Το ιστορικό ενός διαχρονικά προμελετημένου εγκλήματος

Του Δημήτρη Μηλάκα

Κατά κανόνα, μετά τις συμφορές, οι άνθρωποι θέτουν ερωτήματα που, αν εγκαίρως είχαν απαντηθεί, οι καταστροφές θα ήταν απλά σενάρια που η πρόνοια μιας συντεταγμένης πολιτείας θα τα είχε αποτρέψει.

Αναζητώντας, λοιπόν, τα «γιατί» αυτής της εκατόμβης στην Ανατολική Αττική πρέπει κανείς να καταφύγει στην αλήθεια των αριθμών, οι οποίοι αποτυπώνουν με αδιαμφισβήτητο τρόπο την οδυνηρή πραγματικότητα και περιγράφουν τη διαχρονική εγκληματική αμέλεια (;) των κυβερνήσεων ενός ξεχαρβαλωμένου, ειδικά τα τελευταία μνημονιακά χρόνια, κράτους.

Ας ρίξουμε μια ματιά σ’ αυτούς τους αριθμούς ξεκινώντας από έναν που, εκ πρώτης όψεως, φαντάζει άσχετος, αλλά αποδεικνύει ότι «λεφτά υπάρχουν» και είναι πολιτική η απόφαση της κατανομής τους. Πρόκειται για τον αριθμό των δισεκατομμυρίων που διαθέτει η χώρα στον προϋπολογισμό της για την «ασφάλεια» έναντι απροσδιόριστων εχθρών που «αγοράζει» από το ΝΑΤΟ, προφανώς σε βάρος άλλων περισσότερο απτών απειλών όπως οι πυρκαγιές:

• Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του ΝΑΤΟ η (χρεοκοπημένη, ας μην ξεχνάμε) Ελλάδα δαπάνησε τον προηγούμενο χρόνο 5,845 δισεκατομμύρια δολάρια ή το 2,36% του ΑΕΠ και, παρά την παρατεταμένη κρίση, εξακολουθεί να είναι μέσα στις τρεις χώρες της συμμαχίας που καλύπτουν το πλαφόν του 2%. Και αυτήν την «επιτυχία» έχουν καταφέρει να τη διατηρήσουν όλες ανεξαιρέτως οι κυβερνήσεις σ’ όλα αυτά τα μνημονιακά χρόνια.

Ο αριθμός αυτός έχει ιδιαίτερη σημασία αν συγκριθεί με αυτούς που περιγράφουν τις δαπάνες για την πυρόσβεση. Τα ποσά που δαπανώνται για την προστασία από τις φωτιές που κάθε χρόνο κατακαίνε τον τόπο είναι περισσότερο από 12 φορές μικρότερα από τα ποσά που δαπανούν οι περήφανες ελληνικές κυβερνήσεις υπέρ του αμερικανικού Νατοϊκού «ταμείου»!

• Προ μνημονίων, το 2009, όταν οι αμυντικές δαπάνες της χώρας είχαν φτάσει στο εξωφρενικό 4% του ΑΕΠ, οι δαπάνες για την πυρόσβεση μόλις άγγιζαν το μισό (499.601.000) δισεκατομμύριο ευρώ.

• Το 2015 το ποσό έπεσε στα 367.889.000 εκατομμύρια ευρώ

• Το 2015, στον προϋπολογισμό της πυροσβεστικής, από αυτά τα 367.889.000 εκατομμύρια ευρώ υπήρχε κονδύλι 5.010.000 για προμήθεια καυσίμων και λιπαντικών των εναέριων και επίγειων μέσων πυρόσβεσης. Τον επόμενο χρόνο (2016) αυτό το συγκεκριμένο κονδύλι κατέβηκε στα 3.130.000

Επιλογή διάλυσης

Οι συνέπειες αυτών των περικοπών στον μηχανισμό καταστολής των πυρκαγιών προφανώς δεν μπορούν να αναπληρωθούν από την αφοσίωση και γενναιότητα με την οποία οι πυροσβέστες προσπαθούν να κάνουν τη δουλειά τους. Όσο αφοσιωμένος και να είναι ένας πιλότος πυροσβεστικού, δεν μπορεί να πετάξει αν το αεροσκάφος δεν διαθέτει (πραγματικά περιστατικά μέσα σ’ αυτά τα χρόνια των ανελέητων περικοπών) υαλοκαθαριστήρες για τα τζάμια ή τακάκια φρένων για την προσγείωση.

Η εικόνα της διάλυσης του μηχανισμού συμπληρώνεται – πέρα από τη μισθολογική απαξίωση των στελεχών του – και από τον τρόπο κατανομής του καθώς έχουμε κυβερνητικές αποφάσεις για:

• Τη συρρίκνωση και συγχώνευση υπηρεσιών και κλιμακίων του Πυροσβεστικού Σώματος με την ταυτόχρονη εκχώρηση αρμοδιοτήτων πυρόσβεσης στους Δήμους οι οποίοι, ας το υπογραμμίσουμε αυτό, αναλαμβάνουν σοβαρές ευθύνες και καθήκοντα ενώ ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν και μειώσεις στους προϋπολογισμούς τους!

• Την επάνδρωση από το υπάρχον προσωπικό των Πυροσβεστικών Υπηρεσιών των ιδιωτικών αεροδρομίων της Fraport και των Πυροσβεστικών Κέντρων των ιδιωτικών οδικών αξόνων. Δηλαδή, δεν φτάνει που ξεπουλήθηκαν κερδοφόρες και ελπιδοφόρες επιχειρήσεις του Δημοσίου, το κράτος (εμείς) αναλαμβάνει και το κόστος της προστασίας τους!

Από τους αριθμούς που καταγράψαμε πιο πάνω φαίνεται παραστατικά η (πολιτική) επιλογή της συρρίκνωσης του πυροσβεστικού μηχανισμού της χώρας και η τάση των κυβερνήσεων να «απαλλάξουν» το κράτος από βάρη και καθήκοντα, που αποτελούν ωστόσο τον πυρήνα της ύπαρξής του.

Κίνητρα για εμπρηστές

Τη διάλυση αυτού του μηχανισμού επιταχύνει, μαζί με τις οικονομικές περικοπές των τελευταίων χρόνων, το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο που – θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει – τελικά συντηρεί την ανομία και δημιουργεί κίνητρα στους εμπρηστές. Ας καταφύγουμε και πάλι στους αριθμούς:

• Από το 1955 μέχρι σήμερα, κάθε χρόνο καίγονται κατά μέσο όρο 550.000 στρέμματα εκτάσεων δασικού και αγροτικού χαρακτήρα.

• Οι πυρκαγιές οφείλονται κατά ποσοστό 65% σε εμπρησμό, ενώ το υπόλοιπο 35% οφείλεται κυρίως στα καλώδια της ΔΕΗ, την ανθρώπινη αμέλεια.

• Οι καμένες εκτάσεις από το 2000 έως και το 2017 ανήλθαν σε 8.286.151 στρέμματα και, από αυτά, τα 4.164.701 είναι δάση και δασικές εκτάσεις. Η ιδιοκτησιακή κατάσταση των δασικών οικοσυστημάτων είναι: κρατικά 67%, ιδιωτικά και νομικών προσώπων 17%, κοινοτικά 12%, μοναστηριακά 4%.

• Τα μισά από τα κρατικά δάση και τις δασικές εκτάσεις δεν είναι οριοθετημένα και νομικά κατοχυρωμένα και σε αυτά ουσιαστικά γίνεται διαχρονικά το «μεγάλο φαγοπότι» των καταπατήσεων, εκχερσώσεων, αλλαγής χαρακτήρα και χρήσης, εμφάνισης ανύπαρκτων ιδιοκτησιών από φυσικά ή νομικά πρόσωπα, οικοδομικούς συνεταιρισμούς.

• Από το 1950 μέχρι σήμερα έχουν αλλάξει χαρακτήρα και χρήση πάνω από 3 εκατ. στρέμματα δασών και δασικών εκτάσεων, ενώ πάνω από πεντακόσιες χιλιάδες στρέμματα τέτοιων εκτάσεων εκμεταλλεύονται επιχειρηματικοί όμιλοι, μεταλλεία, λατομεία, τουριστικές επιχειρήσεις, καθώς και επιχειρήσεις εκμετάλλευσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Αυτά τα 3 εκατομμύρια στρέμματα που το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο επέτρεψε την αλλαγή χρήσης τους περιγράφουν επαρκώς το κίνητρο των εμπρηστών. Από εκεί και έπειτα η συνέχεια είναι γνωστή. Αυθαίρετα, ημι-νομιμότητα (ΔΕΗ – νερό) και «τακτοποιήσεις» με κάποια πρόστιμα. Κάπως έτσι έχουν δημιουργηθεί στη χώρα δεκάδες οικισμοί «μέσα στο δάσος» και «πάνω στο κύμα», όπως αυτός στο Μάτι, χωρίς ρυμοτομία, χωρίς ελεύθερη πρόσβαση στη θάλασσα, χωρίς – τελικά – οδό διαφυγής…

Έγιναν, γίνονται και θα ξαναγίνουν

Η τραγωδία στην Ανατολική Αττική, όπως αυτή αποτυπώνεται από την ολοκληρωτική καταστροφή ενός οικισμού (Μάτι) και πάνω απ όλα από τον αριθμό των θυμάτων, δημιουργεί την εντύπωση μιας «πρωτοφανούς κατάστασης». Τίποτε, ωστόσο, το πρωτοφανές δεν υπάρχει, πέρα από την τραγική και οδυνηρή «σύμπτωση» ότι αυτή η πυρκαγιά, εκτός από αποκαΐδια, άφησε πίσω της, όπως και η πυρκαγιά στην Ηλεία το 2007, και πολλά θύματα.

Με δεδομένη και καταγεγραμμένη τη διαπίστωση ότι το 67% των πυρκαγιών που ξεσπούν οφείλονται σε εμπρησμούς, με δεδομένο και καταγεγραμμένο ότι περισσότερα από 3 εκατομμύρια στρέμματα γης έχουν αλλάξει χρήση (οικοπεδοποιηθεί – εκβιομηχανιστεί) και όσο το θεσμικό πλαίσιο θα εξακολουθεί να ενθαρρύνει τα κίνητρα και το χέρι των εμπρηστών, δεν έχουμε να περιμένουμε τίποτε άλλο από την επανάληψη καταστροφών όπως αυτή της Ανατολικής Αττικής και να ελπίζουμε σε ευτυχείς συμπτώσεις για να μη θρηνούμε θύματα.

«Μαθήματα» απ’ το παρελθόν

Μια ματιά στις καταστροφές του παρελθόντος είναι απαραίτητη για να συνειδητοποιήσουμε ότι αν δεν γίνουν όσα πρέπει, τότε είναι μαθηματικά βέβαιο ότι είμαστε καταδικασμένοι να ζήσουμε και πάλι κάτι παρόμοιο με αυτό που ζήσαμε στην Ανατολική Αττική. Δυστυχώς, τα μαθήματα του παρελθόντος δεν ήταν αρκετά για να αποτραπεί η τραγωδία στο Μάτι. Ίσως αυτή η συμφορά να σταθεί αφορμή για ενέργειες που θα αποτρέψουν μελλοντικά δεινά.

Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Joint Research Centre – JRC) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην Ελλάδα οι χρονιές με τις μεγαλύτερες καμένες εκτάσεις ήταν το 2007 (2.257.340 στρέμματα), το 2000 (1.450.330 στρέμματα), το 1988 (1.105.010 στρέμματα) και το 1985 (1.054.500 στρέμματα. Επίσης, οι περισσότερες πυρκαγιές καταγράφηκαν το 1992 (2.582) και το 2000 (2.581).

Δεν μάθαμε…

Κοιτώντας πίσω, λοιπόν, με τη βοήθεια στοιχείων του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ), από το 1983 μέχρι το 2006 μέσα στις φλόγες των πυρκαγιών έχουν χαθεί 123 άνθρωποι. Σε αυτούς θα πρέπει να προστεθούν οι 63 που χάθηκαν στις φωτιές του 2007, καθώς και όσοι τελικά έχουν χαθεί στην τελευταία μεγάλη συμφορά στην Ανατολική Αττική.

Πριν έντεκα χρόνια, στις 23 Αυγούστου 2007, σοκαρισμένοι παρακολουθήσαμε την πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδομένα τραγωδία με τον χαμό 77 ανθρώπων που εγκλωβίστηκαν στην πύρινη κόλαση που είχε πλήξει την Ηλεία, την Αρκαδία, την Αχαΐα, την Αργολίδα, την Κορινθία, την Αττική, την Εύβοια και τη Φθιώτιδα. Οι συνολικές ζημίες της καταστροφής είχαν αποτιμηθεί σε πάνω από 3,5 δισ. ευρώ

Το 2000, στη μεγάλη πυρκαγιά που κατέστρεψε τη Σάμο, είχε χάσει τη ζωή της μια ηλικιωμένη γυναίκα. Σε εκείνη την πυρκαγιά κάηκαν 47 σπίτια, και καταστράφηκαν 145.000 στρέμματα δασικής γης. Και τότε υπήρχαν παράλληλα πολλά μέτωπα φωτιάς ανά την Ελλάδα.

Στην Καβάλα, το 1985, έξι άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους, ενώ κάηκαν περίπου 120.000 στρέμματα και δύο σπίτια.

Μία ανθρώπινη ζωή χάθηκε και στη μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε στις 9 Σεπτεμβρίου του 1992 στη Ρόδο και κατέστρεψε 69.000 στρέμματα και άλλα 3.000 στέμματα με ελαιώνες, αμπελώνες και άλλες καλλιέργειες.

Στις 9.7.2000, πυρκαγιά που έκαιγε επί δέκα ημέρες στην Κορινθία κατέστρεψε 228.363 στρέμματα γεωργοδασικών εκτάσεων, και ισοπέδωσε στο διάβα της 139 κατοικίες.

Τον Ιούλιο του 2007, επίσης, έγιναν κάρβουνο 150.000 στρέμματα στο Αίγιο και συγκεκριμένα στο χωριό Κουνινά, ενώ, τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, 113.000 στρέμματα παραδόθηκαν στις φλόγες στον Δήμο Λαδά Καλαμάτας και άλλα 110.000 στρέμματα στον Άγιο Ισίδωρο της Ρόδου. Έναν χρόνο αργότερα, η Αττική δοκιμάστηκε από ακόμη μία μεγάλη πυρκαγιά.

Μόλις έναν χρόνο πριν, το καλοκαίρι του 2017 και πάλι στην Ανατολική Αττική παρακολουθήσαμε το «φαινόμενο» της πύρινης λαίλαπας να κατακαίει τον Κάλαμο, χωρίς ευτυχώς να μετρήσουμε τότε απώλειες ανθρώπινων ζωών. Παρακολουθήσαμε και τότε δηλώσεις κυβερνητικών αξιωματούχων περί παροχής βοήθειας για άμεση αποκατάσταση των πληγέντων αλλά και υποσχέσεις για αλλαγές που θα συμβάλουν στην αποτελεσματικότερη λειτουργία των μηχανισμών πρόληψης και αντιμετώπισης των πυρκαγιών. Αυτά ακριβώς τα ίδια, όταν καθίσει η στάχτη της καταστροφής και αρχίσουν να ξεχνιούνται οι νεκροί θα ακούσουμε και πάλι. Ήδη, πριν σβήσουν οι φλόγες, έχουν ξεκινήσει οι υποσχέσεις για «εκείνο και το άλλο», οι οποίες θα βυθιστούν στον χρόνο που περνά. Μέχρι μια επόμενη καταστροφή ξαναφέρει όλα αυτά τα μεγαλοπρεπή «θα» στην επιφάνεια…