Νίκος Καζαντζάκης: «Ασκητική»

Γιάννης Γεράσιμος

«Μια αστραπή η ζωή μας μα προλαβαίνουμε!»

«Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο. Καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο. Το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή. Ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η επιστροφή. Ταυτόχρονα το ξεκίνημα κι ο γυρισμός. Κάθε στιγμή πεθαίνουμε. Μα κι ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η προσπάθεια να δημιουργήσουμε, να συνθέσουμε, να κάμουμε την ύλη ζωή. Κάθε στιγμή γεννιούμαστε. Στα πρόσκαιρα ζωντανά σώματα τα δυο τούτα ρεύματα παλεύουν: από τη μία ο ανήφορος προς τη σύνθεση, προς τη ζωή, προς την αθανασία και από την άλλη ο κατήφορος προς την αποσύνθεση, προς την ύλη, προς το θάνατα».

Με τις φράσεις αυτές της Ασκητικής ο Νίκος Καζαντζάκης θα αποτυπώσει τον διαρκή αγώνα του ανθρώπου μέσα στην αστραπή της ζωής και του χρόνου που κυλά αδιάκοπα να υπερκεράσει τη φθορά της ύλης μέσα από τη δύναμη της δημουργίας, της ελευθερίας της σκέψης και του πνεύματος και του ανθρώπινου πολιτισμού.

Γεννημένος στις 18 Φεβρουαρίου του 1883 στο Ηράκλειο σε μια εποχή ακόμα που η Κρήτη συνταράσσονταν από τους αγώνες και τις θυσίες του κρητικού λαού για την ένωση με την Ελλάδα ο Νίκος Καζαντζάκης θα βιώσει από κοντά τις βαθύτερες προσδοκίες, αγώνες και διαψεύσεις των Κρητών που θα αφήσουν έντονα το στίγμα τους στην σκέψη του και στο λογοτεχνικό του έργο. Το 1902 ο Νίκος Καζαντζάκης θα μεταβεί στην Αθήνα, όπου και θα φοιτήσει στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και ακολούθως θα σπουδάσει φιλοσοφία στο Παρίσι, όπου και θα παρακολουθήσει τα μαθήματα του Ανρί Μπερξόν.

Όντας βαθύτερα επηρεασμένος από το έργο και τη σκέψη του Νίτσε στον οποίο και θα αφιερώσει την επί υφηγεσία διατριβή του («Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του δικαίου και της πολιτείας») ο Νίκος Καζαντζάκης ως ένα ελεύθερο πνεύμα ανοιχτό στην περιπλάνηση της ανθρώπινης σκέψης και στους κραδασμούς της εποχής του θα ταξιδέψει στη Βιέννη, όπου και θα έρθει σε επαφή με το έργο του Φρόυντ και τις βουδιστικές γραφές, καθώς και στη Γερμανία, στην Ιταλία, στην Ισπανία, στην Παλαιστίνη, στην Κύπρο, στη Γιουγκοσλαβία και στη Ρωσία ερχόμενος σε επαφή με νέες ιδέες και αντιλήψεις και γράφοντας μια ανθολογία ταξιδιωτικών άρθρων με τίτλο Ταξιδεύοντας.

Στα ελληνικά γράμματα ο Νίκος Καζαντζάκης εμφανίστηκε το 1906 με τη δημοσίευση του μυθιστορήματος του «Όφις και κρίνο» και ακολούθησαν «η Αρρώστια του Αιώνος» και το θεατρικό έργο «Ξημερώνει». Ο Νίκος Καζαντζάκης θα ασχοληθεί ενεργά με τη φιλοσοφία, την ποίηση, το μυθιστόρημα, τη δημοσιογραφία και τη συγγραφή θεατρικών έργων, ενώ θα διατελέσει για ένα χρονικό διάστημα και πρόεδρος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών ερχόμενος σε επαφή με τον Άγγελο Σικελιανό και με άλλους λογοτέχνες της εποχής του. Κυριότερα έργα του Νίκου Καζαντζάκη υπήρξαν ο «Βίος και η πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» (1946), ο «Καπετάν Μιχάλης» (1953), ο «Χριστός ξανασταυρώνεται» (1954) και ο «Τελευταίος πειρασμός» (1955).

Στο επίκεντρο του έργου και της φιλοσοφίας του Νίκου Καζαντζάκη θα βρεθεί ο διαρκής αγώνας του ανθρώπου για δημιουργία απέναντι στη φθορά που θα αποτυπωθεί στην Ασκητική, το έργο που θα αποτελέσει τον φιλοσοφικό πυρήνα του έργου του και τη βαθύτερη κραυγή του συγγραφέα για την κατανόηση του βαθύτερου μυστηρίου της ανθρώπινης ύπαρξης. Απέναντι στη βαθύτερη υπαρξιακή ανάγκη του ανθρώπου να διακρίνει την ουσία πίσω από τα φαινόμενα και μέσα από την ανακάλυψη της εσωτερικής κραυγής αγωνίας του ανθρώπου και την πορεία συνειδητοποίησης της συλλογικής και πανανθρώπινης κοινότητας πεπρωμένου  ο Νίκος Καζαντζάκης προτάσσει την αναγκαιότητα του αγώνα της δημιουργίας και της σιγής που στηρίζεται στην εσωτερική ωρίμαση που επιφέρει ο ανηφορικός δρόμος της αποδοχής της αβύσσου και της μετατροπής της σε δύναμη και πηγή ζωής.

Στο πλαίσιο αυτό η σχέση του ανθρώπου με τον άνθρωπο προσλαμβάνει καταλυτική σημασία γιατί η κατανόηση της κοινής ανθρώπινης μοίρας της φθοράς και του θανάτου γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι της συλλογικής ανηφορικής πορείας του ανθρώπου και του αγώνα για δημιουργία. «Γιατί ένας στα πέρατα τ’ ουρανού και της γης αγωνίζεται. Κι αν χαθεί, εμείς έχουμε την ευθύνη. Αν χαθεί, εμείς χανόμαστε!!» Το εγώ ενυπάρχει στο εμείς. Στο πλαίσιο αυτό χρέος του λογοτέχνη είναι συνταιριάζοντας τη σκέψη και τη δράση να ανοίξει το δρόμο για έναν κόσμο ανθρώπινης αλληλεγγύης και ανθρωπιάς μέσα από τη δύναμη της δημιουργίας, «Ένας πραγματικός μυθιστοριογράφος δεν μπορεί παρά να ζει μέσα στην πραγματικότητα του καιρού του και, ζώντας αυτή την πραγματικότητα, συνειδητοποιεί την ευθύνη του. Προσπαθεί λοιπόν να βοηθά τους ομοίους του. Το λογοτεχνικό έργο σήμερα, αν καθρεφτίζει την εποχή μας, είναι αναγκαστικά μια από τις πιο λεπτές και πιο αποτελεσματικές μορφές δράσης. Ή μάλλον μπορεί το ίδιο να γίνει το σπέρμα της δράσης».

Ο αγώνας αυτός ήταν και ο αγώνας του ίδιου του Νίκου Καζαντζάκη. Για το λόγο αυτό πάνω στον τάφο του στο φρούριο Μαρτινέγκο στα βενετσιάνικα τείχη του Ηρακλείου θα παραμένει πάντα χαραγμένη η φράση που σφράγισε τη δικιά του Ασκητική πορεία προς τη σύνθεση και τη δημιουργία μέσα στην αστραπή της ζωής αποτυπώνοντας τη βαθιά του πίστη στην ελευθερία του πνεύματος, στη δημιουργία και στην αγάπη προς τον άνθρωπο ως τη μόνη οδό υπερκέρασης της ανθρώπινης φθοράς και της σκόνης του χρόνου. «Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβάμαι τίποτα, είμαι λεύτερος!»