Ο homo sacer σήμερα / η διάσταση της βιοεξουσίας

Η επικαιρότητα του homo sacer 

...γράφει ο Πάνος Παναγιώτου

Τα τελευταία χρόνια γίνεται λόγος για κρίση... Κρίση οικονομική, κρίση κοινωνική, κρίση του ίδιου του υποκειμένου, κρίση "ταυτότητας", κρίση συνείδησης. Η ελληνική κοινωνία εισέρχεται σε μια φάση παρακμής. Αν συνεχίσει να βαδίζει σε τούτο το "μονόδρομο" που έχουν επιβάλλει δημαγωγοί, επιχειρηματίες και τραπεζίτες, τότε το μόνο που της απομένει είναι ο θάνατος. Μπορούμε να αντιδράσουμε; Μπορούμε να αλλάξουμε τη πορεία τούτης της κοινωνίας; Μπορούμε! Σίγουρα όμως η αντίδραση αυτή είναι δύσκολη, δύσκολη γιατί απαιτεί αλλάγη στη κοινωνική μας πραγματικότητα, όπως αυτή αναπαράγεται από την ίδρυση σχεδόν του ελληνικού κράτους εώς σήμερα. Αλλαγή στο τρόπο που έχουμε μάθει να πράττουμε. Βασική μου υπόθεση στο κείμενο που ακολουθεί είναι πως στο περιβάλλον της πολυδιάστατης σημερινής κρίσης οδεύουμε προς μια νέα ταυτότητα [?], η οποία βρίσκει πρόσφορο έδαφος εξαιτίας ακριβώς της υπάρχουσας ελληνικής κοινωνικής πραγματικότητας, προς ένα νέο τύπο υποκειμένου που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε "homo sacer", οικοιοποιούμενοι τον όρο αυτό από το έργο του πολύ σημαντικού Ιταλού θεωρητικού Τζόρτζιο Αγκάμπεν. Αφού παρουσιάσουμε αρκέτα σύντομα κάποιες σημαντικές στιγμές αλλαγής στη μεταπολιτευτική Ελλάδα, αλλαγές που σχετίζονται κυρίως με το πολιτικό καθεστώς, θα προχωρήσουμε στον όρο αυτό που θα μας απασχολήσει [homo sacer] και την επικαιρότητα που αποκτά στις μέρες μας. 

1. Δημοκρατία - Μεταδημοκρατία - Μεταπολιτική Βιοεξουσία

  
  Αλήθεια πιστεύετε πως η ελληνική πραγματικότητα παρουσιάζει σημαντικές αλλαγές από την ίδυση του ελληνικού κράτους έως σήμερα ; Νομίζω πως όχι, η ελληνική κοινωνική πραγματικότητα δεν παρουσιάζει ουσιαστικές αλλαγές. Τα πράγματα σίγουρα έχουν εξελιχθεί αλλά εξίσου σίγουρα δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για σημαντικές αλλαγές. Βασικά κοινωνικά στοιχεία, όπως η εθνική ταυτότητα, η θρησκεία, η οικονομική δομή, το πολιτικό σύστημα, κλπ παραμένουν κατά βάση ως είχαν. Τονίζουμε και πάλι πως σίγουρα τα πράγματα εξελίχθηκαν αλλά δεν υπάρχουν καθοριστικές, ριζοσπαστικές αλλαγές. Δεν θα αναπτύξουμε εδώ τούτο το επιχείρημα, αλλά θα παρουσιάσουμε κάποιους σταθμούς στην ελληνική πραγματικότητα, χρονικά από το 1974 μέχρι σήμερα, με τρόπο αρκετά σχηματικό. Οι αλλαγές που θα μας απασχολήσουν έχουν κυρίως να κάνουν με το πολιτικό καθεστώς, με το πέρασμα από τη δημοκρατική στιγμή στο μεταδημοκρατικό στάδιο και τελικά σε αυτό που βιώνουμε σήμερα. 

  Έχουμε ασχοληθεί αναλυτικά [εδώ] με αυτό που σπουδαίοι σύγχρονοι θεωρητικοί, όπως ο Κόλιν Κράουτς, ο Ζακ Ρανσιέρ και η Σαντάλ Μουφ έχουν ονομάσει μεταδημοκρατία. Να ανακεφαλαιώσουμε σύντομα πως με τούτο τον ορο εννοούμε μια δημοκρατία που διατηρεί φαινομενικά τον αξιακό και το θεσμικό της πυρήνα, ουσιαστικά όμως το κέντρο βάρους έχει μετατοπιστεί σε ενα πεδίο όπου κυρίαρχο ρόλο παίζουν τα επιχειρηματικά συμφέροντα και γενικότερα υπάρχει μια ύποπτη ώσμωση μεταξύ πολιτικής και οικονομικής ελίτ. Για μια εκτενέστερη ματιά στη θεωρία της μεταδημοκρατίας όπως την παρουσιάζει ο Κράουτς στο ομότιτλο βιβλίο σας παραπέμπω εδώ. 

   Στην ελληνική εισαγωγή του βιβλίου του Κράουτς, την οποία έγραψε ο Αλέξανδρος Κιουπκιολής, ορίζεται η ανάδυση της ελληνικής μεταδημοκρατίας. Από τη δημοκρατική στιγμή που γεύτηκε η χώρα το 1981 κατά την πρώτη τετραετία του ΠΑΣΟΚ γρήγορα περάσαμε στο στάδιο της μεταδημοκρατίας. Τα πρώτα σημάδια αυτού του περάσματατος εντοπίζει κανείς πολύ σύντομα, μόλις στη δεύτερη κυβερνητική θητεία του ίδιου κόμματος. Γιατί ορίζουμε  τη πρώτη τετραετία του ΠΑΣΟΚ ως την ελληνική δημοκρατική στιγμή; Το κάνουμε ακριβώς διότι εκείνη την περίοδο παρατηρείται μαζική κινητοποίηση, συμμετοχή και ενδιαφέρον του λαού για το δημόσιο πεδίο, προώθηση του κράτους πρόνοιας, ανάπτυξη συνδικάτων, μαζικών κομμάτων [με το ΠΑΣΟΚ να αποτελεί το πρώτο μαζικό κόμμα που δεν είναι κομμουνιστικό και τη ΝΔ να ακολουθεί το ίδιο παράδειγμα], μια φιλολαϊκή πολιτική με αυξήσεις μισθών και μια γενικότερη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατώτερων και μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων. Το σοσιαλιστικό προσωπείο του ΠΑΣΟΚ ωστόσο γρήγορα έπεσε και η δήθεν σοσιαλιστική ρητορεία του παραδόθηκε στη νεοφιλελεύθερη πολιτική με την προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων και την εδραίωση της παγκόσμιας εταιρείας και του θεσμικού της προτύπου, την μείωση της φορολογίας για τις ανώνυμες εταιρείες και τα υψηλά εισοδήματα, την αποξένωση του λαού από την πολιτική, την αποδυνάμωση της εργατικής τάξης [ ήδη  από το 1983 η μαζική και οργανωμένη δράση της εργατικής τάξης φθείρεται και ο συνδικαλιστικός τομέας εισέρχεται σε μια περίοδο κρίσης, ενώ παράλληλα η κυβέρνηση ψηφίζει νόμους σχετικά με την απαγόρευση αυξήσεων σε μισθούς], τις αλλαγές στο πολιτικό και κομματικό σύστημα, την αυξανόμενη ισχύ των επιχειρηματικών και πολιτικών ελίτ, την ηθικοποίηση της πολιτικής, τον προπαγανδίστικο ρόλο των νεοϊδρυθέντων ιδιωτικών ΜΜΕ, τα πρώτα μεγάλα οικονομικά σκάνδαλα που αποκαλύπτουν την διαπλοκή δημόσιου και ιδιωτικού τομέα [σκάνδαλο Κοσκωτά, σκάνδαλο του γιουγκοσλαβικού καλαμπακιού] και την γενικότερη αποτελμάτωση της λαϊκής κυριαρχίας. Η ελληνική μεταδημοκρατία μόλις γεννήθηκε. 

    Στα χρόνια που ακολούθησαν δόθηκε ακόμα μεγαλύτερη εμφαση στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που προστάζουν περισσότερο καπιταλισμό και λιγότερο κράτος. Με διαφορερικά λόγια τούτες οι πολιτικές προβάλλουν το αίτημα μιας πλήρους ελεύθερης αγοράς και ενός ανύπαρκτου κράτους.  Εστιάζοντας στη περίοδο από το 2009 κι έπειτα δεν μπορούμε να είμαστε καθόλου βέβαιοι για το αν νομιμοποιούμαστε να μιλάμε ακόμα και για μεταδημοκρατία. Πλέον η δημοκρατία περνά σε μια φάση πλήρους αποσάρθρωσης, μια φάση στην οποία πλήττεται πια τελείως καθετί που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί δημοκρατικό. Επομένως, χρειάζεται πια ένας νέος όρος που δεν είναι απαραίτητο να ενέχει τη δημοκρατία, μιας και τίποτε δημοκρατικό δεν έχει απομείνει. 

   Ο νέος όρος, με τα λόγια του Α.Κιουπκιολή σε ένα πρόσφατο συνέδριο συνδυάζοντας όρους από σημαντικούς στοχαστές, όπως ο Ζίζεκ και ο Αγκάμπεν, θα μπορούσε να είναι η Μεταπολιτική Βιοεξουσία. Η βασική διαφορά με το προηγούμενο καθεστώς, της μεταδημοκρατίας, έγκειται στην έλλειψη οποιασδήποτε συναίνεσης. Στην εποχή των μνημονίων απουσιάζει κάθε είδους νομιμοποίηση και συναίνεση από τη μεγαλύτερη μάζα των "πολιτών". Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως η μόνη συναίνεση που αποκτά το σημερινό καθεστώς προέρχεται από εφοπλιστές, επιχειρηματίες, τραπεζίτες, γενικά από τους ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής που στηρίζονται και προστατεύονται με τρόπο προκλητικό όλα αυτά τα χρόνια. Τούτο το νέο καθεστώς προωθεί τη στροφή σε ολοένα και πιο αυταρχικές πολιτικές. Οι πολιτικές πια επιβάλλονται. Πρόκειται για ένα καθεστώς που χαρακτηρίζεται από τη τεχνοκρατική πολιτική και ταυτόχρονα από ένα μόνιμο πια καθεστώς έκτακτης ανάγκης.  Η κατάσταση εξαίρεσης, για την οποία κάνει λόγο ο Αγκάμπεν, έγινε πια ο κανόνας. Σε αυτό το πλαίσιο, του ανεπίσημου καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, λαμβάνονται δολοφονικά μέτρα που βουλιάζουν έναν ολόκληρο λαό στην εξαθλίωση.  

http://an8rwpakos.blogspot.gr/