Πώς να είσαι καλός στην εποχή της κακίας

Εν όψει των ημερών ίσως είναι ευκαιρία να θάψουμε για λίγο τον Σκρουτζ που ελλοχεύει μέσα μας. Σε ένα τοξικό σύμπαν όπου η αγένεια και η ασχημοσύνη είναι το σύνηθες, στείλε μια χριστουγεννιάτικη κάρτα, πες μια ρημάδα «καλημέρα», μην είσαι ο καθημερινός ελεεινός εαυτός σου 

γράφει η Λένα Παπαδημητρίου   

Ξυπνάς το πρωί μπινελικώνοντας χαμηλόφωνα τη μεσοτοιχία και τον γείτονα που έχει βάλει πάλι στη διαπασών το ραδιόφωνο. Ρίχνεις μια ματιά στο Facebook, εντοπίζεις όλα εκείνα που σε διαολίζουν στην ειδησεογραφία, στέλνεις ένα δηλητηριώδες tweet για να κάνεις αισθητή την παρουσία σου. Nτύνεσαι νευρικά, αρπάζεις ένα καφέ, ρίχνεις στα μούτρα την πόρτα του ασανσέρ στην κυρία του πέμπτου, προσπερνάς με μια διακριτική αγκωνιά κάποιον που περπατάει σαν χελώνα μπροστά σου, μπαίνεις στο αυτοκίνητο, ο μπροστινός σε έχει κλείσει και θα δυσκολευτείς να βγεις, έχεις κουραστεί με τη βλακεία και την ασυδοσία αυτού του κόσμου. Στο γραφείο σήμερα θα την «πεις» σίγουρα στον τύπο που δεν σου απάντησε εγκαίρως στο mail. Στην ουρά για την πληρωμή του κινητού θα «φας» τη σειρά κάποιου, αυτό το έλατο τι κακόγουστο που είναι, πόσο βαριέσαι τα εορταστικά οικογενειακά καλέσματα, κάνεις «μπάλα» μια χριστουγεννιάτικη κάρτα (από αυτές τις μαζικές, εταιρικές) και ρίχνεις σουτάκια στον κάλαθο των αχρήστων. 

Δεν το έχεις καταλάβει αλλά έχεις σιγά σιγά μεταμορφωθεί σε έναν Eμπενίζερ Σκρουτζ (σημειωτέον ότι o Στίβεν Νάιτ του «Peaky Blinders» διασκεύασε για την τηλεόραση την χιλιοτραγουδισμένη «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» του Ντίκενς με Σκρουτζ τον Γκάι Πιρς). Είσαι σχεδόν περήφανος που σε αυτή την πανδημία αγένειας, κακομουτσουνιάς και διαπροσωπικής ασχημοσύνης, βάζεις τo δικό σου λιθαράκι. Γιατί τον «καλό τον λένε και μαλάκα».

Και όμως σε πείσμα όλων, ένα μαζικό «ρεύμα καλοσύνης» προσπαθεί τα τελευταία χρόνια να σπάσει αυτό τον φαύλο κύκλο επιβεβλημένης κακότητας (ναρκισσισμού, πόλωσης, ξενοφοβίας, ανισότητας κτλ). Ο κόσμος έχει τέλος πάντων ανάγκη από ένα αντίδοτο. Εδώ και καιρό, μεγάλοι ειδησεογραφικοί οργανισμοί διαγιγνώσκουν την ανάγκη για «καλές ειδήσεις». Η «καλοσύνη» εμπεριέχεται σε πολλές από αυτές. Ενδεικτικά ο βρετανικός ΤheGuardian απευθύνθηκε φέτος στους αναγνώστες του: «Ποιο είναι το πιο ευγενικό πράγμα που έχετε δει; Στείλτε μας τα δικά σας παραδείγματα τυχαίων πράξεων γεναιοδωρίας και συμπόνοιας». 

Μόλις πρόσφατα δε εγκαινιάστηκε στο UCLA το Bedari Kindness Institute, ένα think tank (που αναλαμβάνει την έρευνα και την διάχυση μιας έννοιας τόσο ρευστής, όσο η καλοσύνη (και οι συγγενείς της: η ευγένεια, η γενναιοδωρία, η ανοχή κτλ). Το χρηματοδοτεί ένας ιδιόρρυθμος εκατομμυριούχος, ο Μάθιου Χάρις (στις συνεντεύξεις του καταθέτει ότι έχει διατελέσει σκληρός με τον εαυτό του και με τους άλλους) 

Το Ινστιτούτο Καλοσύνης δεν (φαίνεται να) σερβίρει μία ακόμη new age μπαλαφάρα ή ένα καλά συσκευασμένο μήνυμα κάποιου τμήματος μάρκετινγκ (όπως τα δακρύβρεχτα διαφημιστικά σποτ των ημερών, που θέλουν βιαίως να ξυπνήσουν τον Αγιο Βασίλη μέσα μας). Εδώ μιλάμε για στέρεη, ακαδημαϊκή έρευνα που έρχεται να τεκμηριώσει αυτό που είναι προφανές σε οποιονδήποτε βρίσκεται την τελευταία δεκαετία online: ο σύγχρονος τρόπος ζωής μας έχει καταστήσει (ακόμα πιο) κακούς, αγενείς, άκοσμους. Οπως λέει στο αμερικανικό Αtlantic ο διευθυντής του ινστιτούτου και εξελικτικός ανθρωπολόγος Ντάνιελ Φέσλερ: «To Ιντερνετ είναι σε μεγάλο βαθμό ένας βόθρος. Διότι, αν υπάρχει ένα πράγμα που γνωρίζουμε είναι ότι η ανωνυμία προσκαλεί την αντικοινωνικότητα». Με απλά λόγια, είναι πολύ πιο εύκολο να είσαι ένα τοξικό παχύδερμο όταν κρύβεσαι πίσω από ένα ανώνυμο σχόλιο στο Τwitter. 

Το ενδιαφέρον επίσης είναι ότι η «καλοσύνη» είναι μεταδοτική. Στο πλαίσιο μιας έρευνας, ο Φέσλερ και οι συνεργάτες του έδειξαν σε μια ομάδα εθελοντών ένα βίντεο (ομολογουμένως, λίαν μελό) με πρωταγωνιστή κάποιον που βοηθούσε τους γείτονές του. Σε μια άλλη ομάδα προβλήθηκε ένα βίντεο με κάποιον που έκανε απλά παρκούρ. Σε όλους τους εθελοντές δόθηκαν από 5 δολάρια για τη συμμετοχή τους. 

Τους δόθηκε όμως και ένας φάκελος, στον οποίο τους ζητήθηκε (χωρίς κανείς να τους βλέπει) να βάλουν προαιρετικά κάτι για ένα φιλανθρωπικό ίδρυμα. Το αποτέλεσμα εξέπληξε. Αυτοί που είχαν δει το «θετικό» βίντεο, έβαλαν στο φάκελο πάνω από πέντε δολάρια! 

Στην Ελλάδα της κρίσης αυτό έγινε εμφανές μέσα από το παλιρροϊκό κύμα αλληλεγγύης των τελευταίων ετών (και ας συνυπήρχε με ένα αντίστοιχο κύμα κυνισμού, υπερπόλωσης και μη ανοχής). Δείτε πχ τι γίνεται αυτές τις μέρες με τα ντυμένα μπουφάν δέντρα στην Εδεσσα (στο πλαίσιο της κοινωνικής δράσης «Κανείς μόνος στο κρύο» του Συλλόγου Καλλιτεχνών «Heart in the city» σε συνεργασία με τον δήμο της πόλης, από αύριο μέχρι και τις 27 Δεκεμβρίου). Θυμίζω επίσης το βίντεο στην Αυστραλία με την ηλικιωμένη γυναίκα που βγάζει το μπλουζάκι της για να σώσει από τη φωτιά το μωρό κοάλα, ίσως από τις πιο «θετικά» δυνατές εικόνες της χρονιάς που φεύγει (και ας μην τα καταφέρε τελικά ο πολυεγκαυματίας μικρός Λούις). Ο κόσμος δείχνει να έχει ανάγκη από έναν θετικό «ιό», ένα αντίδοτο στο οικοσύστημα ελεεινότητας μέσα στον οποίο έχει μάθει να ζει. 

Σημειωτέον ότι στο Kindness Institute ερευνάται, μεταξύ άλλων, η «καλοσύνη» ως θεραπευτική παρέμβαση για τη βελτίωση της ψυχικής και σωματικής υγείας. Δεν έχει σημασία αν θα επιλέξεις να πας πέντε σακούλες με ρούχα στον «Ονήσιμο» (τον Σύλλογο Συμπαραστάσεως Κρατουμένων), αν θα πεις ένα ζεστό «καλημέρα» στον συνάδελφο στη δουλειά που σου τη «σπάει» ή αν θα κάνεις λίγη παρέα σε κάποιον που έχει ανάγκη, οι μικρές «πράξεις καλοσύνης» (υποθέτω ακόμα και οι ενοχικές) είναι, σύμφωνα με τους ειδικούς, το απόλυτο αντίδοτο στο άγχος και την κατάθλιψη. 

Προτείνω ένα μικρό πείραμα. Δοκιμάστε να κάνετε ένα Top Ten με τις διάφορες χοντράδες, προσβολές, ασχημοσύνες που έχετε υποστεί από αγνώστους. Θα διαπιστώσετε ότι δεν θα ξέρετε τι να πρωτοδιαλέξετε. Δοκιμάστε να κάνετε και ένα αντίστοιχο TopTen με «θετικές πράξεις». Πιστέψτε με, θα δυσκολευτείτε. Καταθέτω μία δική μου προ δύο ετών. Μπαίνω στο ταξί, εν εξάλλω με κάτι στη δουλειά. Ο οδηγός με ρωτάει: «Τι μουσική θα θέλατε να ακούσετε;». «Τι εννοείτε;». «Πείτε μου ποιό τραγούδι θα θέλατε να ακούσετε;». Ημουν μεταξύ Ντέιβιντ Μπόουι και Ακη Πάνου. Προτίμησα τον πρώτο. Στο δεκάλεπτο της διαδρομής, η τοξίνη εξανεμίστηκε από τη μουσική, το αεράκι που μπήκε από το παράθυρο και την αναπάντεχη καλοσύνη ενός ξένου.