Ο λαϊκισμός στην εξουσία

Τα κοινά στοιχεία της εκλογής Τραμπ με το Brexit και τον Τσίπρα.

   

Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ τα ξημερώματα της Τετάρτης στη θέση του Προέδρου της μεγαλύτερης υπερδύναμης προκάλεσε εντύπωση και σε πολλές περιπτώσεις σοκ. Ένα κακόγουστο αστείο που μοιάζει με εφιάλτη. Φόβος και θυμός ήταν τα άμεσα συναισθήματα όσων αρνούνταν να δεχθούν και να καταλάβουν πως γίνεται κάποιος με το δικό του χαρακτήρα και προσωπικότητα να ανέρχεται στο ισχυρότερο δημοκρατικό αξίωμα στον πλανήτη. Συναισθηματικές αντιδράσεις τις οποίες όμως κάθε λογικός άνθρωπος μπορεί να κατανοήσει και να ενστερνιστεί.

Ήταν μια πορεία που από την αρχή μέχρι το τέλος έμοιαζε με κωμικοτραγική φάρσα η οποία κάποια στιγμή θα είχε το αναπόφευκτο τέλος που της αξίζει. Όμως αυτό το τέλος όχι μόνο δεν ήρθε ποτέ, αλλά σε λίγο παραπάνω από δύο μήνες οι ΗΠΑ θα ορκίζουν ως 45ο πρόεδρό τους, όχι την πρώτη γυναίκα αλλά τον πρώτο αστέρα ριάλιτι. Η εθνικιστική αυτή αναδίπλωση της αμερικανικής κοινωνίας στο πρόσωπο του Τραμπ, αποτελεί σαφέστατα και ένδειξη της - ναι μεν ιστορικής και συμβολικής αλλά τελικά - προβληματικής υποψηφιότητας της Χίλαρυ Κλίντον, λόγω κυρίως του συσχετισμού της με το παλαιό κατεστημένο.

Η σύνδεση μπορεί να μοιάζει ακραία αλλά αυτό που ξεκίνησε στην Ελλάδα με τις απανωτές εκλογικές επιτυχίες του Α. Τσίπρα, ακολουθήθηκε στην πορεία από την επικράτηση του Brexit και τη νίκη Τραμπ στις ΗΠΑ. Δύσκολα μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι το ένα επηρέασε άμεσα το άλλο, όμως οι συγκρίσεις και τα κοινά στοιχεία είναι αδύνατο να αγνοηθούν.

Και στις τρεις περιπτώσεις επικράτησε ο λαϊκισμός, η δημαγωγία, οι υπερβολικές και ασυνάρτητες υποσχέσεις και ο δήθεν αντισυστημικός χαρακτήρας.

Η αγωνία και οι εκτενείς αναλύσεις για τα πιθανά αποτελέσματα και τις επιπτώσεις της επερχόμενης Προεδρίας του είναι εύλογες και θεμιτές. Ειδικά όταν μιλάμε για μια πολιτική καρικατούρα που έχει καταφέρει να εκφράσει κάθε πιθανή άποψη, για κάθε πιθανό ζήτημα.

Με μια πιο ψύχραιμη ματιά, καλό θα είναι να σταθούμε σε τρία βασικά σημεία που ενδεχομένως να καθορίσουν την επόμενη μέρα στο θαυμαστό καινούργιο κόσμο του Προέδρου Τραμπ (όσες φορές και να το επαναλάβει κανείς συνεχίζει να ακούγεται απίστευτο και τρομακτικό).

Πρώτον, όπως έχει αποδειχθεί στην πλειονότητα σχετικών περιπτώσεων (βλ. Τσίπρα, Brexit, κ.α.) τα δύσκολα ξεκινάνε μετά την εκλογή. Η μοιραία επαφή με αυτό που ο λογικός κόσμος αποκαλεί πραγματικότητα καταδεικνύει σχεδόν αμέσως την αβασιμότητα και αδυναμία υλοποίησης των παράλογων προεκλογικών εξαγγελιών. Μοιάζει αναπόφευκτό ο Τραμπ να οδηγηθεί σε σημαντική αναδίπλωση και τελικά να «ξεχάσει» τα περισσότερα από αυτά που αφειδώς δήλωνε και υποσχόταν μέχρι πριν λίγες μέρες.

Δεύτερον, οι ΗΠΑ είναι μια χώρα με βαθιά δημοκρατική παράδοση και ισχυρότατους δημοκρατικούς θεσμούς. Παρότι το Ρεπουμπλικανικό κόμμα του οποίου ηγήθηκε ως υποψήφιος Πρόεδρος ελέγχει το Κογκρέσο, ο ίδιος εν πολλοίς συνεχίζει να θεωρείται ξένο σώμα. Επομένως δύσκολα θα ανεχθούν πιθανές ακραίες αποφάσεις και επιλογές του. Ενώ σε μια τέτοια περίπτωση κανείς δεν θα μπορούσε να αποκλείσει ενδεχόμενη μομφή εναντίον του σε σύμπραξη με τους Δημοκρατικούς, κάτι που θα τον απομάκρυνε από την καρέκλα της εξουσίας. Μάλλον πολύ καλό για να γίνει πραγματικότητα.

Τρίτον, η επικράτησή του αποτελεί παράλληλα και μια τεράστια ευκαιρία. Την ευκαιρία ο λαϊκισμός και η δημαγωγία να εκτεθούν ως πρακτικές άσκησης πολιτικής στο ισχυρότερο παράδειγμα χώρα που θα μπορούσαν. Και αυτό να αποτελέσει επιτέλους το εφαλτήριο για την οριστική εξάλειψη και απαξίωσή τους.

Στον απόηχο των εξελίξεων στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, το ερώτημα που θα πρέπει περισσότερο να μας απασχολεί είναι το πως θα αντιδράσει η Ευρώπη στην επέλαση του λαϊκισμού. Θα απαντήσει με περισσότερη ή λιγότερη Ευρώπη; Θα επιλέξει την επιστροφή στις δημοκρατικές και πολιτισμικές αξίες και αρχές που βρίσκονται στον πυρήνα της δημιουργίας της, ή θα βυθιστεί ακόμα περισσότερο στο φαύλο κύκλο του διχασμού και των ακραίων πολιτικών;

Η ερώτηση είναι λιγότερο ρητορική απ’ όσο φαντάζεται κανείς και η απάντηση κρύβεται στις επιλογές και τις αποφάσεις του καθένα από εμάς σήμερα, αύριο και κάθε μέρα. Κανείς δεν είναι ανίσχυρος και άμοιρος ευθυνών.

Αλέξανδρος Λάμψιας