Είναι τόσο μακρυά η Βραζιλία;

Του Γιάννη Παντελάκη

Μια προχθεσινή δημοσκόπηση στη Βραζιλία -που διανύει δυο χρόνια οικονομικής κρίσης- δείχνει ότι οι εννιά στους δέκα κατοίκους της χώρας αποδίδουν την οικονομική τους κατάσταση στον Θεό! Το αντιμετωπίσαμε με σκωπτικό τρόπο και μιλήσαμε για τριτοκοσμικές αντιλήψεις. Είναι η Βραζιλία τόσο μακρυά από μας; Έχουμε σαν κοινωνία καλύτερες και πιο ορθολογικές απαντήσεις για τα αίτια της δική μας κρίσης; Η μεταφυσική και σε μεγάλο βαθμό οι ανυπόστατες ερμηνείες, δεν έχουν σχέση με μας;

Το καλοκαίρι του 2014 μια έρευνα (του Πανεπιστημίου Μακεδονίας), έδειξε ότι οι μύθοι διανύουν μεγάλες ημέρες δόξας. Σύμφωνα με αυτούς το 72,25% των Ελλήνων πίστευε ότι η κρίση της οικονομίας ήταν προσχεδιασμένη από διάφορα εξωθεσμικά κέντρα. Στη δική μας περίπτωση δεν είχε βάλει το χεράκι του ο Θεός, άλλα αυτό προφανώς συνδέεται με τα διαφορετικά χαρακτηριστικά των δυο λαών με τα οποία ερμηνεύουν τα γεγονότα. Στην ίδια έρευνα καταγράφηκε πως το 58,74% πίστευε ότι η επίθεση στους δίδυμους πύργους ήταν αποτέλεσμα σχεδίου των ίδιων των ΗΠΑ, το 27% ότι ο Αρμστρονγκ δεν πάτησε ποτέ το πόδι του το 1969 στην σελήνη και το 60,86% ότι ο Σημίτης έχει εβραϊκή καταγωγή!

Όποιος βρέθηκε με αρκετούς ανθρώπους αυτές τις ημέρες, σίγουρα θα άκουσε και από μια ή περισσότερες ερμηνείες «υπερβατικού» χαρακτήρα για όσα συμβαίνουν. Συνήθως έχουν έναν συνωμοσιολογικό χαρακτήρα με έντονο το στοιχείο ενός μυστικού σχεδίου που εξυφαίνεται πίσω από τις πλάτες μας. Μια από τις ερμηνείες που άκουσα έλεγε πως Μέρκελ και Σόιμπλε έχουν εντελώς διαφορετικές θέσεις ως προς την χώρα μας. Η πρώτη μας στηρίζει, ο δεύτερος μας απεχθάνεται. Η πρώτη έχει κάνει μυστική συμφωνία με τον Τσίπρα και θα συνετίσει τον Σόιμπλε. Όταν προσπάθησα να το αμφισβητήσω, μου πρόβαλαν πρωτοσέλιδα που έγραφαν γι αυτή την μυστική συμφωνία. Πολιτικοί και ΜΜΕ αναπαράγουν την συνωμοσιολογία. Αρκετοί πολιτικοί και αρκετά ΜΜΕ.

Οι ερμηνείες που δεν στηρίζονται σε πραγματικά, σε αποδεδειγμένα και σε ρεαλιστικά χαρακτηριστικά δεν προέκυψαν λόγω κρίσης. Ίσως εντάθηκαν εξαιτίας της αλλά και επειδή είναι δύσκολο να αποδεχτούμε πως αυτοί που μας οδήγησαν σ αυτήν (οι κυβερνήσεις πολλών δεκαετιών), είναι αυτοί που μεγάλες πλειοψηφίες επέλεγαν κατά καιρούς. Μια τέτοια παραδοχή θα αποτελούσε ένα ισχυρό βήμα αυτογνωσίας η οποία ωστόσο είναι οδυνηρή. Σε όλες τις μετρήσεις για τους δείκτες εμπιστοσύνης στους θεσμούς τα κόμματα, η Βουλή, οι πολιτικοί βρίσκονται στις τελευταίες θέσεις, τις πρώτες τις καταλαμβάνουν ο στρατός, η αστυνομία, η εκκλησία.

Μια κοινωνία ένα μεγάλο μέρος της οποίας δεν θέλει ή δεν μπορεί να αποδεχτεί πραγματικά δεδομένα, είναι φυσικό να κάνει αλλοπρόσαλλες ερμηνείες, οι οποίες συχνά στηρίζονται σε μια θεωρία που θέλει τον λαό μας ανώτερο και με θεαματικά μεγαλύτερα θετικά χαρακτηριστικά από οποιονδήποτε άλλο. Μια άλλη έρευνα (της διαΝΕΟσις), έδειχνε κάτι ιδιαίτερα ενδιαφέρον σε σχέση με αυτό. Το 71,3% των Ελλήνων πιστεύει ότι η χώρα μας έχει κάτι σημαντικό να προσφέρει στη Δύση, κάτι που η Δύση δεν το έχει! Το 72,9% πιστεύει ότι οι Έλληνες ξεχωρίζουν για την ευφυία και τον πολιτισμό τους και το 53,9% ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση βγήκε πιο ωφελημένη από την σχέση της με την Ελλάδα.

Αυτή η κοινωνία καλείται λοιπόν να ερμηνεύσει τα αίτια της κρίσης, να δώσει απαντήσεις, να ακολουθήσει κόμματα και πολιτικούς που υπόσχονται λύσεις. Χωρίς πολιτικά κριτήρια, χωρίς την παραδοχή ότι είμαστε μια μη παραγωγική χώρα, χωρίς την αυτονόητη επισήμανση ότι ζούμε σε μια εποχή κυριαρχίας της ελεύθερης αγοράς και απαιτούνται ρεαλιστικές πολιτικές εναλλακτικές απαντήσεις. Αλλά με συναισθηματικού χαρακτήρα προσεγγίσεις και ανυπόστατες θεωρίες. Σαν και εκείνες που ήθελαν τους Ρώσους να μας δανείζουν φτηνά και το Πεκίνο να εξαγοράζει το Ελληνικό χρέος.

Οι πολιτικοί και οι πολιτικές προφανώς βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη και αναπαραγωγή του ανορθολογικού. Το κάνουν γιατί αποτελεί μια εύκολη και αποδοτική μέθοδο προσέλκυσης ψηφοφόρων και ανόδου στην εξουσία. Το συμπέρασμα είναι, πως η Βραζιλία μάλλον δεν βρίσκεται τόσο μακρυά…