Το μέλλον της μισθωτής εργασίας

Του Γιώργου Κολέμπα

Θα πάρουν τις δουλειές μας τα ρομπότ; Θα ζούμε από τα δικά μας πρότζεκτ; Θα συνεχίσουμε να δουλεύουμε σε δουλειές μισές, άχαρες και κακοπληρωμένες;

Ή μήπως δε θα δουλεύουμε καθόλου; Θα συζητήσουμε κάποια στιγμή αν μπορούμε να φανταστούμε έναν κόσμο όπου δε θα χρειάζεται να δουλεύουμε; Τον θέλουμε έναν τέτοιο κόσμο; Μπορούμε να τον επιδιώξουμε;

Όταν η τεχνητή νοημοσύνη θα παραμερίσει μεγάλο μέρος των σημερινών θέσεων μισθωτής εργασίας, πως θα αντιδράσει το κεφάλαιο και η κοινωνία; Τι θα συμβεί όταν έρθουν τα ρομπότ;

Η εικόνα ενός φορτηγού χωρίς καμπίνα οδηγού και φυσικά χωρίς τον ίδιο τον οδηγό, δεν είναι πια μια εικόνα από το μέλλον. Σύμφωνα με άρθρο της γερμανόφωνης εφημερίδας Die Zeit(26-4-18): στο λιμάνι του Αμβούργου, στον σταθμό φορτοεκφόρτωσης των κοντέινερς Altenwerder, υπάρχει ένα κινούμενο σε ρόδες Tablett, 34 τόνων, με το όνομα Guided Vehicle AGV87, το οποίο κινείται αυτόματα, πηγαίνει μόνο του στο σταθμό φόρτισης της μπαταρίας του, τη φορτίζει για 90 λεπτά και μπαίνει πάλι σε κίνηση που μπορεί να διαρκέσει για 18 ώρες. Η κίνησή του ελέγχεται από ηλεκτρ. υπολογιστή, στο πήγαινε - έλα του για τη μεταφορά κοντέινερς με διάφορα προϊόντα, χρήσιμα για τον άνθρωπο.

Μόνο που ο άνθρωπος δεν είναι παρών σε αυτή τη διαδικασία. Στον σταθμό δεν υπάρχει εργαζόμενος. Όλα λειτουργούν αυτόματα. Και οι γερανοί που εκφορτώνουν από τα πλοία στα αυτόματα φορτηγά ή φορτώνουν από τα φορτηγά στα πλοία. Κίνηση, προωθητική δύναμη - ενέργεια, λειτουργική αυτοματοποίηση και ακρίβεια, είναι ένα αυτόματο μηχανικό πακέτο σε εργασία για όλο το 24ωρο, με ζέστη ή κρύο, με καταιγίδα ή χιόνι. Η είσοδος σε ανθρώπους είναι απαγορευμένη σε ένα χώρο που έχει έκταση όση και 30 γήπεδα ποδοσφαίρου μαζί! Αν βρεθεί κατά λάθος ένας άνθρωπος σε αυτό τον χώρο, τότε το όλο σύστημα τίθεται εκτός λειτουργίας.

Άλλο παράδειγμα: Η Μερσεντές, στήνει σήμερα στο Sindelfingen της Στουτγκάρδης, ένα νέο εργοστάσιό της, το Factory 56, στο οποίο θα παράγει τα αυτοκίνητά της εντελώς αυτοματοποοιημένα, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, με τη χρήση ρομπότ. Το σχέδιο: ένα αυτοκίνητο που θα έχει παραγγελθεί, ψάχνει μόνο του τα υλικά, τις θέσεις και τις αντίστοιχες μηχανές παραγωγής του. Σε αυτό το εργοστάσιο τα ίδια τα ρομπότ θα μοντάρουν αυτοκίνητα ρομπότ, δηλαδή πλήρως αυτοματοποιημένα αυτοκίνητα, χωρίς λεβιέ ταχυτήτων και πεντάλ γκαζιού. Οι ιθύνοντες της εταιρείας είναι περήφανοι για αυτό το εργοστάσιο, αλλά οι εργαζόμενοι στις διπλανές εγκαταστάσεις της Μερσεντές το έχουν ονομάσει «Fear Factory» (αντί Factory 56), που σημαίνει «εργοστάσιο του φόβου». Δεν ξέρουν αν θα υπάρχουν καθόλου εργαζόμενοι σε αυτό και ποιά θα είναι τα καθήκοντά τους: «θα βάλουν στα μάτια του εργαζόμενου γιαλιά δεδομένων;», αναρωτιούνται. «Και τι θα λένε τα γιαλιά; Ποιά βίδα θα πρέπει να πάρω και που θα χρειασθεί να τη βιδώσω; Μα τότε θα γίνω μέρος της μηχανής!»

Αυτό θα είναι το μέλλον που επιφυλάσσει η ψηφιοποίηση-αυτοματοποίηση στον μελλοντικό εργαζόμενο; Λιγότερες θέσεις εργασίας, και αν ναι, τότε χειροτέρευση των συνθηκών εργασίας;

Ένα είναι σίγουρο: οι αλλαγές είναι τεράστιες, σαν απόρροια της αναπόφευκτης «ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων» του Μαρξ!

Εργασία συνεχής, χωρίς ανθρώπους είναι η προοπτική, που πολλούς από μας τρομάζει. Και κανείς ακόμα δεν μπορεί να πει τι μας περιμένει ακριβώς στους χώρους εργασίας και πόσο γρήγορα θα έλθει αυτό. Υπάρχουν ντουζίνες από μεγάλες έρευνες πάνω σε αυτά τα ερωτήματα: αν η τεχνητή νοημοσύνη και τα «έξυπνα» προγράμματα των υπολογιστών, σε συνδυασμό με την αυτοματοποίηση και τα ρομπότ, θα καταστήσουν περιττή την ανθρώπινη εργασία. Και δημοσιεύονται διαρκώς καινούργιες έρευνες, όπου οι κεφαλαιούχοι επιχειρηματίες, ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλον σε οργουελικές προφητείες. Οι αλλαγές όμως έχουν πάρει το δρόμο τους στα πλαίσια των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και κατανάλωσης. Οι επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο επενδύουν μεγάλους όγκους κεφαλαίων στην Τεχνητή Νοημοσύνη - Ψηφιοποίηση - Αυτοματοποίηση -Ρομποτοποίηση (ΤΝ - Ψ - Α - Ρ), με πρωταγωνιστές κυρίως τις αυτοκινητοβιομηχανίες, αλλά όχι μόνο.

Ο Jack Ma π.χ., ο διευθυντής του κινέζικου κολοσσού ηλεκτρονικού εμπορίου Alibaba, περιμένει ότι τις επόμενες τρείς 10ετίες, η ΤΝ-Ψ-Α-Ρ θα κάνει περιττές γύρω στα 800 εκατομ. επαγγέλματα. Το παγκόσμιο Ινστιτούτο Mc Kinsey προβλέπει ότι το ένα τρίτο των σημερινών εργαζομένων σε διάφορα επαγγέλματα, θα πρέπει να ψάξουν για νέες θέσεις εργασίας.

Ο Μαρξ βέβαια πρόβλεψε ότι η βιομηχανική αυτοματοποίηση θα αντικαταστήσει την εργατική δύναμη και αυτό θα φέρει μαζί του και το τέλος του καπιταλισμού, αλλά σήμερα κανείς από τους επίγονους του Μαρξ δεν είναι βέβαιος για αυτό. Υπάρχει προφανώς μια γενική ανησυχία και από μη Μαρξιστές για το τι μέλει γενέσθαι, που εκφράζεται από πολλές κατευθύνσεις σε πολιτικό επίπεδο. Το ερώτημα που μπαίνει σήμερα αφορά στο πως θα αντιδράσει η ίδια η κοινωνία στην προοπτική του μοντέλου ΤΝ - Ψ - Α - Ρ, που έχουν βάλει σε κίνηση οι κάθε είδους καπιταλιστές.

Θα εκμεταλλευθεί την ευκαιρία υπέρ της ή θα γίνει θύμα αυτού του είδους «ανάπτυξης»; Θα υποφέρουν οι άνθρωποι από το καθεστώς έλλειψης θέσεων μισθωτής εργασίας και χειροτέρευσης των συνθηκών της; Οι ανισότητες θα οδηγήσουν σε πολιτικές συγκρούσεις ή θα υπάρξει αποδοχή τους από τους «απο κάτω», ελπίζοντας σε «φιλανθρώπινα ψίχουλα» από τις οικονομικές ελίτ-με τη μορφή ενός γενικού «κοινωνικού επιδόματος» επιβίωσης; Και ποιοί θα καταναλώνουν τα προϊόντα-εμπορεύματα του μοντέλου ΤΝ-Ψ-Α-Ρ και με ποιά εισοδήματα; Και τι θα γίνει με τα πλανητικά και τοπικά οικοσυστήματα, που διαθέτουν περιορισμένους πόρους σε υλικά και ενέργεια; Το μοντέλου θα χρειάζεται τεράστιους όγκους ηλεκτρικής ενέργειας-αφού τα πάντα θα είναι ηλεκτρικά και θα πρέπει να αντικατασταθεί με ηλεκτρική η βιολογική ανθρώπινη ενέργεια;

Προς το παρόν υπάρχουν δύο απαντήσεις ή μάλλον αρχίζει να διαμορφώνεται και μια τρίτη:

α) Η κοινωνία διαλύεται;

Από πάντα η τεχνολογική εξέλιξη οδηγούσε και σε εξάλειψη θέσεων εργασίας. Πάντα όμως δημιουργούνταν νέα επαγγέλματα και θέσεις εργασίας σε άλλους καινοτόμους τομείς, όμως για αυτό, χρειάζονταν κάποια χρονική περίοδο. Υπήρχε αντιστοιχία στην τεχνολογική και την κοινωνική εξέξιξη για αιώνες. Οι ρυθμοί των εξελίξεων ήταν συνήθως αργοί χωρίς κοινωνικές αναταράξεις. Όταν είχαμε ξαφνικές αλλαγές όμως, όπως π.χ. κατά το τέλος του 18ου αιώνα, που ανακαλύφθηκε η ατμομηχανή και άρχισε η «βιομηχανική επανάσταση», είχαμε και θύματα στην κοινωνία.[1] Η βιομηχανική επανάσταση παρήγαγε ευημερία για τμήματα του πληθυσμού, αλλά και πρωτόγνωρη μαζική φτώχεια για άλλα τμήματά της. Η «μανιφακτούρα» και οι κοινότητες των «αμίτας»[2] με τις συνεργατικές τους διαλύθηκαν και δημιουργήθηκε ο βιομηχανικός κλάδος με τους καπιταλιστές και την εργατική τάξη, δηλαδή το καπιταλιστικό κοινωνικό σύστημα που οργάνωσε την καθημερινότητα όλων των ανθρώπων στον «αναπτυγμένο» κόσμο-όχι μόνο της αστικής και εργατικής τάξης-στη βάση των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων[3].

Σήμερα συμβαίνει το ίδιο, όπως με τη χρήση του ατμού και των μηχανών εσωτερικής καύσης και την ώθηση της βιομηχανικής ανάπτυξης τον 19ο αιώνα.

Η υπολογιστική ταχύτητα των ηλεκτρονικών υπολογιστών αυξάνεται αλματωδώς, ο άνθωπος συνδέεται άμεσα σε παγκόσμιο επίπεδο με τη μηχανή. Η τεχνητή νοηοσύνη βελτιώνεται επίσης αλματωδώς. Οι ερευνητές του πανεπιστημίου του ΜΙΤ προφητεύουν μια «δεύτερη περίοδο των μηχανών», μέσω της ψηφιακ ής επανάστασης. Εκατομμύρια θέσεων εργασίας πρόκειται να καταστραφούν και να βάλουν σε «κίνδυνο» τη σημερινή συνάφεια της κοινωνί ας και να απειλήσουν το υπάρχον κοινωνικό συμβόλαιο. Δεν θα πρόκειται μόνο για τις θέσεις των επαγγελματιών οδηγών-ταξιτζήδων, λεωφορειούχων, νταλικέρηδων κ.λπ-ούτε των εξειδικευμένων εργατών της αυτοκινητοβιομηχανίας, που αναφέραμε πιο πάνω. Η κάθε μορφής βιομηχανία διαγράφει σήμερα μαζικά θέσεις μισθωτής εργασίας παντού, αφού η βιομηχανική παραγωγή ψηφιοποιείται, αυτοματοποιείται και διασυνδέεται διαδικτυακά πολύ γρήγορα. Όπως το Factory 56 της Μερσεντές, έτσι και οι βιομηχανίες σε όλους τους κλάδους θα «συνδεθούν κατά 360 μοίρες». Αυτό σημαίνει: το εργοστάσιο, οι μηχανές, τα στοιχεία-κομμάτια κατασκευής των προϊόντων, αλλά και οι προμηθευτές, οι προγραμματιστές και οι πελάτες θα είναι συνδεδεμένοι διαδικτυακά μεταξύ τους.

Με αυτόν τον τρόπο η αυτοματοποίηση θα κάνει ένα άλμα. Οι πελάτες από τον υπολογιστή τους στο σπίτι θα μπορούν να επιλέγουν τις προδιαγραφές για το προϊόν που θα παραγγείλουν. Σε ένα διαδικτυακά συνδεδεμένο κόσμο, ένα κλικ του ποντικιού θα βάλει σε κίνηση μια αυτοματοποιημένη διαδικασία παραγωγής: το software οργανώνει στον παραγωγό-προμηθευτή ενός προϊόντος τις «ακτίνες του κύκλου 360ο» της διαδικασίας παραγωγής του. Παραγγέλνει π.χ. το αυτόματο φορτηγό(χωρίς οδηγό) το οποίο παραλαμβάνει από τον προμηθευτή τα απαραίτητα κομμάτια του προϊόντος και τα παραδίδει στο σύστημα παραγωγής του αυτοματοποιημένου εργοστασίου, το οποίο σύστημα φροντίζει ώστε τα στοιχεία του προϊόντος να φθάσουν με ακρίβεια στις συγκεκριμένες θέσεις της αλυσσίδας παραγωγής, όπου οι από τα πριν πληροφορημένες μηχανές-ρομπότ τα τοποθετούν και τα συναρμολογούν, παράγοντας ακριβώς το επιθυμητό παραγελμένο από τον πελάτη προϊόν. Επίσης προγραμματίζει την πληρωμή, αναλαμβάνει τα λογιστικά κ.λπ.

Σε όλη αυτή τη διαδικασία κανένας άνθρωπος-εργαζόμενος δεν είναι απαραίτητος. Ούτε καν για να παραλαμβάνει παραγγελίες. Μέχρι το 2025 είναι πολύ πιθανό ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα έχει αναλάβει και την εργασία των υπαλλήλων γραφείου στις επιχειρήσεις. Και όχι μόνο αυτό. Σε πολλές επιχειρήσεις τον ρόλο του νομικού συμβούλου θα το έχει αναλάβει ένα είδος «ηλεκτρονικού δικηγόρου». Η αμερικάνικη φίρμα Lawgeex έχει ήδη αναπτύξει σήμερα έναν αλγόριθμο, που μπορεί να ελέγξει συμβόλαια και συμφωνίες πολύ πιο γρήγορα και πιο αξιόπιστα από ό,τι ένας έμπειρος σημερινός επαγγελματίας δικηγόρος.

Από ό,τι φαίνεται το 2025 θα έχει επικρατήσει ο «μηχανο-sapiens» σε πολλές θέσεις πνευματικής μισθωτής εργασίας. Για παράδειγμα: οι πολυεθνικές των ασφαλειών θα αντικαταστήσουν τους εξειδικευμένους ειδικούς ασφαλιστές και τους εμπειρογνώμονες-εκτιμητές των ατυχημάτων και των ζημιών με αυτόματες «έξυπνες» μηχανές[4]. Στα γραφεία των χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων και τραπεζών θα αποφασίζουν οι υπολογιστές για το ποιός μπορεί να πάρει ένα δάνειο. Στα νοσοκομεία θα αξιολογούν τις ακτινογραφίες ή τις εξετάσεις αίματος των ασθενών τα έξυπνα προγράμματα, ενώ στα εργαστήρια των φαρμακοβιομηχανιών και των χημικών βιομηχανιών θα γεμίζουν τους δοκιμαστικούς σωλήνες με αντιδρασήρια κ.λπ. αυτόματες εγκαταστάσεις.

Η αυτοματοποίηση και στην πνευματική εργασία προχωρά πολύ γρήγορα με την παραγωγή αυτόματων σειράς, κατάλληλων και για μικρότερες επιχειρήσεις. Ακόμα και για τα γραφεία ευρέσεως εργασίας!

Στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας το Ινστιτούτο για την Αγορά Εργασίας και την Επαγγελματική Έρευνα(ΙΑΒ) ανέπτυξε μια βάση δεδομένων και μια μέθοδο ακριβίας, στη βάση των οποίων προβλέπεται με στατιστικό τρόπο το μέλλον των διάφορων επαγγελμάτων: μπαίνει κανείς στην ιστοσελίδα του Job-Futuromat και δηλώνει το επάγγελμά του με κάποιες λεπτομέρειες για το τι κάνει ακριβώς και στο τέλος παίρνει μια πρόγνωση για την αυτοματοποίηση της σημερινής δραστηριότητάς του. Αν κανείς δηλώσει π.χ. σήμερα-το 2018- μηχανικός εγκαταστάσεων ή αρτοποιός, η απάντηση που θα πάρει είναι: «η δυνατότητα αυτοματοποίησης σε αυτό το επάγγελμα είναι υψηλή. Μεταξύ 91% και 100% των δραστηριοτήτων του επαγγέλματος θα μπορούσαν να φέρουν σε πέρας τα ρομπότ.». Το ίδιο μπορεί να προβλεφθεί και για τομείς όπως: φοροτεχνικός, λογιστής, ταμίας, διορθωτής τυπογραφείου ή χειριστής περονοφόρου ανυψωτικού μηχανήματος.

Αλλά αν έχει δίκιο ή όχι το  Futuromat, ο μηχανικός ή ο αρτοποιός θα το μάθει μόνο όταν του ενεχυρισθεί η απόλυση από την επιχείριση. Ένα είναι σίγουρο: η ΤΝ-Ψ-Α-Ρ θα φέρει μαζί της μια νέα εποχή της ανεργίας για πάρα πολλά επαγγέλματα!

Αντίθετα: οι ειδικοί των προγραμμάτων softwear, οι εξειδικευμένοι τεχνικοί και μηχανικοί των αυτόματων και των ρομπότ, θα έχουν έξτρα μεγάλη ζήτηση. Θα εργάζονται περισσότερο από πριν και χωρίς ωράριο, αλλά με όλο και μεγαλύτερες απολαβές. Όσο για τους μέχρι τώρα επαγγελματίες των οποίων την δουλειά θα την αναλάβουν τα ρομπότ, αυτοί θα στρέφονται σε επαγγέλματα που δε θα κινδυνεύουν από την ΤΝ-Ψ-Α-Ρ, όπως είναι των παιδαγωγών, των φροντιστών ηλικειωμένων, των νταντάδων κ.λπ. σε αυτά τα επαγγέλματα οι αμοιβές είναι και τώρα χαμηλές και λόγω του ανταγωνισμού και μεγάλης μελλοντικής προσφοράς εργασίας, θα πέσουν ακόμα περισσότερο. Ένας πλήρης διπολισμός της αγοράς εργασίας, γιατί και στις επιχειρήσεις ο ανταγωνισμός θα πάρει τρομερές διαστάσεις. Μόνο ο γιγαντισμός και η «πρωτιά»- τύπου Amazon, Google, Facebook-θα μπορεί να σταθεί και στον τομέα της ΤΝ-Ψ-Α-Ρ. Ο δεύτερος θα πεθαίνει και στην ψηφιακή οικονομία. Οπότε το χάσμα μεταξύ πλουσίων-φτωχών θα μεγαλώνει όλο και περισσότερο. Αυτό φαίνεται από σήμερα π.χ. στην Καλιφόρνια, όπου υπάρχει –βλέπε Silicon Valley-μεγάλη πυκνότητα σε δισεκατομμυριούχους, αλλά ταυτόχρονα και μεγάλες ουρές για ένα πιάτο σούπας στις κοινωνικές κουζίνες, από άστεγους[5] που είχαν πολύ καλή επαγγελματική εξειδίκευση, αλλά όχι κατάλληλη για την οικονομία της ΤΝ-Ψ-Α-Ρ. Όταν αυτή η οικονομία θα χρειάζεται συμπληρωματικά και ανθρώπους εργαζόμενους-π.χ. οδηγούς φορτηγών για επικίνδυνα φορτία-τότε δεν θα τους προσλαμβάνει σε σταθερές θέσεις εργασίας, αλλά μόνο για μια «γρήγορη, μικρή, χρήση» με αντίστοιχη μικρή αμοιβή, όπως γίνεται σήμερα με τους «ντελιβεράδες» των πόλεων. Αν κάποιος περάσει στους «από κάτω» μια φορά, δεν θα υπάρχει πια τρόπος να ανέλθει. «Μια φορά στον πάτο, πάντα  πάτο»!

Ζούμε ήδη σε έναν κόσμο όπου ο καπιταλισμός έχει γίνει «πληροφοριακός». Πάνω από το 70% των χρηματιστηριακών συναλλαγών στη Ν. Υόρκη π.χ. γίνονται χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Με διασυνδεδεμένα μεταξύ τους συστήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών, που σε ένα βαθμό είναι εκτός ελέγχου από αντίστοιχες κρατικές υπηρεσίες και μπορούν μέσω μαθηματικών αλγορίθμων να μετατρέπουν τον πανικό των πολλών μικρών επενδυτών σε πλεονέκτημα των λίγων «καρχαριών» κατόχων τους[6].

Θα μπορέσει όμως ο καπιταλισμός να λειτουργήσει στη συνέχεια, όταν θα οδηγεί στη μαζική φτώχεια; Ποιός θα αγοράζει όλα αυτά το προϊόντα που θα φτιάχνουν τα ρομπότ;

Κάποιοι κυνικοί απαντούν ότι ο καπιταλισμός θα βρει την απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα. Με το να φτιάχνει όλο και πιο εξεζητημένα πολυτελή προϊόντα και να προσφέρει εξειδικευμένες υπηρεσίες, που δεν θα τα αγοράζουν φυσικά τα ρομπότ, αλλά οι πλούσιοι και οι καλά αμειβόμενοι εργαζόμενοι της ΤΝ-Ψ-Α-Ρ πό τη μια, και με πολύ φθηνά προϊόντα για τους χαμηλά αμειβόμενους και τους άνεργους. Αλλά τότε ο αγώνας για το μέλον θα είναι ένας «αγώνας προς τα κάτω», ένας αγώνας δρόμου για εξασφάλιση μιας όλο και λιγότερης μίζερης εργασίας. Και αυτό φυσικά αν αποτύχει να παρέμβει σε αυτήν την εξέλιξη η πολιτική.

Αλλά τι μέσα μπορεί να αντιπαραβάλει μια πολιτική σήμερα σε μια τέτοια κατεύθυνση της οικονομίας που θα δημιουργήσουν τα ψηφιακά μονοπώλια, μέσω ενός συρικνώμενου κράτους, λόγω παγκοσμιοποίησης και διεθνών συμφωνιών; Έχει απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα του τύπου: ποιό σύστημα θα εξασφαλίσει την ιατρική περίθαλψη, την ασφάλεια και τη σύνταξη των μελλοντικών αυτοαπασχολούμενων και των ανέργων; Με ποιό μηχανισμό θα εξασφαλίζεται η επανεκπαίδευση των εργαζομένων από επαγγέλματα που δεν θα έχουν μέλλον, σε επαγγέλματα που θα χρειάζεται η οικονομία της ΤΝ-Ψ-Α-Ρ; Πως θα ξεπερασθεί το διογκούμενο χάσμα μεταξύ των λίγων κερδισμένων και των πολλών χαμένων αυτής της «προόδου»; Αλλά οι μέχρι τώρα πολιτικές που ευνόησαν αυτή την εξέλιξη υπέρ των οικονομικών ελίτ, παντού στον πλανήτη, δεν μπορούν να βάλουν στο μέλλον εμπόδια σε αυτήν και να τη στρέψουν υπέρ των «απο κάτω» και της κοινωνίας γενικότερα. Δεν μπορούν να έχουν κατάλληλες απαντήσεις στα πλαίσια αυτού του συστήματος, για το πως μπορεί να κρατηθεί ενωμένη μια τέτοια κοινωνία. Για το πως να αποφευχθεί το ρήγμα που θα διαπεράσει όλες τις ανθρώπινες κοινότητες, ιδίως στις πόλεις. Για το πως οι ελίτ δε θα αναγκασθούν να περιφράξουν τους ελεγχόμενους τόπους διαμονής τους-τις Gated Communitys, όπως έχουν ήδη ονομασθεί- και να τους ασφαλίσουν από τη λεηλασία των «απόκληρων»  με ιδιωτικούς στρατούς, που θα αποκρούουν τις επιθέσεις. Γιατί σίγουρα κάποιοι αγανακτισμένοι από το ζοφερό μέλλον που τους ετοιμάζεται από τις εταιρείες, θα στραφούν εναντίον τους και ενάντια στις κυβερνήσεις, ενάντια στην Ευρωπαϊκή Ένωση κ.λπ. Και όλα αυτά γιατί θα αποτύχει πιθανά η πολιτική να φροντίσει ώστε η ΤΝ-Ψ-Α-Ρ να λειτουργήσει υπέρ όλων-και των «απο κάτω»- σε μια καπιταλιστική κοινωνία. Θα αποτύχει πιθανά να εξασφαλίσει μια καινούργια συναίνεση και να μην εξελιχθούν οι αντιθέσεις σε έναν «κοινωνικό πόλεμο», που θα οδηγήσει στη διάλυσή της.

β) Όλα θα εξελιχθούν ομαλά;

«Να είστε θετικοί»!, γράφουν οι Financial Times: «Η Ασία έμαθε να αγαπά τα ρομπότ, θα έπρεπε να κάνει το ίδιο και η Δύση». Στην Ασία γιορτάζεται η αυτοματοποίηση και η Κίνα «αγκάλιασε» τα ρομπότ «αναπτυσσόμενη» δυναμικά, ενώ παρόλη τη ρομποτοποίηση δημιουργούνται περισσότερες θέσεις εργασίας από ό,τι καταστρέφονται. Γιατί να μην ισχύσει ο ίδιος οπτιμισμός και για την Ευρώπη για παράδειγμα;

Οι ευρωπαίοι οπτιμιστές ισχυρίζονται: Η τεχνολογία έτσι και  αλλιώς είναι ένα εργαλείο, δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή. Το ίδιο ισχύει και για την ΤΝ-Ψ-Α-Ρ. Εξαρτάται πως θα τη χρησιμοποιήσει κανείς. Αν την χρησιμοποιήσει με σοφό τρόπο και για το κοινό καλό, τότε και η ανθρώπινη ζωή και η εργασία μπορεί να οργανωθεί καλύτερα. Θα είναι καλό για όλη την κοινωνία.

Εκείνο που δεν λαμβάνουν σοβαρά στην οπτική τους είναι οι υπάρχουσες κυρίαρχες κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις, οι οποίες στα πλαίσια του χρηματοπιστωτικού και εταιρικού σήμερα καπιταλισμού, οδηγούν πάντα στο αποτέλεσμα η τεχνολογική κενοτομία να τίθεται στη διάθεση των συμφερόντων των οικονομικών ελίτ-οι οποίες και προωθούν την κενοτομία προς τη μια ή την άλλη ευρεσιτεχνία με κριτήριο τη μεγιστοποίηση των κερδών τους. Υπάρχουν πολύ λίγοι από τους σημερινούς καπιταλιστές-επενδυτές που βάζουν το «κοινό καλό» πριν από το δικό τους καλό. Οι «πράσινες» ή οι «ηθικές» επιχειρήσεις, όταν λόγω του ανταγωνισμού τους με τις «μαύρες» επιχειρήσεις βρίσκονται «με την πλάτη στον τοίχο», τότε αποφασίζουν υπέρ της ίδιας της ύπαρξή τους και όχι υπέρ του κοινού καλού. Είναι αναμενόμενο. Πολλοί λίγοι από τους «από πάνω» -σε αντίθεση με τους «από κάτω»-αυτοκτονούν σήμερα.

Εκτός αν και η Ευρώπη προχωρήσει σε ένα αυταρχικό κρατικό καθεστώς, όπως η Κίνα και δημιουργήσει «κρατικό καπιταλισμό». Αλλά από που και ως που η Κίνα αυτή την περίοδο δρα προς την κατεύθυνση του κοινού καλού για την ανθρωπότητα; Και ο κρατικός καπιταλισμός στην Κίνα, στον ανταγωνισμό του με τον ιδιωτικό των ΗΠΑ, Ε.Ε ή Ιαπωνίας, εκμεταλλεύεται και τους ίδιους τους Κινέζους εργαζόμενους και καταστρέφει-και με τη ρομποτοποίηση-τόπους, περιοχές, φυσικούς πόρους και συνθήκες ζωής για τις σημερινές και μελλοντικές γενιές, παντού στον πλανήτη.

Αν δεν θέλουμε και η ΤΝ-Ψ-Α-Ρ να εξελιχθεί σε μια νέα χίμαιρα, τάχα για το κοινό καλό, θα χρειασθεί να καταλήξουμε-τουλάχιστον στην Ευρώπη- σε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο που θα δημιουργήσει μια νέα συναίνεση και συνάφεια για την κοινωνία. Νέες κοινωνικές σχέσεις, σε ισορροπία με τη φύση και τα οικοσυστήματα του πλανήτη, ώστε η όποια τεχνολογία επιλεγεί, να γίνει πραγματικά ένα εγαλείο για το κοινό καλό.

γ) Μπορεί να διαμορφωθεί μια τρίτη απάντηση;

Για να διαμορφωθεί μια τρίτη εναλλακτική, θα χρειασθεί η πολιτική πρακτική να ξαναγίνει δημιουργική και να διαμορφώνει νέες συνθήκες ύπαρξης των ανθρώπων και νέους τρόπους ζωής με νέες αξίες, αντί απλά να διαχειρίζεται τις υπάρχουσες προβληματικές και αδιέξοδες κυρίαρχες κοινωνικές σχέσεις σε επίπεδο κράτους ή συνασπισμού κρατών, όπως η Ε.Ε.

Και αυτή η δημιουργική πολιτική θα πρέπει να ξεκινήσει από τις τοπικές κοινωνίες με βάση την Τοπική Αυτοδιοίκηση(Τ.Α.) -που εκ των πραγμάτων είναι ο θεσμός που βρίσκεται πιο κοντά στους πολίτες και τα προβλήματά τους και μπορεί να πάρει τα χαρακτηριστικά της αυτοκυβέρνησης, ελεγχόμενη πιο εύκολα από τους πολίτες, από ότι ένα κράτος από το κομματικό σύστημα. Το διαπιστώσαμε αυτό και στην Ελλάδα της κρίσης-με τα δημοτικά κοινωνικά ιατρεία, παντοπωλεία, λαχανόκηπους κ.λπ-αλλά και αλλού στην Ευρώπη, όταν οι συνθήκες ζωής χειροτερεύουν για τις τοπικές κοινωνίες. Για παράδειγμα στην Κολωνία της Γερμανίας υπάρχει η «Neuland», ένας αστικός κήπος μέσα στην βιομηχανική ζώνη της πόλης[7]. Το κόκκινο νήμα που διατρέχει όλες τις οικονομικές αυτές δραστηριότητες είναι: η συνεργατικότητα, το «κάντο μόνος σου», η ανεξαρτοποίηση από την απασχόληση και την αγορά εργασίας. Και σε αυτή την εξέλιξη μπορεί να βοηθήσει και ο τοπικός δήμος με το να σταθεί αρωγός στην προσφορά μέσων και αντίστοιχης γνώσης.

Το ίδιο νήμα θα χρειασθεί να συνδέσει τους εργαζόμενους γενικότερα και στους άλλους τομείς της αναγκαίας κοινωνικής εργασίας: Σε αυτόν τον κόσμο, παραγωγικός-δημιουργικός μπορεί να γίνει κανείς καταρχήν, μόνο μέσω της συνεργασίας με τους άλλους. Ακόμα και στον ψηφιακό κόσμο, αν θέλουν οι εργαζόμενοι να σταθούν αξιοπρεπώς, θα χρειασθεί να αντιληφθούν όλοι ότι ο καθένας χρειάζεται τους άλλους. Εδώ ουσιαστικό παράδειγμα αποτελούν σήμερα οι ήδη δημιουργημένες κοινότητες «ομότιμης παραγωγής» του διαδικτύου, που σχεδιάζουν μεν διασυνδεδεμένες παγκόσμια, αλλά η υλοποίηση των σχεδίων δεν μπορεί παρά να γίνεται τοπικά, στα πλαίσια τοπικών κοινοτήτων.

Και σε αυτό μεγάλο ρόλο μπορεί να παίξει η πολιτική του κάθε τοπικού δήμου. Η Τ.Α. θα χρειασθεί να θέσει πόρους και χώρους σε προσωπικές ή συλλογικές οικονομικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, για βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών-δημοτών. Θα χρειασθεί να ασκήσει μια πολιτική που θα επιδιώκει, για παράδειγμα, τον διαχωρισμό της κοινωνικής ασφάλισης από τη μισθωτή εργασία, προτού αυτή συρρικνωθεί εντελώς. Μια πολιτική που θα κάνει τους ανθρώπους να αισθανθούν ότι δεν είναι μόνοι τους - όταν τα πράγματα πάνε άσχημα για αυτούς- γιατί δίπλα τους στέκεται η κοινότητα και ο δήμος. Ο κοινοτικός ή δημοτικός τομέας της οικονομίας θα χρειασθεί να εφεύρει τρόπους συνύπαρξης προσωπικής και συλλογικής δημιουργικής εργασίας, ώστε παραδειγματικά να πάμε σε μικρότερα ωράρια για τον καθένα και σε δίκαιη κατανομή της απαραίτητης εργασίας. Θα χρειασθεί στα πλαίσια του δημοτικού τομέα να ορισθεί εκ νέου η ίδια η έννοια της εγασίας, ώστε να γίνει πιο ελκυστική για τις νέες γενιές των ανθρώπων, να συνδεθεί με την δημιουργικότητα, τη φαντασία και τις νέες ιδέες για μια αξιοβίοτη ζωή σε ισορροπία με τη φύση και τα οικοσυστήματα και με επάρκεια –όχι υπερκατανάλωση- πόρων και ενέργειας, τη βούληση για περιπέτεια των νέων ανθρώπων. Και όλα αυτά να προωθηθούν στη βάση ενός -χωρίς προϋποθέσεις- βασικού εισοδήματος για τον καθένα.

Σε έναν κόσμο μειωμένης ανθρώπινης εργασίας-με κοινωνικό έλγχο στην κατεύθυνση της ΤΝ-Ψ-Α-Ρ- θα μειώνονται και η ρυθμοί στην ατομική και κοινωνική ζωή των ανθρώπων. Μπορεί η τεχνολογία να κινείται με την ταχύτητα του φωτός, αλλά ο άνθρωπος θα επιλέξει βραδύτερους ρυθμούς, για να έχει χρόνο για τον εαυτό, να μπορεί να σκέφτεται και να αντιμετωπίζει την πραγματικότητα σε βάθος-και όχι επιφανειακά όπως γίνεται σήμερα λόγω έλλειψης χρόνου-να μπορεί να ονειρεύεται και να αυτοβελτιώνεται, ώστε να αποκτά όσο γίνεται πιο διευρυμένο και ολιστικά αναπτυσσόμενο φαντασιακό- διευρυμένη ατομική και συλλογική συνείδηση-ώστε να συμμετέχει ενεργά στη διευθέτηση και θέσμιση των πραγμάτων αυτού του κόσμου.

Και στην εντελώς ιδιαίτερη περίπτωση-μιας και μιλάμε για μια μεγατάση του καπιταλισμού προς την ψηφιοποίηση-των δεδομένων μας στο διαδίκτυο: θα χρειασθεί να αλλάξουμε τη λογική του καπιταλισμού σε αυτό. Τα δεδομένα μας και τα προφίλ μας είναι η πιο σημαντική πρώτη ύλη της ψηφιακής οικονομίας. Δεν θα πρέπει να τα διαχειρίζονται και να τα κάνουν ότι θέλουν κερδίζοντας δισεκατομμύρια- όπως συμβαίνει τώρα- οι ψηφιακές πολυεθνικές, αλλά τα ίδια τα πρόσωπα. Αυτά θα μπορούν να αποφασίζουν για το ποιός και πως επιτρέπεται να τα χρησιμοποιεί, ανάλογα με την ηθική τους και το αποτέλεσμα. Τα πρόσωπα μπορούν να απαιτούν από τον χρήστη των δεδομένων τους και κάποια ηθική ή οικονομική αμοιβή, σαν μέρος του βασικού τους εισοδήματος, για παράδειγμα. Αλλά αυτό δεν μπορεί να το πετύχει ο καθένας χωριστά. Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα μεγάλο πολιτικό εγχείρημα. Θα χρειαστεί να οργανωθούν τα ψηφιακά πρόσωπα σε κοινότητες ή να δημιουργήσουν θεσμούς που θα τα βοηθήσουν να διαχειρισθούν πιο εύκολα και για τους δικούς τους καλούς σκοπούς τα δεδομένα τους. Πραγματικά σε μια φηφιακή αυτοματοποιημένη οικονομία, όσο θα υπάρχει και θα είναι αποδεκτό το κεφάλαιο, οι άνθρωποι χρειάζονται τον έλεγχο των δεδομένων τους που αποτελεί το προσωπικό τους άυλο κεφάλαιο, με μια έννοια, για να μην ετεροκαθορίζονται από οποιαδήποτε ιεραρχική δομή.

Αν οι άνθρωποι στο μέλλον βρουν και την κατάλληλη μορφή αυτοοργάνωσης της ύπαρξής τους και της εργασίας τους για τον αυτοκαθορισμό τους, και αυτήν την επεκτείνουν και στη μορφή οργάνωσης της γενικότερης κοινωνίας-έστω και σε ένα βαθμό ψηφιακής- που θα στηρίζεται σε αμεσοδημοκρατικούς, αυτοκυβερνητικούς θεσμούς, τότε θα έχει δημιουργηθεί πραγματικά ο ανθρωπολογικός τύπος που θα μας οδηγήσει και σε βασικότερες και βαθιές αλλαγές που είναι απαραίτητες για να ξεπερασθεί ο καπιταλισμός, που σήμερα οδηγεί σε κατάρρευση και τις κοινωνίες και τον πλανήτη. Σε κάθε περίπτωση η απλή και βαρετή ατομική μισθωτή εργασία, όπως την ξέραμε μέχρι τώρα, πρόκειται να εκλείψει. Θα αντικατασταθεί από νέας ποιότητας ομαδική εργασία, στην οποία το πρόσωπο χρειάζεται να έχει μαζί του, σαν εφόδια: υπομονή, επιμονή, ταλέντο στο να είναι δημιουργικός δέκτης και πομπός στον απαιτούμενο διάλογο με τους άλλους, διαφοροποιημένες δεξιότητες και ολιστική γνώση-για το πως όλα θα μπουν στην υπηρεσία του κοινού καλού-καθώς και κυρίως χαρά και αγάπη για τον συνεργατισμό και την μάννα του ομάδα. Αλλά όχι μόνο για τη δεύτερη μάννα του, την ομάδα. Θα πρέπει να έχει αγάπη και χαρά για την πρωταρχική του μάννα, τη φύση, που χωρίς τη φροντίδα της δεν μπορούμε να πάμε πουθενά στο μέλλον.

Σε μια τέτοια πορεία στο μέλλον, τα ρομπότ και τα αυτόματα, που σύντομα θα είναι μια πραγματικότητα, μπορούν να γίνουν όχι οι «δολοφόνοι» των σημερινών και μελλοντικών εργασιακών δεξιοτήτων μας, αλλά τα ίδια παραγωγοί αξιών χρήσης για την αυτάρκεια των ανθρώπων[8], καθώς και επίμονοι εργάτες για την αναγέννηση της φύσης και των οικοσυστημάτων[9]. Ό,τι θα καλούνται να φέρουν εις πέρας, θα είναι εργασίες που οι άνθρωποι δεν θα χρειάζεται πλέον να κάνουν. Από απειλές που σήμερα φαίνεται να είναι για τους πολλούς-γιατί μπαίνουν στην υπηρεσία των λίγων-μπορεί να μετατραπούν σε «εγγυητές» της αυριανής κοινωνικής και ατομικής ευζωίας, αρκεί να είναι εργαλεία που θα βοηθούν στην παραπέρα ανάπτυξη κοινοτικών διανθρώπινων σχέσεων-με την εξασφάλιση ελεύθερου χρόνου- και όχι εργαλεία για την πραγμοποίηση κερδών στα πλαίσια ενός καπιταλιστικού παραγωγοκαταναλωτικού συστήματος.

Στο μεταξύ έχουμε να αντιμετωπίσουμε ως ανθρωπότητα πέντε μεγάλες απειλές για το μέλλον: η κλιματική αλλαγή με τις επακόλουθες καταστροφές, οι λιμοί και διατροφική κρίση σε πολλές περιοχές του πλανήτη, τα οικονομικά-περιβαλλοντικά ρεύματα μετανάστευσης, οι επιδημίες-πανδημίες και η παγκοσμιοποίηση κάθε ασθένειας, η διάλυση των ασφαλιστικών δομών και των δομών πρόνοιας με την ιδιωτικοποίηση των φυσικών-κοινωνικών συλλογικών αγαθών-τραγωδία των «Κοινών»(Commons). Ιδιαίτερα μεγάλη απειλή για την ανθρώπινη εργασία και δημιουργικότητα είναι ΤΝ- Ψ-Α-Ρ, όπως έχει αναφερθεί.

Τρείς δυνατότητες ανοίγονται μπροστά μας –και αυτό αφορά όλους μας-για τα επόμενα 40-50 χρόνια:

1) Να συνεχίσουμε όπως μέχρι τώρα με το υπόδειγμα της «ανάπτυξης» με τις υπάρχουσες «συνταγές» του νεοφιλελευθερισμού, του κεντρικού σοσιαλιστικού πλάνου που καταλήγει στον κρατικό καπιταλισμό ή της «πράσινης ανάπτυξης» με τη μετατροπή μέρους του κεφαλαίου σε «πράσινο» κερδίζοντας μια παράταση χρόνου.

2) Να καταφέρουμε να «μεταλλαχθούμε» σε ένα νέο είδος πιο ανθεκτικό στις καινούργιες δυσμενείς για τη βιολογία μας συνθήκες (πράγμα ακατόρθωτο μάλλον σε ένα τόσο μικρό χρονικό διάστημα έστω και τεχνητής εξέλιξης) ή να μεταφερθούμε σε έναν άλλο πλανήτη (πράγμα αδύνατο για το σύνολο της ανθρωπότητας, γιατί δεν υπάρχει κοντά μας ένας τέτοιος πλανήτης)

3) Να καταφέρουμε να απαλλαγούμε από τον καπιταλισμό-πριν αυτός καταρρεύσει και μας παρασύρει μαζί του-και να δημιουργήσουμε τη «νέα οικουμενικότητα», που θα στηριχθεί στην ομοσποδιοποίηση κοινοτήτων και δήμων, σε έθνη κοινοτήτων, σε κοινότητες εθνών- σε μια πορεία δημιουργίας της  παγκόσμιας «κοινότητας των κοινοτήτων»- στην αδιαμεσολάβητη δημοκρατία και τον νέο ανθρωπολογικό τύπο. Να καταφέρουμε να αλλάξουμε όχι σαν βιολογικά όντα, αλλά σαν πολιτιστικά τέτοια. Να διαμορφώσουμε τον δρόμο προς έναν μετα-καπιταλιστικό κόσμο: με το πρόταγμα της Αποανάπτυξης - Τοπικοποίησης, του Κοινοτισμού και της Άμεσης Δημοκρατίας, που όμως για να πραγματοποιηθεί θα πρέπει από επιλογή μιας μειοψηφίας που είναι σήμερα, να γίνει αναγκαιότητα και για μεγαλύτερες κοινωνικές ομάδες.

Παραπομπές:

 

[1]Ήταν π.χ. οι υφαντές της Σιλεσίας στη Γερμανία ή οι εργάτες των αργαλειών στην Αγγλία, που επιτέθηκαν είτε στα σπίτια των ιδιοκτητών των βιομηχανικών υφαντουργίων, είτε στις ίδιες τις μηχανές.

[2] Βλέπε στο βιβλίο μας «Ο Σύγχρονος Κοινοτισμός» (εκδόσεις των συναδέλφων 2015) σελ. 20-23.

[3] Ο Μαρξ διατύπωσε την άποψη ότι «η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων», κάποια στιγμή, όταν τις «φρενάρουν» οι παραγωγικές-κοινωνικές σχέσεις, οδηγούν και στην αλλαγή των κοινωνικών σχέσεων στον κοινωνικό σχηματισμό. Βέβαια έγραψε επίσης ότι «η ταξική πάλη είναι η μαμή της ιστορίας» και οδηγεί σε κοινωνικές αλλαγές. Οι επίγονοι του Μαρξ διαφωνούν βέβαια στη βάση της απάντησης που δίνουν στο ερώτημα: είναι η «ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο κινητήρας της ιστορίας ή η ταξική πάλη»;

[4]Δηλώνει ο ασφαλισμένος πελάτης ένα ατύχημα με το αυτοκίνητό του και χρειάζεται έναν εκτιμητή ; Θα στέλνει το softwear της ασφάλειάς του ένα drone στον χώρο του ατυχήματος, θα ελέγξει αυτό τις συνθήκες του ατυχήματος και τις αντίστοιχες ζημιές και με τα στοιχεία του ο υπολογιστής θα υπολογίζει τις αποζημιώσεις! ζ

[5] Κάθε τέταρτος άστεγος αμερικανός μένει στην Καλιφόρνια.

[6] Παράλληλα τα πιο προωθημένα (για μας τα πιο αρρωστημένα) τμήματα των ελίτ επιδιώκουν και προσδοκούν στο άμεσο μέλλον μια ανθρώπινη εξέλιξη που θα στηριχθεί στη διεύρυνση των πνευματικών και σωματικών δυνατοτήτων του ανθρώπου, η οποία θα επιτευχθεί από 3 συγκλίνουσες διαδικασίες :  α) Η πρώτη έχει να κάνει με τη βιοτεχνολογία και γενετική μηχανική. Με την επανασχεδίαση των γενετικών οδηγιών του κώδικα (DNA), θα επιδιωχθεί το βέλτιστο για κάθε άτομο του είδους(νέα «ευγονική»). β) Η δεύτερη διαδικασία έχει να κάνει με την «τεχνητή νοημοσύνη» και την «ανθρωποποίηση» της μηχανής και έχει σαν στόχο το σκεπτόμενο ρομπότ. 3) Η τρίτη διαδικασία αφορά στη «μηχανοποίηση» του ανθρώπου, μέσω ενίσχυσης των φυσικών και διανοητικών του ικανοτήτων (προσθετική τεχνολογία-τεχνητά ανθρώπινα μέλη – όργανα, μικροσυσκευές στο ανθρώπινο σώμα που θα κυκλοφορούν με το αίμα και θα διορθώνουν βλάβες, μικροτσίπ και εμφυτεύματα στον εγκέφαλο, αισθητήρες συνδεμένοι με τα αισθητήρια νεύρα κ.λπ.). Το αποτέλεσμα της σύνθεσης αυτών των διαδικασιών θα είναι ο λεγόμενος «επαυξημένος άνθρωπος»[2], το «κύβοργον» (cyborg) που σε σύνδεση με τον κυβερνοχώρο θα είναι μια οντότητα με μεγαλύτερη νοημοσύνη από τον σημερινό άνθρωπο. Αυτή η οντότητα θα αναλάβει να καθοδηγήσει την παραπέρα αυτοεξέλιξή του σε «μετάνθρωπο». Ένα σενάριο τρόμου.

(Βλέπε: https://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/zoyme-se-enan-planiti-me-peperasmenoys-poroys-kai-dynatotites)

[7]Το ομόσπονδο κρατίδιο της Βόρειας Ρηνανίας Βετσφαλίας στο οποίο ανήκε η συγκεκριμένη έκταση δεν την αξιοποιούσε, γιατί περίμενε να ανέβουν και άλλο οι τιμές της γης και να βρει επενδυτές για την οικοδόμησή της. Κάποιοι όμως πολίτες σύστησαν την πρωτοβουλία «Neuland» και έκτοτε καλλιεργήθηκε η έκταση χωρισμένη σε τεμάχια, είτε ατομικά είτε συλλογικά. Με 2 ευρώ το μήνα ένα νοικοκυριό ή μια συλλογικότητα, μπορεί να εξασφαλίσει –μέσω καλλιέργειας του τεμαχίου που του διατίθεται από την πρωτοβουλία- τις πατάτες του, τη σαλάτα του, τα φασόλια ή τα λαχανικά του. Μεταξύ των τεμαχίων υπάρχουν μικρές αποθήκες εργαλείων, καθώς και ένα κοινό μεγάλο θερμοκήπιο για τα φυτώρια των καλλιεργούμενων ειδών. Το ιδιαίτερο που αφορά στην πρωτοβουλία είναι η συνύπαρξη προσωπικής και συλλογικής εργασίας. Πρόκειται για μια άλλης ποιότητας αντιμετώπιση της εργασίας καθεαυτής. Κάθε συμμετέχων βιώνει τι μπορεί να καταφέρει ξανά με τα χέρια του. Είναι στην ουσία ένα πολιτικό πρότζεκτ. Ένα παράδειγμα, για το πως άνεργοι, «άχρηστοι» άνθρωποι από μεριά της μισθωτής εργασίας, μπορούν να γίνουν πάλι δημιουργικοί για τον εαυτό τους και για τους γύρω τους. Μια εναλλακτική στην καφετέρια ή την τηλεόραση. Με τα χρόνια επιτεύχθηκε αύξηση των συμμετεχόντων και της αποδοτικότητας και τώρα υπάρχουν πιο εξειδικευμένες συλλογικότητες. Μία για την βοτανική και την παραγωγή των φυτωρίων από σπόρια για τις προγραμματισμένες καλλιέργειες, άλλη για την παραγωγή φυσικού λιπάσματος-κομπόστ, άλλη για μελισσοκομία κ.λπ. 

[8] Για παράδειγμα: στην παραγωγή της ενεργειακής αυτονομίας-αυτάρκειας με ένα ψηφιακά συνδεδεμένο και αυτόματο σύστημα διασυνδεμένων αυτόνομων παραγωγών και διαχειριστών ενέργειας από μκρά, αποκεντρωμένα συστήματα ήπιας τεχνολογίας παραγωγής, αποθήκευσης και διαχείρισης ήπιας ανανεώσιμης ενέργειας.

[9] Για παράδειγμα, η μηχανοκίνητη υποστήριξη των μετακινήσεων και των μεταφορών ανθρώπων, υλικών, αντκειμένων κ.λπ στα πλαίσια αστικών ή υπαίθριων κοινοτήτων με ηλεκτροκίνητα και αθόρυβα οχήματα μικρών αποστάσεων(μέχρι 10 χιλμ;). Ή η διασύνδεση υπαίθρου και πόλης με ενεργοποίηση- πύκνωση-επέκταση του υποβαθμισμένου σήμερα σιδηροδρομικού δικτύου με δυναμική ψηφιακή οργάνωση τακτικών και έκτακτων δρομολογίων, σύμφωνα με τις ψηφιακά συνδυασμένες ανάγκες υπαίθρου και πόλης. Ένα τέτοιο μεταφορικό-επιβατικό δίκτυο διασυνδέσεων κάθε πόλης-κέντρου με τις μικρότερες πόλεις-κοινότητες της εγγύτητας(έως 50 χιλμ;), βαθμιαία θα οδηγήσει και στην εγκατάλειψη του μοντέλου της ιδιωτικής μετακίνησης(«πάω όπου θέλω, όπως θέλω, χωρίς να έχω οπωσδήποτε κάποιο συγκεκριμένο λόγο»), πράγμα που θα είναι υπέρ της βιωσιμότητας των οικοσυστημάτων του πλανήτη.