εκλαμβάνεται ως αξία. Η πολυφωνία που προϋποθέτει συνεπάγεται ανεκτικότητα: ο πλουραλισμός απορρίπτει τον δογματισμό, τη θρησκοληψία και τον φανατισμό. Εξ ορισμού, απαιτεί τον διαχωρισμό Εκκλησίας και Κράτους: η κοινωνία των πολιτών (δηλαδή όχι των υπηκόων) πρέπει να είναι ανεξάρτητη κι από τα δύο. Ο πλουραλισμός απειλείται τόσο όταν το κράτος ταυτίζεται με την Εκκλησία και τη θρησκεία (όπως συμβαίνει στις ισλαμικές χώρες και στις ισλαμικές ουτοπίες) όσο και όταν το κράτος πολιτικοποιεί την κοινωνία (όπως συνέβαινε στις χώρες του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού»). Η κοινωνία των πολιτών δεν διέπεται ούτε από τον Θεό, ούτε από μη εκλεγμένες ηγεσίες, ούτε από κόμματα που επιβάλλουν μονοκρατορίες. Αυτό είναι το όραμα του κόσμου που οδηγεί στον φιλελευθερισμό και, στη συνέχεια, στη φιλελεύθερη δημοκρατία.

Πρόκειται για ένα κοινωνικό όραμα δυτικής εμπνεύσεως. Το Ισλάμ το απορρίπτει κατηγορηματικά, ενώ ακόμα και στις μη ισλαμικές περιοχές της Αφρικής δεν έχει ρίζες. Αλλά αυτός δεν είναι λόγος για να οπισθοχωρήσουμε, για να επιστρέψουμε στο σκοταδιστικό παρελθόν, ακολουθώντας ένα είδος παγκόσμιου μέσου όρου. Παρά τη διεθνή αποσταθεροποίηση και την ανάπτυξη της ισλαμικής θεμελιοκρατίας, η θεωρία της μόδας δεν είναι ο πλουραλισμός – είναι  η πολυπολιτισμικότητα, η οποία θεωρείται  διεύρυνση του πλουραλισμού. Πρόκειται για χονδροειδές λάθος ευαίσθητων ψυχών. Αντιθέτως, η πολυπολιτισμικότητα είναι η άρνηση και η ανατροπή του πλουραλισμού.

Ο πλουραλισμός έχει τις ρίζες του στην ανεκτικότητα, μια αρχή που βασίζεται σε τρία κριτήρια. Πρώτον, στην απόρριψη κάθε δόγματος και μοναδικής αλήθειας, εφόσον ο πολιτισμός μας μάς υπαγορεύει να επιχειρηματολογούμε, να αιτιολογούμε τις ιδέες που υποστηρίζουμε. Δεύτερον, στον σεβασμό της λεγόμενης harm principle που σημαίνει ότι η ανεκτικότητα δεν πρέπει να επισύρει οποιαδήποτε βλάβη είτε της μίας είτε της άλλης πλευράς. Τρίτον, στο κριτήριο της αμοιβαιότητας. Αν σας παραχωρώ κάτι, πρέπει κι εσείς να μου παραχωρήσετε κάτι: μια δίκαιη δοσοληψία. Αν δεν υπάρχει αμοιβαιότητα, τότε η σχέση δεν είναι σχέση ανεκτικότητας, είναι σχέση επιβολής, είναι άσκηση βίας.

Από αυτά τα τρία κριτήρια προκύπτει ότι η ανοχή/ανεκτικότητα είναι η απόρριψη κάθε δόγματος κι ότι ο πλουραλισμός είναι η απόρριψη κάθε ισοπεδωτικής και τυραννικής εξουσίας. Ο πλουραλισμός απορρίπτει τη μονοκρατορία και την ομοιομορφία.

Η αρχαία πόλη φοβόταν τη διαφωνία. Η σύγχρονη πόλη την απολαμβάνει: την εκπολιτίζει, τη μετριάζει, τη μετατρέπει σε διάλογο. Στο τέλος, στην καλύτερη περίπτωση, η διχόνοια μετασχηματίζεται σε συμφωνία και ομόνοια. Concordia discors. Η «καλή πόλις» του πλουραλισμού βασίζεται σε μια ποικιλία που παράγει συνεκτικότητα – μέσω της ένταξης όλων στο κοινωνικό σώμα, της υπακοής στους ίδιους νόμους, της άσκησης ίσων δικαιωμάτων – όχι διάλυση.

Η πολυπολιτισμικότητα ακολουθεί αντίθετη πορεία. Αντί για την προώθηση μιας «συνεκτικής πολυμορφίας» ή μιας «πολυμορφικής συνεκτικότητας», προωθεί και προβάλλει τις ξεχωριστές ταυτότητες της κάθε ομάδας• συχνά τις δημιουργεί, τις αναδεικνύει, τις υποδαυλίζει. Το αποτέλεσμα της πολυπολιτισμικότητας είναι μια κατατεμαχισμένη κοινωνία με στεγανά, εχθρικά, τμήματα μεταξύ τους, τα οποία κραδαίνουν βιαίως ισχυρές ταυτότητες «διαφορετικότητας» και στερούνται επιθυμίας και ικανότητας να ενσωματωθούν. Η πολυπολιτισμικότητα δεν υπερβαίνει τον πλουραλισμό – τον καταστρέφει.

Τα ερωτήματα είναι πάρα πολύ πιεστικά: Γιατί οι δυτικές δημοκρατίες συνεχίζουν να συνεργάζονται και να μην καταγγέλλουν τις αραβικές χώρες που χρηματοδοτούν τους ισλαμιστές; Γιατί δεν καταργούν τα εξτρεμιστικά τζαμιά στο έδαφός τους; Γιατί δεν απελαύνουν (αν πρόκειται για μετανάστες) ή γιατί δεν τιμωρούν (αν πρόκειται για πολίτες) τους εξτρεμιστές ιμάμηδες και τους εκκολαπτόμενους τρομοκράτες που ζουν στη Δύση; Οι γαλλικές αρχές, για παράδειγμα, κάνουν λόγο για 5.000 άτομα που ανήκουν σε τζιχαντικά κυκλώματα: όχι, δεν πρόκειται για Γάλλους –αν ακούς στο όνομα Μοχάμετ δεν είσαι Γάλλος, αν και πιθανώς έχεις γαλλικά χαρτιά. Γάλλος, Βέλγος, Βρετανός είναι αυτός που υπογράφει το Σύνταγμα της χώρας του, υπακούει στους νόμους και ορκίζεται allegiance.

Γιατί όμως οι δυτικές χώρες κάνουν διαρκώς συμβιβασμούς παραβιάζοντας τους νόμους της δημοκρατίας προκειμένου να ικανοποιήσουν τους μουσουλμάνους μετανάστες; Πού οφείλεται αυτή η αδυναμία; Εν κατακλείδι, όσοι κατηγορούν τους άλλους για ισλαμοφοβία είναι προφανώς εκείνοι που φοβούνται περισσότερο το ισλάμ και επιδεικνύουν ανημπόρια, ενδοτικότητα και τη συνηθισμένη δήθεν αγάπη προς τον πλησίον που καταλήγει στο «όστις σε ραπίσει επί την δεξιάν σιαγόνα, στρέψον αυτώ και την άλλην».

Υπάρχει μόνον ένας τρόπος ειρηνικής συνύπαρξης με όρους ελευθερίας: η αφομοίωση, η πλήρης ένταξη των ξένων στον κύριο κοινωνικό κορμό στο πλαίσιο της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Πλήρης ένταξη σημαίνει επιθυμία του ανήκειν, σεβασμό της χώρας υποδοχής, διάχυση της παλιάς ταυτότητας στην καινούργια. Υπάρχουν πολλοί τρόποι συνύπαρξης με όρους ανελευθερίας: αυτοί που παρατηρούνται σε χώρες με ολοκληρωτικά συστήματα, με θεοκρατικά καθεστώτα και με πρωτόγονες δομές εξουσίας των φυλών. Αλλά, για να εκτιμήσουμε τον πλουραλισμό και να απορρίψουμε την πολυπολιτισμικότητα, πρέπει πρώτα να αναγνωρίσουμε τη συντριπτική ανωτερότητα της φιλελεύθερης δυτικής δημοκρατίας έναντι των άλλων συστημάτων. Ο σημερινός δυτικός πολίτης συμπεριφέρεται σαν κακομαθημένο παιδί: αντιμετωπίζει με αχαριστία τόσο την κοινωνική δομή που δημιουργήθηκε τα τελευταία διακόσια χρόνια όσο και την πορεία της δημιουργίας της – τους στοχασμούς, τους αγώνες, τις επαναστάσεις, τους πολέμους. Και αντί να προσπαθεί να εφαρμόσει τη δημοκρατία με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, την αμφισβητεί διαρκώς, πριονίζοντας, όπως συνηθίζουμε να λέμε, το κλαδί πάνω στο οποίο κάθεται». 

_{*Σώτη Τριανταφύλλου, «Πλουραλισμός, πολυπολιτισμικότητα, ένταξη, αφομοίωση», εκδ. Πατάκη, 2015}