Η πανούκλα σήμερα

Του Γιώργου Κίσσα

Το 1947, ο Αλμπέρ Καμύ εκδίδει το σημαντικότερο -ίσως- λογοτεχνικό του έργο με τον τίτλο «Η Πανούκλα». Το θέμα του βιβλίου είναι μία σαφής αλληγορία για τον όλεθρο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και αποτελεί ένα μανιφέστο ανθρωπισμού, στο οποίο ο συγγραφέας καταγράφει και επισημαίνει τις συνέπειες της εξορίας και του χωρισμού στον άνθρωπο και την κοινωνία του. «Η Πανούκλα», ωστόσο, σήμερα μοιάζει σαν καταγραφή του δικού μας μέλλοντος, δεδομένης της ομοιότητας των κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών της εποχής πριν τον πόλεμο και της δικής μας.

Η οικονομική κρίση και η εξαθλίωση μεγάλου μέρους του πληθυσμού, οι ανισότητες και κυρίως η διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα στον απόλυτο πλούτο και την απόλυτη φτώχεια, η αμφισβήτηση της πολιτικής και η αναζήτηση νέων μορφών εκπροσώπησης, η άνοδος ακραίων κινημάτων στην εξουσία, η ανασφάλεια στο εσωτερικό των κρατών, είναι ορισμένα μόνο κοινά φαινόμενα που παρατηρούνται στις δύο περιόδους.

Η ανθρωπότητα, όμως, σήμερα έχει να αντιμετωπίσει μεγαλύτερες προκλήσεις: ξεκινούν από την κρίση στο περιβάλλον, που αλλάζει άρδην τον τρόπο με τον οποίο δομείται και συντηρείται ο πλανήτης και φτάνουν στις νέες μορφές δράσης που έχει υιοθετήσει η διεθνής τρομοκρατία, απειλώντας την εσωτερική ασφάλεια και δημιουργώντας μεγάλα προσφυγικά ρεύματα, κυρίως από περιοχές της Αφρικής και της Ασίας.

Παράλληλα, οι νέες τεχνολογίες έχουν μπει σε όλες τις πτυχές της ζωής μας και έχουν δημιουργήσει νέες βιομηχανίες και κλάδους εργασίας. Η πρόσβαση στο διαδίκτυο και την πληροφορία, έχει δημιουργήσει, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Στίβεν Χόκινγκ στον Guardian, έναν κόσμο στον οποίο υπάρχουν περισσότερα έξυπνα τηλέφωνα από ότι άνθρωποι που έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό. Σύμφωνα με τον κορυφαίο επιστήμονα, οι άνθρωποι αυτοί θα αναζητήσουν το επίπεδο ζωής που βλέπουν στις οθόνες των κινητών τους μεταναστεύοντας σε τρίτες χώρες, όπου θα απαιτήσουν νέες υποδομές και συμμετοχή στον οικονομικό κύκλο, υπονομεύοντας κατ' αυτόν τον τρόπο την ανοχή και ενισχύοντας τον λαϊκισμό εγείροντας ομάδες πληθυσμών εναντίον τους.

Ο βάκιλος της πανούκλας δεν πεθαίνει ούτε χάνεται ποτέ, μπορεί να μείνει δεκάδες χρόνια ναρκωμένος περιμένοντας υπομονετικά [...] να βασανίσει ή να διδάξει τους ανθρώπους. ―Αλμπέρ Καμύ

Ο Χόκινγκ κλείνει το άρθρο του με τέτοιο τρόπο, ώστε διαβάζοντας το κανείς επαναφέρει το νου του στην «Πανούκλα». Καλεί τους ανθρώπους να συνεργαστούν για την διασφάλιση της επιβίωσης της ανθρωπότητας στον πλανήτη και την αποτροπή μίας ολοκληρωτικής καταστροφής, μίας νέας πανούκλας. Τόσο ο Χόκινγκ, όσο και ο νομπελίστας Καμύ χαράσσουν ένα νέο δρόμο στην οικοδόμηση του μέλλοντος, που έχει στο επίκεντρό του τη συνεργασία, την αλληλεγγύη και την οργάνωση των ανθρώπινων κοινοτήτων στο πλαίσιο της εξυπηρέτησης του συλλογικού καλού.

Η πανούκλα σήμερα είναι μία επιδημία που αυξάνει τις ανισότητες, σπέρνει την αμφισβήτηση με χορηγό την άγνοια και θερίζει το φόβο και το μίσος. Αυτό που πρέπει να διασφαλιστεί είναι η δημοκρατία και η πεποίθηση των ανθρώπων ότι μπορούν να πραγματοποιούν τους στόχους τους, να επιχειρούν στην καινοτομία και να οργανώνουν τις ζωές τους, όπως επιθυμούν οι ίδιοι. Σε έναν κόσμο, όπου ο πλούτος είναι συγκεντρωμένος σε ένα μικρό κομμάτι του πληθυσμού, ο ρόλος της πολιτικής αναβαθμίζεται και είναι ζωτικής σημασίας να είναι αποτελεσματικός.

Πολλές φορές, ο βάκιλος της πανούκλας μεταδόθηκε από τον ίδιο τον άνθρωπο. Στο ντοκιμαντέρ «Ρέκβιεμ για το αμερικανικό όνειρο», ο γλωσσολόγος Νόαμ Τσόμσκι περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο οι εργαζόμενοι δεν έχουν καμία δυνατότητα οικονομικής προόδου καθώς βρίσκονται σε καθεστώς ανασφάλειας, με αποτέλεσμα να μη ζητάνε καλύτερες συνθήκες εργασίας, υψηλότερους μισθούς ή δυνατότητα συμμετοχής και δραστηριοποίησης σε συνδικάτα. Επιβεβαιώνεται, έτσι, η φράση του Άνταμ Σμιθ στον «Πλούτο των Εθνών» για τους «αφέντες της ανθρωπότητας», οι οποίοι επιδιώκουν πολιτικές από τις οποίες ωφελούνται οι ίδιοι, ακολουθώντας το ρητό «όλα για τον εαυτό μας, τίποτα για κανέναν άλλον». Η διαδικασία αυτή υπονομεύει τη δημοκρατία.

Η αναδιανομή των ευκαιριών στην απόκτηση του πλούτου, ή ακόμη και του ίδιου του πλούτου, πέρα από αφήγημα των προοδευτικών κομμάτων ανά τον πλανήτη, πρέπει να γίνει δημόσια πολιτική εκείνων των κυβερνήσεων, που τολμούν να αποτελέσουν εκπροσώπους των πολιτών και όχι διαμεσολαβητές συγκρουόμενων συμφερόντων. Η μεσαία τάξη παραμένει η ψυχή της δημοκρατίας∙ όταν η μεσαία τάξη νιώθει ότι δεν ακούγεται η φωνή της και βλέπει το πολιτικό σύστημα απομακρυσμένο από τα προβλήματά της, τότε η δημοκρατία απειλείται και γίνεται το πρώτο θύμα της πανούκλας.

Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η ανθρωπότητα έκανε τεράστια βήματα διεκδικώντας και κερδίζοντας το μέλλον. Όλα όσα φαίνεται πως διακυβεύονται σήμερα από μία νέα επιδημία αμφισβήτησης των ανθρώπινων σχέσεων, όπως θα έλεγε ο Καμύ, είναι αυτά για τα οποία έπρεπε να έχουμε προετοιμαστεί διαβάζοντας τις σκέψεις του ήρωά του μετά το τέλος της επιδημίας στο Οράν: «ο βάκιλος της πανούκλας δεν πεθαίνει ούτε χάνεται ποτέ, μπορεί να μείνει δεκάδες χρόνια ναρκωμένος περιμένοντας υπομονετικά [...] να βασανίσει ή να διδάξει τους ανθρώπους».