Ώρα για έργα, όχι για λόγια

Του Σταύρου Χρηστακόπουλου

Όταν η κυβέρνηση Τσίπρα συμφωνούσε με τους δανειστές της Ελλάδας στη βάση του κειμένου Βαρουφάκη στο Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου, ήταν προφανές ότι η «δημιουργική ασάφεια» εκείνου του κειμένου δεν σήμαινε πως η Ελλάδα έμπαινε αυτομάτως σε μια νέα εποχή.

♦  Ο ενδιάμεσος χρόνος των τεσσάρων μηνών – όπως και αν τον ονομάσουμε – σήμαινε πολύ λιγότερα από όσα θα ήθελε σε ιδανικές συνθήκες η ελληνική κυβέρνηση.

♦  Ο χρόνος αυτός συμφωνήθηκε να αξιοποιηθεί ώστε η κυβέρνηση να εμφανίσει μια συγκροτημένη και τιμολογημένη πρόταση, η οποία θα αποτελούσε το εξιτήριο από το μνημόνιο και το εισιτήριο στην επόμενη μεσοπρόθεσμη συμφωνία.

♦  Ο όρος τρόικα μπορεί να απαλείφθηκε – και να επανέρχεται σποραδικά, όταν ο Σόιμπλε έχει τα νεύρα του –, αλλά οι θεσμοί που τη συγκροτούσαν θα παρέμεναν ως επιτηρητές, αλλά και ως αξιολογητές του κυβερνητικού έργου.

♦  Το κείμενο Βαρουφάκη και η συμφωνία της 20ής Φεβρουαρίου εμπεριέχουν δεσμεύσεις μεταρρυθμίσεων. Μπορεί η κυβέρνηση να αναλώνεται στην προσπάθεια να απαντήσει στους επικριτές της ότι το μνημόνιο δεν παρατάθηκε, ωστόσο οι δημοσιονομικοί περιορισμοί και κανόνες διατηρούν ακέραιο τον ρόλο των... «θεσμών».

Σε αυτό το περιβάλλον ο πρωθυπουργός την περασμένη εβδομάδα είπε ότι η κυβέρνησή του θα κριθεί από το έργο της – μια διαπίστωση που αφορά πρωτίστως το τετράμηνο και εν συνεχεία το σύνολο της κυβερνητικής θητείας. Παρότρυνε μάλιστα τους υπουργούς του για «λιγότερα συνθήματα και πιο πολλή δουλειά».

Ρεαλιστική η διαπίστωση, ωστόσο το έργο του τετραμήνου δεν θα κριθεί μόνο στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και εκτός αυτής. Στη βάση μάλιστα αυτού του έργου η κυβέρνηση θα κερδίσει ή θα απολέσει «όπλα» εν όψει της επόμενης διαπραγμάτευσης, η οποία θα αποβεί καθοριστική για το μέλλον και της χώρας και της κυβέρνησης.

Διεθνής πίεση

Το πρώτο – και το ισχυρότερο – μέσο πίεσης στα χέρια των δανειστών και των θεσμών τους είναι η χρηματοδότηση του χρέους, δεδομένου ότι οι χρηματοδοτικές ανάγκες της κυβέρνησης για τον Μάρτιο υπολογίζονται σε 7 δισ. ευρώ (3,2 δισ. προς ΔΝΤ και πληρωμές ομολόγων σε εξωχώριους ομολογιούχους και 3,8 δισ. σε έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου). Έχει καταστεί σαφές ότι η χρηματοδότηση θα προκύψει με αντάλλαγμα μεταρρυθμίσεις. Έχει επίσης καταστεί σαφές ότι η επιτυχής έξοδος από το μνημόνιο είναι το θεμέλιο για μια νέα ευνοϊκότερη συμφωνία.

1 Ο επικεφαλής του Eurogroup Γερούν Ντάισελμπλουμ φρόντισε να προειδοποιήσει μέσω των «Financial Times» ότι ο μόνος πιθανός τρόπος να ανοίξει η κάνουλα της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης είναι η υλοποίηση συμφωνηθεισών μεταρρυθμίσεων:

«Το μήνυμά μου στους Έλληνες είναι: Προσπαθήστε να ξεκινήσετε το πρόγραμμα πριν τελειώσει η συνολική επαναδιαπραγμάτευση. Υπάρχουν στοιχεία που μπορείτε να ξεκινήσετε να κάνετε σήμερα. Αν τα κάνετε, τότε κάποια στιγμή στον Μάρτιο, ενδεχομένως, θα μπορεί να γίνει μία πρώτη εκταμίευση. Αλλά αυτό θα απαιτούσε πρόοδο και όχι μόνο προθέσεις».

2 Για την πλευρά της Κομισιόν η εκπρόσωπός της Μίνα Αντρέεβα έχει ήδη δηλώσει: «Δεν είναι ο ρόλος μας να σχολιάζουμε δηλώσεις, αυτό που έχει σημασία σήμερα είναι η υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων και η τήρηση των δεσμεύσεων που ανέλαβε η Ελλάδα στο πλαίσιο της συμφωνίας του Eurogroup».

3 Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, από την πλευρά της, αποκλείει προς το παρόν το ενδεχόμενο να διευρύνει το όριο των 15 δισ. ευρώ για τις εκδόσεις εντόκων γραμματίων του Ελληνικού Δημοσίου, καθώς δεν επιτρέπει μέχρι στιγμής στις ελληνικές τράπεζες να χρηματοδοτήσουν περαιτέρω το κράτος. Οι τράπεζες δεν μπορούν να παραβούν αυτήν την εντολή, ενώ, όπως λένε στελέχη τους, ακόμη και αν δινόταν το ελεύθερο από την ΕΚΤ, είναι αμφίβολο αν οι τράπεζες θα διέθεταν τη ρευστότητα για να καλύψουν νέα έντοκα. Συνεπώς η μόνη λύση που διαθέτουν είναι η μετακύλιση των λήξεων του Μαρτίου.

4 Ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε προειδοποίησε; «Προτού καταβληθούν περαιτέρω κεφάλαια, η Αθήνα θα πρέπει να αποδείξει ότι έχει υλοποιήσει τους συμφωνημένους όρους». Και συμπλήρωσε: «Εάν ο Έλληνας υπουργός Οικονομικών δηλώσει ότι η συμφωνία του Eurogroup με την Ελλάδα είναι ασαφής, θα σημαίνει ότι το κάνει γνωρίζοντας ότι είναι λάθος».

Ακόμη, απαντώντας σε δηλώσεις του Γιάνη Βαρουφάκη στο Asso-ciated Press για θέματα «προτεραιοτήτων» στην αποπληρωμή του χρέους, δήλωσε αυτές τις μέρες: «Αν (σ.σ.: ο Βαρουφάκης) δεν κάνει την πρώτη αποπληρωμή έγκαιρα, τότε θα πρόκειται για το λεγόμενο πιστωτικό γεγονός, και δεν θα ήθελα να είμαι στη θέση του και να φέρω την ευθύνη για όσα θα συνέβαιναν σε αυτή την περίπτωση στην Ελλάδα».

Τρεις σκόπελοι

Υπό το βάρος της πίεσης των δανειστών, η κυβέρνηση καλείται να ανταποκριθεί υλοποιώντας δεσμεύσεις – με νόμους – που βασίζονται στη συμφωνία της 20ής Φεβρουαρίου. Εδώ αρχίζουν τα προβλήματα:

♦ Ο πρώτος σκόπελος είναι η υιοθέτηση – όπως η ίδια έχει συμφωνήσει στο Eurogroup – μόνο μέτρων που δεν έχουν αρνητικό αντίκτυπο στη δημοσιονομική εικόνα της χώρας. Ήδη για τον λόγο αυτόν έχει αρχίσει η προσπάθεια είτε για ψαλίδισμα προεκλογικών εξαγγελιών είτε για χρονική κατάτμηση ή μετακύλισή τους.

♦ Ο δεύτερος σκόπελος είναι η δραματική υστέρηση των δημοσίων εσόδων κατά 2 δισ. ευρώ τους δύο πρώτους μήνες, αλλά και η προβολή των απωλειών αυτών στους ετήσιους λογαριασμούς του κράτους. Στη λήξη της ενδιάμεσης τετράμηνης περιόδου η κυβέρνηση, αν τα ταμεία παραμείνουν άδεια, κινδυνεύει να βρεθεί διαπραγματευτικά αποδυναμωμένη. Ένα γεμάτο ταμείο μπορεί να προσφέρει επιχειρήματα ώστε να αποφευχθούν πολλές παραχωρήσεις, είτε εισπρακτικού είτε άλλου είδους. Δυστυχώς τα εμπόδια θα είναι πολλά σε αυτήν την προσπάθεια (ρεπορτάζ στις σελίδες 8-9).

♦ Ο τρίτος σκόπελος είναι η διαπίστωση ότι προεκλογικά η χρηματοδότηση του προγράμματος ανακούφισης είχε στηριχθεί σε μέτρα κατά της φοροδιαφυγής και του μαύρου χρήματος, τα οποία ενδεχομένως θα χρειαστούν χρόνο για να αποδώσουν. Είναι ακόμη ασαφές το πώς θα καλυφθεί το κενό στις κρατικές εισπράξεις.

Άοπλη κυβέρνηση

Το προφανές, κατόπιν αυτών, είναι ότι η κυβέρνηση πιέζεται ταυτοχρόνως από τρεις αυτόνομους, αλλά αλληλοσυμπληρούμενους παράγοντες:

♦ Διεθνώς, στο πεδίο της διαπραγμάτευσης, από τους δανειστές και επιτηρητές, οι οποίοι περιμένουν στη γωνία να αξιολογήσουν την κυβέρνηση επί τη βάσει αποτελεσμάτων – ένα στοιχείο το οποίο δεν μπορούν να κρύψουν ούτε οι «δημιουργικά ασαφείς» διατυπώσεις της συμφωνίας στο Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου.

♦ Στο εσωτερικό πολιτικό πεδίο από τις εσωκομματικές αντιδράσεις επί της συμφωνίας στο Eurogroup (ρεπορτάζ στη σελίδα 7) και τις τεράστιες ανάγκες ανταπόκρισης στο κυβερνητικό της καθήκον.

♦ Στην οικονομία από τις αδήριτες δημοσιονομικές και χρηματοδοτικές ανάγκες και τη σημαντική απώλεια εσόδων με το «καλημέρα».

Έναντι των τριών αυτών πιέσεων η κυβέρνηση έως αυτή την ώρα δεν έχει αντιτάξει τα όπλα που θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τις πολύ μεγάλες δυσκολίες: τη σκληρή και συστηματική προγραμματική δουλειά, την ετοιμότητα για τεκμηρίωση των προτάσεών της και την προετοιμασία για την αντιμετώπιση του εσωτερικού μετώπου.

Ας προσπαθήσουμε να περιγράψουμε τις «παιδικές ασθένειες» μιας τόσο νέας κυβέρνησης – και τώρα είναι μάλλον η κατάλληλη ώρα, πριν εξελιχθούν σε γάγγραινα –, αλλά μακριά από τον πειρασμό να υποδείξουμε πολιτική, αφού κάτι τέτοιο θα ήταν και άστοχο και επικίνδυνο.

Έλλειψη προετοιμασίας

Ο ΣΥΡΙΖΑ – το κόμμα - κορμός της κυβέρνησης – δεν φαίνεται να έχει προετοιμαστεί επαρκώς στο προγραμματικό πεδίο. Αυτό είναι προφανές τόσο από την αναντιστοιχία μεταξύ υπουργικών εξαγγελιών και προτάσεων προς τους δανειστές όσο και από το ότι η υποχώρηση της κυβέρνησης από προγραμματικές δεσμεύσεις – αναμενόμενη σε μια διαδικασία διαπραγμάτευσης με αντίπαλο υπέρτερο – δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμη, κυρίως στο κόμμα.

Η άποψη ότι «θα εφαρμόσουμε το πρόγραμμά μας ανεξαρτήτως της διαπραγμάτευσης» είναι εκ των πραγμάτων ανεδαφική, όπως άλλωστε αποτυπώνεται και στο κείμενο της συμφωνίας του Eurogroup, ενώ αυτό θα γίνεται ευκρινέστερο όσο προχωρεί η διαδικασία του τετραμήνου και, ακόμη περισσότερο, όσο θα πλησιάζουμε στη συμφωνία για το επόμενο «πακέτο». Συνεπώς μάλλον θα έπρεπε να είναι έτοιμο και το σημείο υποχώρησης – και μάλιστα τιμολογημένο, στον βαθμό που οι δανειστές συζητούν μόνο με τέτοιους όρους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του ΕΝΦΙΑ, ο οποίος – όπως άφησε ο Βαρουφάκης να εννοηθεί – ενδέχεται να παραμείνει επειδή, υπό το βάρος των απωλειών στα έσοδα, ίσως η κυβέρνηση δεν θα αναλάβει ακόμη το ρίσκο για μια βέβαιη απώλεια άνω του 1 δισ. ευρώ με αβέβαιο τον τρόπο κάλυψής της.

Άλλο παράδειγμα είναι ο ΦΠΑ, για τον οποίο οι παλινωδίες εκ μέρους του υπουργού Οικονομικών είναι πλέον καθημερινές, ένα φαινόμενο που παρατηρείται και σε άλλα σοβαρά ζητήματα, όπως η πιθανότητα επιβολής έκτακτου φόρου. Αυτή η χωρίς αρχές και πλαίσιο συζήτηση, εκτός του ότι παράγει επικοινωνιακό χάος, δείχνει ότι η κυβέρνηση πελαγοδρομεί.

Κοκορομαχίες

Χωρίς να θέλουμε να παραστήσουμε τους... ειδικούς σε θέματα διαπραγμάτευσης, είναι καταφανώς ζημιογόνος η διαρκής κοκορομαχία με ξένους παράγοντες χωρίς πραγματικό αντικείμενο. Αν κάποιος παρατηρήσει τις δηλώσεις ξένων παραγόντων, θα διαπιστώσει ότι σε πολλές περιπτώσεις – χαρακτηριστικές αυτές του EFSF και ενίοτε ξένων κυβερνήσεων – οι δηλώσεις τους δεν είναι πρωτογενείς, αλλά έρχονται σε απάντηση δηλώσεων Ελλήνων κυβερνητικών.

Αυτό το επικοινωνιακό χάος, ύστερα από μια συμφωνία ευνοϊκή για τους σχεδιασμούς της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία αφήνει περιθώρια για διεκδίκηση και άλλων πραγμάτων στην πορεία, μόνο ζημιά θα μπορούσε να επιφέρει – για οφέλη δεν μπορεί καν να γίνεται συζήτηση. Και μένουμε εδώ προς το παρόν, λόγω κρισιμότητας της διαπραγμάτευσης...

Τηλεδιακυβέρνηση!

Στο μέτωπο της διακυβέρνησης η κατάσταση είναι επιεικώς οικτρή:

♦ Γενικοί γραμματείς που ακόμη λείπουν από τα υπουργεία,

♦ υπουργικές αρμοδιότητες που δεν έχουν ακόμη καθοριστεί,

♦ υπουργοί που ακόμη δεν έχουν... ορκιστεί,

♦ υπουργοί που ακόμη νομίζουν ότι βρίσκονται στην προεκλογική περίοδο,

♦ υπουργεία που ακόμη υπολειτουργούν, με μόνιμα στελέχη που... ψάχνονται,

♦ διοικητικά στελέχη που ακόμη λείπουν από τον κρατικό μηχανισμό,

♦ πολυγλωσσία,

♦ κόντρες μεταξύ υπουργών,

● δηλώσεις αναρμόδιων για σοβαρά ζητήματα.

Η μισή κυβέρνηση βρίσκεται κάθε μέρα στα κανάλια αντί στα γραφεία και να δουλεύει. Κάθε εκπομπή έχει παρόντα από έναν υπουργό, ο οποίος πιέζεται από τους δημοσιογράφους να δώσει μια «είδηση» που θα «παίξει», με αποτέλεσμα ο καθένας να λέει ό,τι του κατέβει – το ίδιο συμβαίνει και με κομματικά στελέχη που μπαίνουν στα χωράφια υπουργών δημιουργώντας ένα εντελώς αντιπαραγωγικό χάος.

Εσωτερικό μέτωπο

Η Ελλάδα είναι μια χώρα πρακτικά ακυβέρνητη ολόκληρο το 2014 λόγω υπερβολικά παρατεταμένης προεκλογικής περιόδου. Αν αυτό συνεχιστεί και με τη νυν κυβέρνηση, η ευρύτατη λαϊκή στήριξη ενδέχεται να χαθεί πρόωρα. Ακόμη μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος αν η κυβέρνηση υποχρεωθεί στην πορεία να λάβει δύσκολες αποφάσεις ελλείψει διαπραγματευτικής ισχύος. Ένας κρίσιμος παράγοντας σταθεροποίησης ή αποσταθεροποίησης της κυβέρνησης θα είναι η επικοινωνία και η σχέση κυβέρνησης και ΣΥΡΙΖΑ.

Η απότομη προσγείωση στη σκληρή πραγματικότητα – «βίαιη ενηλικίωση» την αποκαλούν εύστοχα πολλοί στην Κουμουνδούρου – δεν γίνεται με αλεξίπτωτο. Αντιθέτως οι κόντρες και οι διαφωνίες είναι συνεχείς: πότε για τη συμφωνία, πότε για τη στρατηγική και την τακτική στη διαπραγμάτευση, πότε για τις έμπρακτες υποχωρήσεις από το πρόγραμμα. Αυτές οι κόντρες όμως δεν περιορίζονται στο κόμμα, αλλά αντανακλώνται και στην κυβέρνηση, ανάλογα με την ιδεολογική ταυτότητα των υπουργών.

Πολλοί λένε – δικαιολογημένα για τους γνωρίζοντες – ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ένα κόμμα με διαφορετική κουλτούρα από τα αστικά κόμματα σε όσα αφορούν τις διαφωνίες, την ελεύθερη έκφραση γνώμης και τη δυνατότητα συνθέσεων.

♦ Ορθόν, όταν πρόκειται για το κόμμα, όπου οι διαφωνούντες μπορούν να πάνε μαζί στην ταβέρνα ύστερα από μια συγκρουσιακή συνεδρίαση.

♦ Λάθος, όταν πρόκειται για κυβέρνηση η οποία εκλήθη να διεκδικήσει, να επιτύχει και να διαχειριστεί τη μετάβαση της χώρας από τα μνημόνια σε μια νέα σχέση με την ευρωζώνη και στην προσπάθειά της αυτή έχει απέναντί της σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη, με δύσκολες και λίγες συμμαχίες και πολλές – ενίοτε σκληρές – αντιπαλότητες. Κυρίως με την πανίσχυρη Γερμανία απέναντι.

Όσα δεν συμφωνήθηκαν στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ, όσα δεν σχεδιάστηκαν όταν έπρεπε δεν είναι εύκολο να συμφωνηθούν και να σχεδιαστούν εκ των υστέρων. Οι λόγοι των υστερήσεων, των υποχωρήσεων και των μετέπειτα συγκρούσεων είναι πολλοί – και όχι της παρούσης. Όμως και η ανάγκη να βρουν κοινό βηματισμό είναι επείγουσα και απόλυτης προτεραιότητας. Όχι για να επιβιώσουν οι ίδιοι ως στελέχη ή ως κόμμα, αλλά για να μην βουλιάξει η χώρα.

Μπορεί στη διακυβέρνηση να είναι ακόμη άπειροι, αλλά στην τέχνη των συμβιβασμών μεταξύ τους είναι ιδιαιτέρως έμπειροι οι περισσότεροι από αυτούς. Ας την ασκήσουν όσο είναι καιρός. Σε πρώτη φάση, βεβαίως, μεταξύ τους, αφού αυτό προέχει. Ίσως έτσι εμφανιστούν πιο δυνατοί έναντι των δανειστών. Παρά τις διαφωνίες τους...

Πηγή