Το «Εμείς» του Μίκη και ο ναρκισσισμός του Κυριάκου

 

γράφει ο Γιώργος X. Παπασωτηρίου  

 

Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης αποδοκιμάστηκε στην τελετή αποχαιρετισμού του Μίκη Θεοδωράκη. Θεώρησε ότι αυτό έγινε κατόπιν οργανωμένου σχεδίου. Γιατί δεν πιστεύει ότι μπορεί να υπάρχει κάποιος άνθρωπος στη χώρα που μπορεί να μην τον θαυμάζει. Του το λένε καθημερινά οι σύμβουλοι του. Αυτός είναι, εξάλλου, ο ρόλος των συμβούλων, όλων των συμβούλων, να τροφοδοτούν το Εγώ του «αρχηγού». Αυτός είναι ο ρόλος των εξωνημένων μίντια. Γι’ αυτό η αποδοκιμασία του κόσμου εξέπληξε τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Γιατί κανένας μετανεωτερικός νάρκισσος δεν "χωράει" στον ψυχισμό του την αυθόρμητη αποδοκιμασία. Γιατί κάθε παθολογικός νάρκισσος με εύθραυστη αυτοεκτίμηση είναι απόλυτα αρνητικός στην κριτική. Προβάλει παιδικές δικαιολογίες, κλείνεται μέσα στα ψεύδη και ρίχνει την ευθύνη στους άλλους. «Εσύ τους έφερες να με βρίσουν», λέει στον Δ. Κουτσούμπα!

 

Όμως το φαινόμενο του αυξημένου ναρκισσισμού δεν περιορίζεται στον Κυρ. Μητσοτάκη ούτε μόνο στους πολιτικούς, είναι γενικευμένο αποτέλεσμα της «ναρκισσιστικοποίησης» της κοινωνίας, όπως λένε οι μελετητές. Παλιότερα μιλούσαμε για "ατομικισμό". Η σημερινή καπιταλιστική καταναλωτική κοινωνία παράγει νάρκισσους, που ψηφίζουν τους εκπροσώπους τους. Αυτό εξηγεί γιατί οι εκλογείς αφήνονται να σαγηνευθούν από ανθρώπους ανοιχτά ρατσιστές, σεξιστές και ικανούς να ψεύδονται ανοιχτά, όπως ο Τραμπ, ή όπως ο Μπολσονάρου,  ο Όρμπαν κ.ά.

 

Υπήρξε, έγραφε ο Κορνήλιος Καστοριάδης, «μια αλλαγή στην καπιταλιστική κοινωνία, η οποία ήταν, την ίδια στιγμή, μια αλλαγή του τύπου ατόμων που παρήγαγε όλο και περισσότερο αυτή η κοινωνία. Αυτή η αλλαγή των ατόμων προήλθε από τη χρεοκοπία των παραδοσιακών οργανώσεων της εργατικής τάξης –συνδικάτα, κόμματα κ.λπ.-, ...προήλθε όμως και από την ικανότητα του καπιταλισμού, αυτή την περίοδο, να προσφέρει ένα αυξανόμενο επίπεδο ζωής, με την είσοδό του στην περίοδο του καταναλωτισμού. Οι άνθρωποι γύριζαν την πλάτη, για να χρησιμοποιήσουμε αυτή την έκφραση, στα κοινά συμφέροντα, στις κοινές δραστηριότητες, στις δημόσιες δραστηριότητες –αρνούμενοι να αναλάβουν την ευθύνη…». Θα προσθέσουμε εδώ και τον ουσιώδη ρόλο των μίντια, ειδικά της τηλεόρασης. Ριάλιτι και εμπομπές τροφοδοτούν την κουλτούρα της Εγωπάθειας και του ναρκισσισμού, της αναγνώρισης μέσω της έκθεσης ακόμη και μέσω της αυτοξεφτίλας. 

Ο Κρίστοφερ Λας(1978) ανέλυσε τους κοινωνικοπολιτισμικούς παράγοντες που δημιούργησαν την «κουλτούρα του ναρκισσισμού». Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει πλέον να επενδύσει σε τίποτα έξω από τον εαυτό του. Η πολιτική δεν αποτελεί πλέον γι' αυτόν σημείο αναφο­ράς, στο οποίο θα μπορούσε να αφιερωθεί με πάθος και να νοηματοδοτήσει την ύπαρξή του. Τί απομένει; Η υπερεπένδυση στο Εγώ, η αυτολατρία, η Εγωπάθεια, ο ναρκισσισμός και η ιδιώτευση. Για την ιδιώτευση, για την «απόσυρση από την πολιτική» των πολιτών μιλούσε και ο Μίκης Θεοδωράκης. Ο παλαιός νάρκισσος τραγουδώντας Ελύτη, Ρίτσο και Λειβαδίτη, βυθιζόταν στη θάλασσα του Εμείς. Ο σύγχρονος νάρκισσος ζει σ' ένα αδιάστατο παρόν, σ’ ένα εδώ και τώρα, ακούγοντας μόνο τον εαυτό του. «Σπίτι μου ακούω τον εαυτό μου» έλεγε ο Mad Clip. Αυτός που εξέφραζε τον σύγχρονο αυτοαναφορικό ιδιώτη με τα… ακριβά γούστα: «Θέλω κότερα, ελικόπτερα, θέλω οικόπεδα/Γούστα ακριβά, έχω γούστα ακριβά…/Mix-άρω τη κόκα με τη σόδα βγάζω έσοδα/Με γουστάρουν τα μ* φορτώνω τα ξέκωλα, ξέκωλα/AK σκάμε σα το Hezbollah/Δε μασάμε μες το VIP με τα περίστροφα/Μεσ’ σε λίγα χρόνια έχω κάνει τα απίστευτα…». Αυτή η καταναλωτική, σεξιστική, υπερεγωτική ναρκοκουλτούρα εξαλείφει την αίσθηση της συνέχειας, της «διαδοχής των γενεών που είναι ριζωμένες στο παρελθόν και επεκτείνονται στο μέλλον»(Κρίστοφερ Λας) και ενισχύει τη λογική του στιγμιαίου, του «εδώ και τώρα» και, βεβαίως, την ιδεολογία του νεοφασισμού.

 

Οι συνέπειες του ναρκισσισμού (άλλοι μιλούν για υπερ-ατομικισμό) είναι εμφανείς πλέον παντού. Για να «επιτύχεις» επαγγελματικά ή στην ιδιωτική ζωή, πρέπει να βγεις μπροστά. Αυτό είναι έκδηλο στα κοινωνικά δίκτυα και στα τηλεριάλιτι, ή στις οικογένειες όπου τα ζευγάρια είναι όλο και περισσότερο εφήμερα, και πολύ περισσότερο στους εργασιακούς χώρους, όπου υπάρχει όλο και μεγαλύτερη πίεση και μία ψυχική οδύνη συνδεδεμένη με την «ηθική παρενόχληση» και το burn out(«εγκεφαλικό κάψιμο»). Οι κοινωνικοί κανόνες είναι επικεντρωμένοι στο "φαίνεσθαι" γι’ αυτό διευκολύνουν τη συκοφαντία και τις απάτες, καθώς καθένας οφείλει να κάνει την αυτοπροώθησή του, ακόμα και σε βάρος της αλήθειας, ακόμα και σε βάρος του άλλου, «σκοτώνοντάς» τον συμβολικά, δολοφονώντας τον χαρακτήρα του, δηλαδή την εικόνα του.

 

Το έχουμε ξαναγράψει πως η πολιτιστική αλλαγή είναι καίριας σημασίας για την πολιτική αλλαγή. Απέναντι στην κουλτούρα του άκρατου ατομικισμού και του παθολογικού ναρκισσισμού, η απάντηση είναι η κουλτούρα της συλλογικότητας, του μοιράσματος και της αλληλεγγύης. Αυτό το "Εμείς" μας έμαθε ο Μίκης Θεοδωράκης. Η κουλτούρα της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης είναι η απάντηση στο ναρκισσισμό που εκφράζει ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Και, ασφαλώς, το παράδειγμα πολιτικών, όπως ο Χοσέ Μουχίκα, ο φτωχός πρόεδρος της Ουρουγουάης(2010-2015), που δεν έπεσε στην παγίδα του ναρκισσισμού της εξουσίας…