Munchau: Το ιταλικό δημοψήφισμα και η αρχή του τέλους της ευρωζώνης

Οι πραγματικοί λόγοι που απομακρύνουν την Ιταλία από τη ζώνη του ευρώ και πώς μπορεί να λειτουργήσει το δημοψήφισμα ως καταλύτης. Η ερώτηση που καλείται να απαντήσει η Μέρκελ και τα πιθανά σενάρια.

Γράφει ο Wolfgang Munchau.

Μετά το Brexit και τον Ντόναλντ Τραμπ ετοιμαστείτε για την επιστροφή της κρίσης στην ευρωζώνη. Αν ο Ματέο Ρέντσι, ο Ιταλός πρωθυπουργός, χάσει το δημοψήφισμα για τις αλλαγές στο Σύνταγμα στις 4 Δεκεμβρίου, περιμένω μια σειρά γεγονότων που θα θέσουν ερωτήματα για τη συμμετοχή της Ιταλίας στην ευρωζώνη.

Τα βαθύτερα αίτια αυτής της εξαιρετικά ανησυχητικής πιθανότητας δεν έχουν σε τίποτα να κάνουν με το ίδιο το δημοψήφισμα. Το πιο σημαντικό είναι η απόδοση της ιταλικής οικονομίας από το 1999, οπότε υιοθέτησε το ευρώ. Η συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών (total factor productivity), το κομμάτι βιομηχανικής παραγωγής, το κομμάτι της οικονομικής παραγωγής που δεν εξηγείται από την εργασία και το κεφάλαιο, υποχώρησε κατά περίπου 5% από τότε, όταν σε Γερμανία και Γαλλία αυξήθηκε κατά περίπου 10%.

Η δεύτερη αιτία ήταν η αποτυχία της ΕΕ να χτίσει μια κανονική οικονομική και τραπεζική ένωση μετά την κρίση της ευρωζώνης το 2010-2012 και να υιοθετήσει αντ’ αυτής τη λιτότητα. Αν θέλεις να ξέρεις γιατί η Άνγκελα Μέρκελ δεν μπορεί να είναι ο ηγέτης του ελεύθερου κόσμου, δεν χρειάζεται να κοιτάξεις παραπέρα. Η Γερμανίδα καγκελάριος δεν μπόρεσε καν να ηγηθεί της Ευρώπης όταν χρειαζόταν.

Ο συνδυασμός αυτών των δύο παραγόντων είναι οι μεγαλύτερες αιτίες για τη σταδιακή αύξηση του λαϊκισμού στην Ευρώπη. Η Ιταλία έχει τρία κόμματα στην αντιπολίτευση και όλα υποστηρίζουν την έξοδο από το ευρώ. Το μεγαλύτερο και περισσότερο σημαντικό είναι το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, ένα κόμμα που υπερβαίνει τον κλασικό διαχωρισμό δεξιάς-αριστεράς. Το δεύτερο είναι το Forza Italia του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, που μετατράπηκε γρήγορα σε αντι-ευρωπαϊκό μετά την εκδίωξη του πρώην πρωθυπουργού από την εξουσία το 2011. Το τρίτο είναι η αποσχιστική Λίγκα του Βορρά. Σε δημοκρατικές χώρες είναι σύνηθες η αντιπολίτευση να αναλαμβάνει εντέλει την εξουσία. Να περιμένετε αυτό να συμβεί και στην Ιταλία.

Το δημοψήφισμα έχει σημασία γιατί θα μπορούσε να επιταχύνει την πορεία προς την έξοδο από το ευρώ. Αν ο Ματέο Ρέντσι χάσει, έχει πει πως θα παραιτηθεί, δημιουργώντας πολιτικό χάος. Οι επενδυτές ίσως θεωρήσουν ότι το παιχνίδι τελείωσε. Στις 5 Δεκεμβρίου η Ευρώπη μπορεί να ξυπνήσει με έναν άμεσο κίνδυνο αποσύνθεσης.

Στη Γαλλία, η πιθανότητα για νίκη της Μαρίν Λε Πεν δεν είναι πλέον ένα μακρινό ρίσκο. Από όλους όσοι έχουν ως τώρα δηλώσει υποψήφιοι είναι η πλέον προετοιμασμένη. Υπάρχουν κάποιοι που θα μπορούσαν να τη νικήσουν, όπως ο Εμανουέλ Μακρόν, ο πρώην μεταρρυθμιστής υπουργός Οικονομίας που ανακοίνωσε την υποψηφιότητά του την Τετάρτη. Ισως όμως δεν φτάσει στον τελικό γύρο των εκλογών καθώς στερείται κομματικού μηχανισμού.

Αν η Λε Πεν γίνει πρόεδρος, έχει υποσχεθεί να κάνει δημοψήφισμα για το μέλλον της Γαλλίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Αν το δημοψήφισμα αυτό οδηγήσει σε Frexit, η Ευρωπαϊκή Ενωση θα τελειώσει το επόμενο πρωί. Το ίδιο και το ευρώ.

Μια έξοδος της Γαλλίας ή της Ιταλίας από το ευρώ θα επιφέρει το μεγαλύτερο default στην ιστορία. Οι ξένοι κάτοχοι ιταλικού ή γαλλικού χρέους σε ευρώ θα πληρωθούν με το ισόποσο της λίρας ή του φράγκου. Αμφότερα θα υποτιμηθούν. Αφού οι τράπεζες δεν υποχρεούνται να διακρατούν κεφάλαιο έναντι των τοποθετήσεών τους σε κρατικό χρέος, οι απώλειες θα οδηγήσουν πολλές τράπεζες σε άμεση πτώχευση. Η Γερμανία τότε θα συνειδητοποιήσει ότι το τεράστιο πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών έχει τα μειονεκτήματά του. Υπάρχει πολύς γερμανικός πλούτος εν αναμονή πτώχευσης.

Μπορεί αυτό να αποτραπεί; Στη θεωρία ναι, αλλά θα απαιτήσει μια σειρά από αποφάσεις που θα παρθούν έγκαιρα και με τη σωστή σειρά. Αρχικά η Μέρκελ θα πρέπει να αποδεχτεί αυτό που αρνήθηκε το 2012, έναν οδικό χάρτη προς μια πλήρη δημοσιονομική και πολιτική ένωση. Η ΕΕ θα πρέπει να ενισχύσει τον ESM, τον μηχανισμό διάσωσης, που δεν είναι σχεδιασμένος για να αντιμετωπίσει χώρες του μεγέθους της Ιταλίας ή της Γαλλίας.

Είναι αυτό έστω και λίγο πιθανό; Σκεφτείτε το ως εξής: αν ρωτήσετε τη Γερμανίδα καγκελάριο αν θέλει ευρωομόλογα, θα σας απαντήσει όχι. Αλλά αν πρέπει να διαλέξει μεταξύ των ευρωομολόγων και της εξόδου της Ιταλίας από το ευρώ, η απάντησή της μπορεί να είναι διαφορετική. Η απάντηση εξαρτάται επίσης από το εάν η ερώτηση θα γίνει πριν ή μετά τις γερμανικές εκλογές του φθινοπώρου.

Η βασική μου προσδοκία, ωστόσο, παραμένει. Δεν θα καταρρεύσει η ΕΕ και το ευρώ αλλά θα υπάρξει αποχώρηση μιας ή περισσότερων χωρών, πιθανότατα η Ιταλία, αλλά όχι η Γαλλία. Υπό το πρίσμα των τελευταίων γεγονότων, το βασικό μου σενάριο είναι τώρα στην αισιόδοξη πλευρά των λογικών εξελίξεων.   

Πηγή: FT.com