Περισσότερο σχολείο και λιγότερο Αριστερά;

γράφει ο Παντελής Κυπριανού*

Στον Μεσοπόλεμο ο Σούμπετερ επέκρινε σφοδρά τους αποφοίτους ΑΕΙ, ιδιαίτερα όσους ασκούσαν ελευθέρια επαγγέλματα, γιατί ψήφιζαν Αριστερά. Τους αποκαλούσε χλευαστικά διανοούμενους, υποδηλώνοντας ότι ενεργούσαν έτσι γιατί η μόρφωσή τους ήταν επιφανειακή. Πέρα από το πώς ψηφίζουν οι άνθρωποι, ο Σούμπετερ επιβεβαίωνε μια πραγματικότητα: οι πτυχιούχοι ΑΕΙ ψήφιζαν περισσότερο Αριστερά.

Η διαπίστωση ισχύει και σε εμάς. Στην Ελλάδα παραδοσιακά οι πτυχιούχοι ψήφιζαν περισσότερο Αριστερά. Από δω πηγάζει η διαδεδομένη σε συντηρητικούς κύκλους θέση ότι τα πανεπιστήμια είναι άντρα της Αριστεράς και ότι αυτή υποκινεί εκεί τους πάντες και τα πάντα. Αντίληψη απλουστευτική καθώς Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ κυριαρχούσαν για χρόνια στους φοιτητές και βάραιναν στην εκλογή διοικήσεων.

Στις τελευταίες εκλογές οι νέοι ψήφισαν Αριστερά αλλά δεν ισχύει το ίδιο για τους αποφοίτους ΑΕΙ. Το ποσοστό των κομμάτων της Αριστεράς υπολείπεται των αντίστοιχων στις άλλες κατηγορίες.

Σύμφωνα με τα βαρόμετρα της Public Issue, όπως τα συνοψίζει ο Κ. Πουλακίδας στην «Αυγή», στις εκλογές του Σεπτεμβρίου «το μορφωτικό επίπεδο των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ είναι μεσαίο και κατώτερο. Στην κατώτερη εκπαίδευση πήρε 40,8% (αύξηση 1,8 μονάδας), στη μέση 36,4% (αμετάβλητη διαφορά) και στην ανώτερη 32,1% (μείωση 3 μονάδων)».

Μια πρώτη απάντηση θα έκανε λόγο για ταξική ψήφο. Θέση όχι λανθασμένη, αλλά απλουστευτική. Γεγονός αδιαμφισβήτητο, τα πιο άπορα στρώματα ψήφισαν στην πλειονότητά τους Αριστερά, τα ευπορότερα Δεξιά. Πιθανότατα ακόμη και μεταξύ των πτυχιούχων ΑΕΙ, Αριστερά ψηφίζουν οι λιγότερο εύποροι.

Οι πτυχιούχοι ψηφίζουν λιγότερο Αριστερά γιατί είναι, κατά τεκμήριο, πιο εύποροι; ΠΑΣΟΚ, Ποτάμι και Ν.Δ. επαναλαμβάνουν τη θέση του Σούμπετερ. Οι πτυχιούχοι δεν ψηφίζουν Αριστερά γιατί ξέρουν και δεν υποκύπτουν στις Σειρήνες του λαϊκισμού. Ετσι η μόνιμη επωδός περί εξαπάτησης των ψηφοφόρων από τον Αλ. Τσίπρα. Προφανώς, η εξήγηση αυτή είναι ακόμη πιο απλουστευτική από εκείνη περί ταξικής ψήφου.

Η Αριστερά ως παιδί του Διαφωτισμού είχε πάντα απήχηση στους κύκλους των διανοούμενων. Αριστερά κόμματα στα πρώτα τους βήματα στηρίζονται σ’ αυτούς. Ο Σούμπετερ ενοχοποιούσε τους «διανοούμενους» για τη στροφή των ΗΠΑ στα αριστερά.

Στον αντίποδα, ο Γκράμσι, αναδεικνύοντας τη σημασία των ιδεών και της ιδεολογικής διαπάλης, έκανε λόγο για ηγεμονία και για ιστορικό μπλοκ, εννοώντας τη συνάντηση των δυνάμεων της εργασίας και του πνεύματος.

Αν μπορούμε συνεπώς κάτι να προσάψουμε στην ελληνική Αριστερά, στον ΣΥΡΙΖΑ κατά πρώτον, είναι ότι δεν κατόρθωσε να γίνει ηγεμονικός. Αντίθετα, οι ανταγωνιστές τον επέκριναν διαρκώς για λαϊκισμό και αντιευρωπαϊσμό.

Νομίζω ότι μερίδιο γι’ αυτό είχε και ο ΣΥΡΙΖΑ τόσο για τον λόγο του όσο και για την ικανότητά του να εργαστεί συλλογικά και ως συλλογική οντότητα να περάσει τα μηνύματά του, να τα μετουσιώσει σε πράξη.

Σ’ αυτά να προσθέσουμε μια πτυχή που κάνει ομάδες πτυχιούχων λιγότερο δεκτικές στον λόγο. Στις μεγάλες κρίσεις, όπως η δική μας εδώ και έξι χρόνια, ένα από τα θύματα είναι οι μεσαίες τάξεις, παραδοσιακές και μη. Πολλά τμήματά τους, ιδιαίτερα οι ασκούντες ελευθέρια επαγγέλματα και όσοι ασχολούνται με τον πολιτισμό, συνθλίβονται.

Ετσι, ακυρώνεται όλη η θεώρηση περί διαρκούς ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας στις κοινωνίες μας και περί μεσαίων τάξεων στυλοβατών του συστήματος. Στην Ελλάδα η ακύρωση βιώνεται ακόμη πιο τραυματικά γιατί ακολουθεί μια περίοδο ευμάρειας, πλαστής έστω, που απογείωσε οικονομικά και κοινωνικά τις ομάδες αυτές.

Σε αρκετές περιπτώσεις, η σύνθλιψη και η πτώση οδήγησαν τμήματα των μεσαίων τάξεων σε πρακτικές ασύμβατες με προηγούμενες αρχές τους. Ενδεικτικά, οι Γερμανοί πανεπιστημιακοί στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, μετά τον ακρωτηριασμό των μισθών τους, στράφηκαν στον ναζισμό. Ευτυχώς στην Ελλάδα δεν έχουμε ανάλογα φαινόμενα.

Σε μια συνθήκη, ωστόσο, πτώσης, πολλοί από την ομάδα αυτή θεωρούν ότι όλοι και όλα εξισώνονται προς τα κάτω. Ο ΣΥΡΙΖΑ, θεωρούν, οδηγεί προς τα κει.

Ετσι η αγωνιώδης αντιστάθμιση της πτώσης με κάθε μέσο που δίνει κύρος και χρήμα: προγράμματα, βιογραφικά, αναγνώριση, ανάληψη θέσεων ευθύνης.

Ετσι η υποστήριξη πρακτικών που τονίζουν τη διαφορά από τους κάτω και σε νόμους «εξουσιαστικούς» όπως της Διαμαντοπούλου στα ΑΕΙ. Ετσι τα ιδεολογήματα περί φιλοευρωπαϊκών δυνάμεων και η ευκολία μετακίνησης σ’ ένα φάσμα που αρχίζει από τη Ν.Δ. και τελειώνει σ’ ένα κομμάτι της ΔΗΜΑΡ.

* καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών