Αναρτήσεις
γράφει ο Δημήτρης Αρβανιτάκης *
Οταν τη Μόσχα την επισκέπτεται ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ, η Θάτσερ ή ο Ρέντσι, τότε τη Μόσχα την επισκέπτεται ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ, η Θάτσερ ή ο Ρέντσι. Οταν, όμως, τη Μόσχα την επισκέπτεται ο Αλέξης Τσίπρας, τότε τη Μόσχα την επισκέπτεται ένας απόγονος του Παλαιολόγου και του Κολοκοτρώνη.
Αυτό μας θύμισε η έγκριτος, πλην ανησυχούσα, αρθρογράφος του «Guardian» («Η Ελλάδα και η Ρωσία έχουν παλαιούς ιστορικούς δεσμούς. Στις αρχές του 19ου αιώνα ο τσάρος Αλέξανδρος βοήθησε την Ελλάδα να κερδίσει την ανεξαρτησία της. Η Ορθοδοξία δημιουργεί μία αίσθηση ένταξης στην ίδια κουλτούρα») και δι’ αυτής η «ομοίως ανησυχούσα» ημέτερη «Καθημερινή».
«Οταν ζητάς βοήθεια από την Ευρώπη, η πυξίδα σου πρέπει να κοιτάει στις Βρυξέλλες και όχι στη Μόσχα», λένε ακόμα πιο έντονα άλλοι ανησυχούντες˙ ο Τσίπρας κινδυνεύει να γίνει ο «useful idiot» του Πούτιν και να υπονομεύσει την «ευρωπαϊκή πορεία», προειδοποιεί η αρθρογράφος του «Guardian»! Φευ, σχεδόν Ιδιώνυμο!
Η ελληνική Επανάσταση, λοιπόν, και η «ομόδοξος Ρωσία». Αλλά το πράγμα πάει πιο πίσω: στο Ξανθό Γένος, στον Μόσκοβο και στην Κόκκινη Μηλιά. Η θεωρία-μύθος του Ξανθού Γένους εντάσσεται σε εκείνο που οι ιστορικοί αποκαλούν «προφητικό χιλιασμό» και ήρθε να μορφοποιήσει έναν ολόκληρο κόσμο χρησμολογιών και προφητειών που διαμορφώθηκε μετά την Αλωση και μέσα από τον αποκαλυπτικό, συμβολικό και σκοτεινό λόγο εξέφραζε το σύμπαν των λαϊκών αντιλήψεων αλλά και μία ορισμένη ερμηνεία της Ιστορίας, την «προνοιακή».
Μία ερμηνεία που προωθούνταν από την Εκκλησία και αντιλαμβανόταν το 1453 ως τιμωρία για τις αμαρτίες του Γένους: ο Μωάμεθ λειτουργούσε στο πλαίσιο των σχεδιασμών της Θείας Πρόνοιας. Η λύση για τα βάσανα του Γένους ήταν ομόλογη της ερμηνείας: η εξιλέωση του Γένους θα ερχόταν «στο πλήρωμα του χρόνου», όταν η Θεία Πρόνοια θα έστελνε έναν «Παράκλητο» που θα συνεργούσε στην «ανάσταση του Γένους», στην ανάσταση της Αυτοκρατορίας δηλαδή.
Και αυτός ο Παράκλητος, γύρω στα μέσα του δέκατου όγδοου αιώνα, λόγω της δυναμικής εμφάνισης της Ρωσίας, πήρε τη μορφή του Ξανθού Γένους και ταυτίστηκε με τον Μόσκοβο. Κομβικό σημείο της διαδικασίας υπήρξε η σύνθεση των Προφητειών του Αγαθάγγελου από τον κληρικό Θεόκλητο Πολυείδη, γύρω στο 1750, κείμενο που γνώρισε ευρύτατη διάδοση.
Η δυναμική της θεωρίας ήταν τέτοια που όχι μόνο δεν ανακοπτόταν όταν η ιστορική εμπειρία διέψευδε τις προφητείες (για παράδειγμα με τα Ορλωφικά), αλλά και μπόρεσε να συνδυαστεί με τις αναφαινόμενες ρήξεις με την παραδοσιακότητα, στην κατεύθυνση των νέων, εννοώ των εθνικών, ιδεών. Υπ’ αυτή την έννοια, ακόμα και η Φιλική Εταιρεία, η κορυφαία στιγμή του επαναστατικού εταιρισμού, άντλησε από την ίδια θεωρία-μύθο.
Γνωρίζουμε καλά ότι σε αυτό το έδαφος, με τη διαρκή υποδαύλιση της ρωσικής πολιτικής, στηρίχτηκε η ρωσοφιλία του ελληνικού κόσμου σε όλο τον δέκατο ένατο αιώνα, μέχρι που η Μεγάλη Οκτωβριανή επανάσταση μεταμόρφωσε τη Ρωσία για τους ίδιους τους φορείς της θεωρίας (κυρίως την Εκκλησία) σε Βασίλειο του Κακού.
Τι κρύβεται, όμως, κάτω από τον «αποκαλυπτικό» λόγο των Προφητειών και του Ξανθού Γένους; Αναφερθήκαμε στην προνοιακή ερμηνεία της Ιστορίας, εκείνη που θεωρούσε τον θεό και όχι τον άνθρωπο ως υποκείμενο της Ιστορίας. Ας πούμε τώρα, επιπλέον, ότι εκφράζει ένα στάδιο της διανοητικής Ιστορίας του ελληνικού κόσμου κατά το οποίο το σύνολο, ο λαός δηλαδή, γίνεται αντιληπτός ως Γένος, με βασικό ταυτοτικό στοιχείο το θρήσκευμα.
Υπ’ αυτή την έννοια, η θεωρία του Ξανθού Γένους εκφράζει ένα προνεωτερικό στάδιο, πριν από την εμφάνιση στην Ιστορία, στην ελληνική Ιστορία, του νέου υποκειμένου, του έθνους, όταν το βάρος άρχισε να πέφτει όχι στη θρησκευτική ταυτότητα (όχι αποκλειστικά, πάντως), αλλά στο αίτημα της πολιτικής ύπαρξης.
Οι διαχωρισμοί δεν είναι απόλυτοι, το ξέρουμε. Ο μύθος του Ξανθού Γένους, ακριβώς μέσα στο πλαίσιο του προφητικού χιλιασμού, καλλιέργησε μία πρωτεϊκού χαρακτήρα προσμονή αλλαγής του πεπρωμένου, μία αρχαϊκή εκδοχή επαναστατικότητας (ας θυμηθούμε το παραδοσιακό νόημα της revolutio) και μέσα στον κόσμο των πολυδαίδαλων λαϊκών αντιλήψεων μπόρεσε να μπολιάσει, με τον δικό του τρόπο, τις νέες ιδέες, όταν αυτές άρχισαν να εμφανίζονται. Το πράγμα είναι σύνθετο, αλλά μας ερμηνεύει και το πώς θα μπορούσε ενδεχομένως να προσγραφεί στον Ρήγα η πρώτη έκδοση των Προφητειών (1792), δεδομένου ότι και οι δικές του απόψεις εντάσσονται ακριβώς στην οριακή στιγμή της μετάβασης από το Γένος στο Εθνος.
Η ανησυχούσα αρθρογράφος του «Guardian» έχει δίκιο να υπονοεί τον Μόσκοβο και το Ξανθό Γένος, γιατί δεν είναι μόνο οι ακροδεξιές φυλλάδες με τις κάθε λογής προφητείες ή οι απίθανοι τύποι των τηλεοράσεων που θεοποιούν τον Πούτιν και την ομόδοξη Ρωσία. Είναι συχνά και τα φληναφήματα των πολιτικών και η ελληνική Εκκλησία που κολυμπάει ακόμα, βαθιά, στον ίδιο κόσμο. Ας θυμηθούμε όσα ακούστηκαν και έγιναν κατά την κρίση της Σερβίας, με τις «λαοσυνάξεις» υπέρ των «ομόδοξων αδελφών Σέρβων».
Η ίδια, όμως, αρθρογράφος γνωρίζει ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική έχει τα ίδια δικαιώματα με κάθε άλλη, άσχετα αν δεν θέλει να της τα αναγνωρίσει. Αλλά αυτό το γνωρίζει ο Ελληνας πρωθυπουργός, που εκφράζει μία πολιτική κοσμική και όχι θεολογούσα. Που πηγαίνει στη Ρωσία, όχι στη Μοσκοβία, για να μιλήσει πολιτικά και όχι για να συναντήσει τον Ξανθό Αρχάγγελο με τη ρομφαία της Θείας Πρόνοιας.
*Ιστορικός
0 comments :
Δημοσίευση σχολίου