18 Οκτωβρίου 1981: H φωτιά και οι στάχτες…

 

γράφει ο Γιώργος Καρελιάς

 

Βράδυ της 18ης Οκτωβρίου 1981. Η οθόνη της ΕΡΤ γράφει κάτι που λίγοι θα μπορούσαν να φανταστούν μερικά χρόνια πριν: ΠΑΣΟΚ 48%, ΝΔ 36%.

 

Ο ηττημένος των εκλογών, πρωθυπουργός Γεώργιος Ράλλης, τηλεφωνεί στον νικητή Ανδρέα Παπανδρέου για να τον συγχαρεί. Και αμέσως μετά, από το γραφείο του στη Βουλή, κάνει μια ολιγόλογη δήλωση: «Ελπίζω οι Ελληνες να μην μετανοήσουν στο μέλλον για τη σημερινή επιλογή τους». Δεν μετάνιωσαν επί τρεις δεκαετίες.

 

Στο Καστρί, την παραδοσιακή οικία των Παπανδρέου, επικρατεί το αδιαχώρητο. Ο Ανδρέας περιμένει να οριστικοποιηθεί το αποτέλεσμα και βγαίνει στον κήπο. Αυτό που αντικρίζει τον σαστίζει κάπως. Πλήθος δημοσιογράφων και τηλεοπτικών συνεργείων από όλον τον κόσμο τον περιμένει. Τον κυκλώνουν. «Σε ποια γλώσσα να μιλήσω;» αναρωτιέται φωναχτά. «Στα ελληνικά, πρόεδρε, είναι η ΕΡΤ εδώ» του λέει κάποιος από το επιτελείο του. «Ο λαός εμίλησε, θα είμαστε κυβέρνηση όλων των Ελλήνων».

 

 

 

Στους δρόμους της Αθήνας ανεμίζουν χιλιάδες σημαίες, φυσικά οι πράσινες του ΠΑΣΟΚ, αλλά και οι κόκκινες των δύο κομμάτων της παραδοσιακής Αριστεράς.

 

Κάπως έτσι άρχιζε μια νέα πολιτική περίοδος της μεταπολεμικής Ελλάδας. Η 18η Οκτωβρίου 1981 είναι ο πρώτος και καθοριστικός σταθμός. Είναι η ημέρα που γύρισε σελίδα η πολιτική μας ζωή και η ίδια η χώρα.

 

Μέχρι τότε το ελληνικό κράτος ήταν μονοκομματικό. Το είχε καταστήσει τέτοιο η μακρόχρονη κυριαρχία της μιας παράταξης, της Δεξιάς. Ο Ανδρέας Παπανδρέου δημιούργησε το κόμμα που έμελλε να σπάσει αυτήν την κυριαρχία και να μοιραστεί την εξουσία για τα επόμενα 30 χρόνια. Το άλλο μισό του ελληνικού λαού, που μέχρι τότε ήταν παραγκωνισμένο, ήρθε στο προσκήνιο. Κόσμος που ήταν παραγκωνισμένος απέκτησε φωνή.

 

Η πιο εμβληματική πράξη σ’ αυτήν την πορεία ήταν η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης 1941-1944, κάτι αδιανόητο για την εποχή. Μπορεί ο Κωνσταντίνος Καραμανλής το 1974 να είχε προχωρήσει στη νομιμοποίηση του ΚΚΕ, αλλά οι διάδοχοί του δεν άντεχαν τη συνέχεια. Ο μετά τον Ράλλη αρχηγός της ΝΔ Ευάγγελος Αβέρωφ είχε αποχωρήσει από τη Βουλή, καταγγέλλοντας την αναγνώριση της Αντίστασης ως «συγχωροχάρτι στα εγκλήματα του ΚΚΕ». Δεν τον ακολούθησε ο προδικτατορικός αρχηγός Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο οποίος επικρότησε τη απόφαση της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ.

 

Όμως, οι πιο καθοριστικές παρεμβάσεις της νέα κυβέρνησης ήταν στο κοινωνικό πεδίο. Οι αυξήσεις που δόθηκαν στους μισθούς, μαζί με τη διεύρυνση πολλών εργατικών δικαιωμάτων, έδωσαν ανάσα στα φτωχότερα στρώματα του ελληνικού πληθυσμού. Βγήκαν από την οικονομική καχεξία και την κοινωνική αφάνεια. Τα στρώματα αυτά «είδαν θεού πρόσωπο» και γι’ αυτό λάτρευαν τον Ανδρέα σαν θεό τους. Ήταν ο θεός της άλλης μισής Ελλάδας.

 

Αλλά η Αλλαγή της 18ης Οκτωβρίου 1981 επέφερε πλήθος αλλαγών και σε άλλα πεδία της κοινωνικής ζωής. Εκσυγχρόνισε ήθη και αντιλήψεις. Οι καθοριστικές αλλαγές στο Οικογενειακό Δίκαιο (ισότητα των δύο φύλων), η καθιέρωση του πολιτικού γάμου, η ψήφος στα 18 έγιναν τότε. Σήμερα φαίνονται αυτονόητα, τότε δεν ήταν.

 

Η νίκη της 18ης Οκτωβρίου 1981 άντεξε τρεις δεκαετίες. Το ΠΑΣΟΚ κυριάρχησε στο πολιτικό σκηνικό. Πέτυχε άλλες πέντε εκλογικές νίκες (1985, 1993, 1996, 2000 και 2009), ενώ και στις ήττες του(πχ 1989) πέτυχε ποσοστά που σήμερα φαντάζουν αδιανόητα(περί το 40%).

 

Το τέλος αυτής της κυριαρχίας ήρθε ακριβώς 30 χρόνιά μετά, τον Νοέμβριο του 2011, όταν ο γιος του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, Γιώργος Παπανδρέου, παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία, μην αντέχοντας την πολιτική πίεση. Λίγους μήνες νωρίτερα η κυβέρνησή του είχε υπογράψει το πρώτο Μνημόνιο, που έμελλε να αποδειχθεί η ταφόπλακα για το πιο δυναμικό κόμμα της Μεταπολίτευσης, το οποίο (για την ακρίβεια, το διάδοχό του) σήμερα είναι ένα μικρό κόμμα.

 

Καθώς σήμερα συμπληρώνονται παρά ένα 40 χρόνια από την ημέρα εκείνη, πολύ λίγα θυμίζουν την Ελλάδα του 1981. Για πολλές από τις βαθιές αλλαγές που επήλθαν ευθύνεται εκείνο το εκλογικό αποτέλεσμα. Η σχεδόν ετήσια υπενθύμιση αυτής της ημερομηνίας εν είδει αφιερώματος επιβεβαιώνει την καθιέρωσή της μεταξύ των καθοριστικών στιγμών της νεότερης πολιτικής μας ιστορίας. Όμως, αν η επιστροφή σ’ αυτήν έχει αποκτήσει μουσειακά χαρακτηριστικά ή αν προτάσσεται η νοσταλγία, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα όταν αναφερόμαστε στο παρελθόν, μικρή αξία έχει.

 

Θα είχε μεγαλύτερη αν μπορούσε να ισχύσει αυτό που έχει πει ο παλιός Γάλλος σοσιαλιστής πολιτικός Ζαν Ζορές: « Από τους βωμούς του παρελθόντος πάρε τη φωτιά, όχι τις στάχτες».