Προτεραιότητα της Δημοκρατικής Πολιτικής ή των ειδικών;

Του Νίκου Κοτζιά

Ένα από τα θεμελιακά ερωτήματα στην αρχαία Αθήνα ήταν αν στη δημοκρατία τον πρώτο λόγο τον έχουν οι ειδικοί ή η Πολιτική και ποιος από τους δύο πρέπει να αποφασίζει; Ο δημοκρατικός Δήμος της Αθήνας αποφάσισε με σαφήνεια: όλα τα ζητήματα είναι πολιτικά και για αυτό αποφασίζει ο Δήμος για αυτά, αξιοποιώντας τους ειδικούς και τις εισηγήσεις τους.

Οι ειδικοί είναι απαραίτητοι στο να βοηθούν την πολιτική και τη δημοκρατία, αλλά δεν μπορούν να την υποκαταστήσουν, ούτε να προηγηθούν αυτής. Αντίθετα με τον Δήμο, οι εκπρόσωποι της τυραννίας επικαλούνταν τους ειδικούς προκειμένου να αιτιολογήσουν την εχθρότητά τους προς τη δημοκρατική λειτουργία του πολιτεύματος. Πάντα οι τύραννοι κρυβόντουσαν πίσω από τους ειδικούς προκειμένου να επιβάλλουν την πολιτική τους.

Το ερώτημα είναι, γιατί οι αρχαίοι Αθηναίοι επέλεξαν τις αποφάσεις να τις παίρνει η Πολιτική, ο Δήμος; Δεν κάνουν αυτοί λάθη; Ασφαλώς και κάναν! Αρκεί να θυμηθεί κανείς την αποτυχημένη εκστρατεία των Αθηναίων στις Συρακούσες. Αλλά λάθη μπορούν να κάνουν και οι ειδικοί, κατά κανόνα περισσότερα (ας ρωτήσει κανείς τους ιστορικούς των πολέμων για τις αυτοκτονίες στρατηγών που κατέστρεψαν με τις επιλογές τους την άμυνα της χώρας τους). Η ιστορία της πολιτικής έχει δείξει ότι η Δημοκρατική Πολιτική κάνει λιγότερα λάθη από τους ειδικούς.

Από την άποψη της ηθικής υπάρχει ακόμα μια διαφορά. Τα λάθη της δημοκρατίας τα πληρώνουν οι ίδιοι που τα αποφάσισαν. Τα λάθη των ειδικών δεν τα πληρώνουν οι ίδιοι. Για αυτό το συμπέρασμα στην ιστορία των ιδεών ήταν πάντα το ίδιο: Τα ζητήματα της Δημοκρατικής Πολιτικής είναι πολύ σοβαρά για να μπορούν να αφεθούν στα χέρια των ειδικών.

Το ίδιο πρόβλημα της πάλης των Δημοκρατικών Πολιτικών και των εξουσιών που επικαλούνται τους ειδικούς το είχαμε και στην περίοδο του ψυχρού πολέμου. Τότε εμφανίστηκαν οι θεωρίες για την «Τεχνοδομή» που επεδίωκαν να πείσουν ότι η άποψη της εξουσίας ήταν η μία και μοναδικά ορθή, καθότι την στήριζαν οι τεχνοκράτες. Οι άλλες απόψεις, τάχα, ήταν «μονοδιάστατες», ξεπερασμένες. Οι εξεγέρσεις της δεκαετίας του εξήντα, ιδιαίτερα το 1968 και η πτώση των διδακτοριών στην δεκαετία του εβδομήντα έκαναν θρύψαλα και σκόνη αυτές τις αντιλήψεις.

Στο τέλος του ψυχρού πολέμου εμφανίστηκαν απόψεις που υποστήριζαν ότι «η ιστορία τέλειωσε». Ότι ήρθε «η ώρα των ειδικών». Εκείνοι γνωρίζουν και ο λαός μπορεί απλά να καταναλώνει. Οι θεωρίες αυτές δεν μπόρεσαν να σταθούν στη διάβα του χρόνου. Οι περισσότεροι δεν τις θυμούνται καν.

Μετά το 2009 ήρθε η μεγάλη οικονομική κρίση. Την κρίση δεν την πλήρωσαν ούτε τα κράτη που ήταν ο τόπος γέννησής της, ούτε οι κοινωνικές ομάδες που μας οδήγησαν στην κρίση. Στο όνομα των ειδικών την πλήρωσαν τα λαϊκά στρώματα. Ήταν η στιγμή που εμφανίστηκε το θεώρημα ότι η δημοκρατία αδυνατεί να λύσει τέτοια προβλήματα. Ότι οι λύσεις είναι αυτές που προσδιορίζουν οι ειδικοί επιστήμονες του ΔΝΤ, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της Τρόικας. Καταγράψαμε βέβαια στην πορεία ότι ούτε έναν πολλαπλασιαστή δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ορθά.

Στη μέση της κρίσης, εμφανίστηκε η γνωστή ΤΙΝΑ (There Is Not Alternative) σύμφωνα με την οποία η πολιτική που σύστηνε η διεθνής τεχνοκρατία στην υπηρεσία του μεγάλου κεφαλαίου είναι εξ’ ορισμού η μοναδική σωστή, αλλά και η μοναδική εφαρμόσιμη. Στο όνομα των ειδικών επιστημόνων των διεθνών και ευρωπαϊκών θεσμών, διαλύσαν την οικονομία και την κοινωνία. Οι επιστήμες, υποστήριζαν οι κατέχοντες και έχοντες, υπηρετούν μόνο μια άποψη, συμπτωματικά τη δική τους. Κάθε διαφωνία στέλνονταν στην εξορία. Τα ΜΜΕ της εξουσίας είχαν κηρύξει ιερό πόλεμο ενάντια στην διαφορετική γνώμη.

Σήμερα μπλέξαμε και πάλι με το ίδιο θεώρημα. Οι επιστήμονες-τεχνοκράτες (όπως πάντα μόνο εκείνοι που συγχρωτίζονται με την εξουσία) εμφανίζονται πάλι ως οι κάτοχοι της μοναδικής γνώσης και δικαιώματος ορισμού των επιλογών (ένα νέο είδος υγειονομικού ΤΙΝΑ). Η συζήτηση απαγορεύεται. Ο δημοκρατικός διάλογος θεωρείται «διαλυτικός». Πολλά μέσα κατηγορούν την αντιπολίτευση ότι θέλει, ω! τι αμαρτία! να αντιπολιτευτεί. Ενώ, κατά τη γνώμη τους, θα έπρεπε να περιορίζεται στο να εμπιστεύεται τους ειδικούς της εξουσίας και να τα βρίσκει όλα καλά καμωμένα.

Υπάρχει ένα κεντρικό ερώτημα για το πώς τα κατάφεραν κράτη όπως η Νότια Κορέα και το Βιετνάμ, να καταπολεμήσουν την πανδημία με τεστ, δουλειά «ντεντέκτιβ» ως προς τις επαφές και τα ανθρώπινα δίκτυα και ταυτόχρονα να κρατήσουν ζωντανή την οικονομία τους, να μην καταργήσουν την πολιτική, δικαιώματα και κοινωνικές λειτουργίες; Κάποιοι αρέσκονται να αγνοούν αυτές τις περιπτώσεις. Για μένα ως επιστήμονα και ον πολιτικό αυτές με ενδιαφέρουν πάρα πολύ. Θυμίζω ότι μια δημοκρατική επιστήμη αναζητεί και στηρίζεται στην διεθνώς κάλλιστη πρακτική.

Συνοψίζω: παραμένω μαχητής της προτεραιότητας της Δημοκρατικής Πολιτικής έναντι των ειδικών. Οι ειδικοί είναι απαραίτητοι προκειμένου να ληφθούν αποφάσεις. Αλλά αυτές τις λαμβάνει η Πολιτική. Δεν «την καθοδηγούν» όπως δηλώνουν σε ΜΜΕ στελέχη της ΝΔ. Η Πολιτική είναι εκείνη που επιλέγει ποιους θα ακούσει και προς τι θα τους χρησιμοποιήσει. Η εφαρμογή οποιασδήποτε Πολιτικής και τα μέτρα που την συνοδεύουν, στηρίζουν και υποστηρίζουν είναι επιλογές ανθρώπων και όχι θεϊκοί μονόδρομοι. Αυτό το κατάλαβαν οι αρχαίοι Αθηναίοι και για αυτό πίστεψαν ότι οι θεσμοί και οι επιλογές είναι έργο ανθρώπων και όχι των θεών. Κατά συνέπεια ό,τι κάνουν «οι ειδικοί» υπόκειται στην ανάλυση, την εξέταση, την κριτική, την αντιπαραβολή με άλλες λύσεις.

ΥΓ1. Ας διαβάσουν κάποιοι επιτέλους «Επιτάφιο» του Περικλή. Μην το φοβούνται. Δεν πρόκειται για κείμενο από τα Άπαντα του Καρλ Μαρξ.

ΥΓ2. Ας συνηθίσουν στη δημοκρατική συζήτηση. Ο πολιτισμός της δημοκρατίας και η κουλτούρα του διαλόγου κάνει καλό.

ΥΓ3. Η δημοκρατία δεν διαλύει τίποτα. Διαλυτικά δρα η απαίτηση να κρύβεται η πολιτική πίσω από τεχνοκράτες και οι τελευταίοι να απαντάνε στην αντιπολίτευση για λογαριασμό των πρώτων.

ΥΓ4. Το να εμφανίζουν τα κανάλια απαντήσεις τέταρτης ερασιτεχνικής κατηγορίας σε κριτικά ερωτήματα και απόψεις τις οποίες αποσιωπούν, δεν τιμά εκείνον που αναζητά ή και παρακαλεί για τέτοιου είδους στήριξη.

ΥΓ5. Με ανησυχεί το γεγονός ότι πρώτη φορά στην ιστορία στελέχη της αριστεράς έγιναν φορείς «καθαρών τεχνοκρατικών-εξουσιαστικών» θεωριών για το ρόλο και τη λειτουργία της επιστήμης.

ΥΓ6. Η άρνηση στο δικαίωμα της κριτικής είναι σκληρός συντηρητισμός. Ας πάρουν κάποιοι χαμπάρι, δεξιά και αριστερά, ότι δεν υπάρχουν πια απαγορεύσεις στην κριτική.