Το Ρολόι μιας ανθρωπογενούς Αποκάλυψης

γράφει ο Παντελής Μπουκάλας  

Η έκθεση «Προσωπικοί Παράδεισοι» με έργα της Μαρίας Φιλοπούλου, από τη συλλογή Σωτήρη Φέλιου καθώς και από άλλες συλλογές, εγκαινιάζεται στον χώρο «16 Φωκίωνος Νέγρη» την  

Στις επικά μανιχαϊστικές ταινίες, όπου το Κακό είναι Υπερκακό, το δε Καλό είναι, τι πιο φυσικό, κάποιος πράκτορας του FBI ή της MI6, τα εκατό δευτερόλεπτα είναι υπεραρκετά για τον λεβέντη πρωταγωνιστή, ένα κανονικό οχτάωρο. Ενώ εμάς μας τρώει η αγωνία αν θα προλάβει να νικήσει τον Υπερπανούργο Σουπερδόλιο και να θέσει τέρμα στα ποταπά σχέδιά του, έτσι που βλέπουμε το εκατό ραγδαία μειούμενο, 99... 98... 97..., ο Τζέιμς Μποντ και οι ομοειδείς του δεν έχουν το παραμικρό άγχος: και την ανθρωπότητα προλαβαίνουν να σώσουν ακριβώς την ύστατη στιγμή, αφοπλίζοντας τη βόμβα ή καταστρέφοντας τον πύραυλο που απειλεί τη Γη, και την ωραία ηρωίδα να πείσουν με το καθηλωτικό βλέμμα τους –κάτι σε γαλαζοπράσινο συνήθως– για τις αγαθές προθέσεις τους.

Δυστυχώς ή ευτυχώς, η ζωή δεν είναι φιλμ. Και ο σεναριογράφος-σκηνοθέτης, αν αποδώσουμε αυτόν τον ρόλο στον Θεό, σε κάποιον Θεό, δεν είναι βέβαιο ότι βρίσκεται στο πλευρό μας. Μην παραβλέπουμε ότι την οικουμένη δεν την αφάνισε –για σωφρονιστικούς λόγους– μόνο ο Γιαχβέ της Παλαιάς Διαθήκης, αλλά και ο Δίας της αρχαιοελληνικής θρησκειομυθολογίας. Τα εκατό δευτερόλεπτα λοιπόν, δηλαδή όσα υπολείπονται στον πλανήτη Γη σύμφωνα με τους επιστήμονες που χειρίζονται το Ρολόι της Αποκάλυψης, δεν είναι άπλετος χρόνος. Είναι ασφυκτικό περιθώριο.

Συμβολικά είναι βεβαίως τα εκατό δευτερόλεπτα. Συμβολικό, ίσως μελοδραματικά συμβολικό, μήπως και συγκινηθούμε μαζικότερα και εγκαίρως, είναι και το Ρολόι της Αποκάλυψης, που τέθηκε σε λειτουργία το 1947, για να μας πληροφορεί πόσο κοντά βρισκόμαστε στα μεσάνυχτα της απόλυτης καταστροφής. Στα μέρα του Γενάρη, στην καθιερωμένη ετήσια συνέντευξη Τύπου, η Ρέιτσελ Μπρόνσον, πρόεδρος της επιστημονικής ομάδας που χειρίζεται το ρολόι και γενική διευθύντρια του περιοδικού «Bulletin of Atomic Scientists», ανακοίνωσε ότι μας απομένουν μόλις εκατό δευτερόλεπτα μέχρι τη δωδεκάτη, μέχρι μια καταστροφή δίχως επιστροφή δηλαδή. Εναν χρόνο πριν τα δευτερόλεπτα της εναγώνιας διορίας μας ήταν 120. Αυτό σημαίνει ότι στη διάρκεια ενός έτους, του 2019, καταφέραμε να καταβροχθίσουμε είκοσι δευτερόλεπτα. Για αυτοκαταβρόχθιση πρόκειται.

Εχουμε να κάνουμε με επιστημονικό συμπέρασμα. Οχι με καμιά ψευτοθρησκευτική εσχατολογία ή με προφητική ελαφρότητα, σαν κι αυτές που στολίζουν καθ’ εκάστην τις ελληνικές εφημερίδες που ειδικεύονται στις προφητείες γερόντων και γεροντισσών του Αγίου Ορους, της Κύπρου και της Αριζόνας. Οι επιστήμονες του Ρολογιού, με δεκατρείς νομπελίστες ανάμεσά τους, είναι άκρως ειδικευμένοι, στον τομέα του ο καθένας, και κατανοούν την ευθύνη που τους αναλογεί. Οι σκέψεις τους θεμελιώνονται σε πολύχρονες νηφάλιες παρατηρήσεις, δεν απορρέουν από μαντική μέθη ή μανία.

Στους υπολογισμούς τους τα πυρηνικά όπλα και η κλιματική κρίση έχουν καθοριστική σημασία. Το 2019 οι εξελίξεις και στα δύο αυτά κορυφαία προβλήματα ήταν απογοητευτικές, γεγονός που εξηγεί και την πτώση στα εκατό δευτερόλεπτα, από τα δεκαεφτά λεπτά που έδειχναν οι δείκτες το 1991, με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η περυσινή αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας από τη Συνθήκη των Πυρηνικών Οπλων μέσου βεληνεκούς σκοτείνιασε ακόμα περισσότερο τον ορίζοντα. Σοβαρότατους φόβους γεννάει επίσης η απειλή του Ντόναλντ Τραμπ ότι δεν θα ανανεώσει τη συνθήκη New Start για τους στρατηγικούς πυρηνικούς εξοπλισμούς, καθώς και η πιθανότητα πλήρους κατάρρευσης της συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Και στο ζήτημα αυτό η ευθύνη του Αμερικανού προέδρου είναι τεράστια και δεν εξισορροπείται από την προσπάθεια συνεννόησης με τη Βόρεια Κορέα, η οποία άλλωστε «πάγωσε». Να γιατί ενδεχόμενη επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ θα έχει εφιαλτικές συνέπειες για τον πλανήτη.

Δραματικές ήταν οι ειδήσεις και στο μέτωπο του περιβάλλοντος και του κλίματος τον χρόνο που έφυγε. Και θα περίμενε κανείς ότι θα κλόνιζαν την τόση αλαζονεία των αρνητών της κλιματικής κρίσης. Κι όμως, ούτε τις θηριώδεις πυρκαγιές στον Αμαζόνιο και στην Αυστραλία κατάφερε να δει η πολιτικάντικη μυωπία τους ούτε την τήξη των παγετώνων της Αρκτικής, η οποία είναι ένα γεγονός πολύ σοβαρό για να καταντά φόντο στις σέλφι ανέμελων ή μάλλον ανόητων τουριστών. Ανίκητη εντούτοις η δίποδη βλακεία, ανίκητη και η αυταδέλφη της η απληστία. Κι έτσι, τίποτε δεν είχε να μας πει ο καπνός που, με αφετηρία την Αυστραλία, έζωσε την υφήλιο, όπως γνωστοποίησε η NASA. Τίποτε και η επιστημονική διαβεβαίωση ότι το 2019 ήταν το δεύτερο θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί ποτέ, με πρώτο το 2016.

Οσο νοιαζόμαστε για το περιβάλλον, στην καθημερινότητά μας, άλλο τόσο νοιαζόμαστε και για τις ειδήσεις που το αφορούν. Θα ’λεγε μάλιστα κανείς πως ισχύει ένας παράδοξος νεοσυβαριτικός νόμος: Οσο πιο μαύρα είναι τα μαντάτα τόσο λιγότερο μας απασχολούν. Η δικαιολογία μας, το άλλοθί μας, η τρίπλα μας, είναι πότε ο χώρος και πότε ο χρόνος, ό,τι μας βολεύει κατά περίσταση: «Στην Αρκτική; Στον Αμαζόνιο; Μα αυτά είναι πολύ μακριά» ακούγεται η γεωγραφικού περιεχομένου αδιαφορία. Κι όταν το κακό μαντάτο εξελληνίζεται, διά στόματος λόγου χάρη του ακαδημαϊκού Χρήστου Ζερεφού, που μας πληροφόρησε ότι «το 40% της χώρας μας θα οδηγηθεί σε ερημοποίηση μέχρι το τέλος του αιώνα, σε περίπτωση μη προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή», τότε η αδιαφορία αποκτά χρονολογικό χαρακτήρα: «Μα το 2100; Σε ογδόντα χρόνια;

Ποιος ζει ποιος πεθαίνει μέχρι τότε;». Σωστά. Να σκέφτονταν άραγε οι Ελληνες του 1940, όταν πολεμούσαν για την ελευθερία τους, εμάς τους Ελληνες του 2020, τα παιδιά τους δηλαδή και τα εγγόνια τους; Μπα. Δεν προκύπτει.

Οι οχτώ δεκαετίες του ανθρώπινου χρόνου αντιστοιχούν χοντρικά στα εκατό εναπομένοντα δευτερόλεπτα του κοσμικού χρόνου. Εως το 2100, αν τα πράγματα αφεθούν στην τωρινή πορεία τους, όπως είναι πολύ πιθανό, η θερμοκρασία θα αυξηθεί κατά τρεις βαθμούς, η θάλασσα θα έχει κατασκεπάσει νησιά και παραλιακές πόλεις (και στην Ελλάδα) και η ξηρασία θα καταστήσει μη κατοικήσιμες τεράστιες εκτάσεις του πλανήτη. Ηδη, το 2018 η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμούσε ότι έως το 2050 θα υπάρξουν 143 εκατομμύρια περιβαλλοντικοί μετανάστες από τη Λατινική Αμερική, την υποσαχάρια Αφρική και τη νοτιοανατολική Ασία. Μετανάστες άραγε ή πρόσφυγες; Κλιματικοί πρόσφυγες, αυτό αποφάσισε πρόσφατα η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, στην οποία είχε προσφύγει ο Ιοάνε Τεϊτιότα, από το Κιριμπάτι, μια μικρή νησιωτική χώρα στον Ειρηνικό, την ανατολικότερη του κόσμου. Ο Τεϊτιότα, που το σπίτι του κατάντησε ακατοίκητο, η δε πατρίδα του σβήνει σταδιακά από τον χάρτη, επειδή ανεβαίνει η στάθμη του ωκεανού, είχε ζητήσει άσυλο στη Νέα Ζηλανδία. Η άρνηση που συνάντησε τον υποχρέωσε να στραφεί στον ΟΗΕ. Η δικαίωσή του από τον ΟΗΕ είναι ένα μήνυμα για το μέλλον. Το 2100 το Κιριμπάτι μπορεί και να το λένε Μύκονο ή Σαντορίνη, Φολέγανδρο ή Νάξο. Και τη Νέα Ζηλανδία, Σουηδία ή Φινλανδία.