Εσείς τον παρακάμψατε τον αλγόριθμο;

Του Γιάννη Σαραντάκου  

Το σημερινό άρθρο μάλλον έρχεται κατόπιν εορτής. Έπρεπε να γραφτεί την Παρασκευή. όταν όλο το ελληνόφωνο Φέισμπουκ συζητούσε για τον αλγόριθμο και την παράκαμψή του. Όμως το ιστολόγιο, όσο κι αν παρακολουθεί την κοινωνικοδικτυακή επικαιρότητα, έχει και παραδόσεις, οι οποίες επιβάλλουν το Σάββατο και την Κυριακή να βάζουμε άρθρα ειδικού περιεχομένου, κι έτσι αναγκαστικά το άρθρο για τον αλγόριθμο μετατέθηκε για σήμερα οπότε υπάρχει κίνδυνος να θεωρηθεί ανεπίκαιρο, αφού, κατά την παροιμία «κάθε θάμα τρεις ημέρες, το μεγάλο τέσσερις» (πιάνονται άραγε και οι μη εργάσιμες;)

Από την άλλη, αν δεν διατρίβετε στο Φέισμπουκ μπορεί να μην έχετε καν πάρει είδηση αυτή την αλγοριθμική ιστορία/υστερία, αν και κάποιος φίλος έγραψε ότι μόλις πήγε το Σάββατο στο χωριό η μητέρα του τον ρώτησε τι συμβαίνει με τον αλγόριθμο. Σε περίπτωση όμως που όντως δεν έχετε πάρει τίποτα χαμπάρι, εδώ και μερικές μέρες χιλιάδες χρήστες του ελληνόφωνου Φέισμπουκ αναπαράγουν στον «τοίχο» τους (στον προσωπικό τους χώρο) ένα τυποποιημένο κείμενο το οποίο λέει τα εξής:

"Κι εγώ αποφάσισα να παρακάμψω την αλλαγή του αλγόριθμου του Facebook, σημειώνοντας ότι δεν βλέπω τόσους πολλούς φίλους.

Δείτε πώς να αποφύγετε να ακούτε τους ίδιους 25 φίλους του fb και κανέναν άλλο. Οι ενημερώσεις σας δείχνουν πρόσφατες μόνο δημοσιεύσεις από τους ίδιους λίγους ανθρώπους, περίπου 25, αρκετές φορές το ίδιο, επειδή το facebook έχει νέο αλγόριθμο. Το σύστημά τους επιλέγει άτομα που διαβάζουν τη δημοσίευσή σας. Ωστόσο, θα ήθελα να επιλέξω για τον εαυτό μου, γι ‘ αυτό σας ζητώ μια χάρη. Αν διαβάσετε αυτό το μήνυμα αφήστε μου ένα γρήγορο σχόλιο, ένα «γεια», ένα αυτοκόλλητο, ό,τι θέλετε, έτσι θα εμφανίζεται στις ενημερώσεις μου.

Διαφορετικά το facebook επιλέγει τι να μου δείξει, και δεν χρειάζομαι το facebook για να διαλέξω τους φίλους μου. Τα κοινωνικά μέσα ενημέρωσης αφορούν την επικοινωνία.

Αντιγράψτε και επικολλήστε αυτό το κείμενο στον τοίχο σας ώστε να μπορείτε να απολαύσετε περισσότερη αλληλεπίδραση με όλες τις επαφές σας και να παρακάμψετε το σύστημα.

Σας ευχαριστώ για την πληροφορία όσων έχουν ήδη αντιγράψει και επικολλήσει τα παραπάνω".

Όπως γράφει ο ιστότοπος για τους χόακες, το τυποποιημένο κείμενο περί αλλαγής αλγορίθμου είχε αρχίσει να κυκλοφορεί στα τέλη του 2017 στα αγγλικά -στα καθ’ ημάς έχει έρθει εδώ και καιρό, αλλά μόνο πολύ πρόσφατα απέκτησε την κρίσιμη μάζα για να πάρει διαστάσεις επιδημίας.

Όπως και τα αλυσιδωτά ηλεμηνύματα, το δημοσίευμα για την παράκαμψη του αλγορίθμου βρήκε αμέτρητους πρόθυμους αναμεταδότες που έσπευσαν να το αναδημοσιεύσουν, είτε επειδή τους αρέσει να αναπαράγουν άκριτα οτιδήποτε εντυπωσιακό έρθει στην αντίληψή τους είτε για άλλους λόγους. Είναι βέβαια θλιβερό αλλά και ενδεικτικό ότι ακόμα και δημοσιογράφοι που θεωρούνται κορυφαίοι έσπευσαν να αναδημοσιεύσουν το κείμενο. Από την άλλη, το είδα και σε τοίχους σοβαρών ανθρώπων.

Στο μεταξύ, ξέσπασε κι ένα δεύτερο κύμα, αντίρροπο, όπως συχνά συμβαίνει στα κοινωνικά μέσα -ένα κύμα από χλευαστικές δημοσιεύσεις για όσους πίστεψαν το τυποποιημένο κείμενο και έσπευσαν να το αναδημοσιεύσουν, σε συνδυασμό με αστεία μιμίδια όπως αυτό της εικόνας.

Και βέβαια, σωστά επικρίνονται όσοι σπεύδουν να αναδημοσιεύσουν κάθε μπαρούφα που περνάει από μπροστά τους. Ούτε μπορεί να αλλάξει ο αλγόριθμος με την ανάρτηση του τυποποιουμένου κειμένου.

Ωστόσο, το τυποποιημένο κείμενο, αν και ανόητο, έχει μια βάση αλήθειας. Στο Φέισμπουκ η προεπιλεγμένη ρύθμιση είναι να βλέπει κανείς πρώτα τις «κορυφαίες» δημοσιεύσεις «φίλων» του, και αυτές βέβαια τις επιλέγει κάποιος αλγόριθμος, διαλέγοντας τους φίλους εκείνους με τους οποίους έχουμε μεγαλύτερη «αλληλεπίδραση» -δηλαδή που σχολιάζουμε τα κείμενά τους ή που εκείνοι σχολιάζουν τα δικά μας, που βάζουμε «λάικ» στις δημοσιεύσεις τους κτλ.

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν βλέπουμε τις δημοσιεύσεις των υπόλοιπων «φίλων» μας -τις βλέπουμε, αλλά με χαμηλότερη προτεραιότητα. Όριο 25 «φίλων» δεν υπάρχει.

Επιπλέον, αν θέλουμε μπορούμε εύκολα να αλλάξουμε την προεπιλεγμένη ρύθμιση. Αρκεί να διαλέξουμε στις «Ενημερώσεις» να βλέπουμε τις «Πιο πρόσφατες» και όχι τις «Κορυφαίες», οπότε θα βλέπουμε τις αναρτήσεις όλων μας των φίλων κατά χρονολογική σειρά. Μπορούμε επίσης να ορίσουμε εμείς ποιους φίλους μας θέλουμε να βλέπουμε πρώτα, πάνω-πάνω.

Πάντως, προεπιλεγμένη ρύθμιση υπάρχει και προϋποθέτει αλγόριθμο για να λειτουργήσει. Και βέβαια αλγόριθμος κανονίζει ποιες «χορηγούμενες» (δηλ. επί πληρωμή) διαφημιστικές ανακοινώσεις θα εμφανιστούν στη δική μας χρονογραμμή. Για παράδειγμα, επειδή στο Λουξεμβούργο έχουν εκλογές τον Οχτώβρη, εγώ βλέπω συνεχώς χορηγούμενες ανακοινώσεις πολιτικών και κομμάτων.

Όχι μόνο υπάρχει αλγόριθμος, αλλά και στις αρχές του χρόνου πράγματι άλλαξε. Το Φέισμπουκ λέει ότι θέλει να δώσει προτεραιότητα στις αναρτήσεις που προκαλούν πολλά σχόλια και συζητήσεις, και φέρνει σαν παράδειγμα ότι δίνει προτεραιότητα στις «ζωντανές μεταδόσεις βίντεο» των χρηστών, διότι έχει, λέει, διαπιστώσει ότι τα ζωντανά βίντεο προκαλούν εξαπλάσιες «αλληλεπιδράσεις» (έχω ταράξει τα εισαγωγικά σήμερα, αλλά τι να κάνω) από τα κοινά βίντεο.

Όμως, η βάση αλήθειας του τυποποιημένου κειμένου σταματάει εκεί. Αν όντως ο αλγόριθμος επιλέγει και φέρνει στην επιφάνεια τους «φίλους» με τους οποίους «αλληλεπιδρά» κανείς περισσότερο, δεν θα αλλάξουν και πολύ τα δεδομένα αν κάποιος από τους υπόλοιπους «φίλους» βάλει ένα απλό λάικ μία φορά. Πολύ πιο αποτελεσματικό είναι να αλλάξει ο χρήστης τις προεπιλεγμένες ρυθμίσεις, αν και αυτό πρέπει να το κάνει συνεχώς, διότι σε κάθε νέα καθισιά επανέρχεται η προεπιλεγμένη.

Το πιο αστείο είναι πως, αν πάρουμε τοις μετρητοίς τις εξαγγελίες του Φέισμπουκ, αναρτήσεις όπως το τυποποιημένο κείμενο για την παράκαμψη του αλγόριθμου θεωρούνται «engagement bait«, δηλαδή ότι «ψαρεύουν ανταπόκριση» και στο εξής (λέει) θα τους δίνεται χαμηλότερη προτεραιότητα -άρα, αν έχει κάποιο αποτέλεσμα το τυποποιημένο κείμενο θα είναι να γυρίζει μπούμερανγκ.

Οπότε, παρόλο που έχει κάποια βάση (σε αντίθεση με τα εντελώς ηλίθια τυποποιημένα κείμενα που διαδίδονταν πριν απο καναδυό χρόνια, με τα οποία οι χρήστες δήλωναν ότι απαγορεύουν τη χρήση των προσωπικών τους δεδομένων) και αυτό το τυποποιημένο κείμενο δικαίως χλευάστηκε. Αν ασχολείστε με το Φέισμπουκ, θα σας σύστηνα να αποφεύγετε την άκριτη αναπαραγωγή τυποποιημένων κειμένων και δηλώσεων -αν μη τι άλλο, κινδυνεύετε να περάσετε για κορόιδο.

Αφού όμως η λέξη αλγόριθμος έγινε της μόδας, δεν είναι κακό να δούμε την ιστορία της. Είναι από τις λέξεις που έχουν την αφετηρία τους σε ένα κύριο όνομα, σε ένα πρόσωπο, σε έναν μεγάλο μαθηματικό, επειδή όμως έχει περάσει από σαράντα κύματα δεν είναι εύκολο να αναγνωρίσουμε το όνομά του.

Ο μεγάλος αυτός μαθηματικός ήταν ο Αμπού Αμπντουλάχ Μοχάμεντ ιμπν Μουσά αλ-Χουαρίζμι, που έζησε περί τον 9ο αιώνα και που πιθανώς γεννήθηκε στη Χωρεσμία, περιοχή που σήμερα ανήκει στο Ουζμπεκιστάν. Σε αυτόν χρωστάμε δυο διεθνείς λέξεις.

Το πιο γνωστό βιβλίο του αλ-Χουαρίζμι, ήταν το αλ-τζαμπρ αλ-μουκάβαλα, κατά λέξη «ένωση και σύγκριση» (εννοείται των τμημάτων των εξισώσεων), που βεβαίως αφού πέρασε στη Δύση και εκλατινίστηκε έδωσε τη λέξη άλγεβρα.

Και το όνομα του, το αλ-Χουαρίζμι, πέρασε επίσης στη Δύση και εκλατινίστηκε κουτσά-στραβά ως algorismus, σημαίνοντας όχι πια τον συγγραφέα του μαθηματικού βιβλίου, αλλά το βιβλίο καθαυτό ή μάλλον το αραβικό αριθμητικό σύστημα.

Το παλαιογαλλικό algorisme εμφανίζεται τον 13ο αιώνα, πάντα με τη σημασία του αραβικού αριθμητικού συστήματος, και περνάει στα αγγλικά της εποχής ως algorism. Στα τέλη του  17ου αιώνα εμφανίζεται η λέξη algorithme στα γαλλικά, από παρασυσχέτιση με το ελληνικό «αριθμός» και με τη σημασία του αραβικού συστήματος υπολογισμών. Στη συνέχεια η λέξη διεθνοποιήθηκε και πήρε τις σημερινές της σημασίες.

Αν θέλετε περισσότερες λεπτομέρειες για το πέρασμα των αραβικών μαθηματικών στη Δύση και τον ρόλο που διαδραμάτισε ένας ευφυέστατος μαθηματικός από την Πίζα, να σας συστήσω ένα καινούργιο, φετινό βιβλίο, τον Άνθρωπο των αριθμών, που κυκλοφόρησε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Δεν το έχω (ακόμα) διαβάσει αλλά τόσο ο εκδότης, όσο και ο μεταφραστής, ο φίλος Παναγιώτης Δρεπανιώτης (περιστασιακά σχολιάζει και εδώ) αποτελούν εγγύηση. Αλλά ας γυρίσουμε στον αλγόριθμο.

Παρόλο που μια άλλη μαθηματική έννοια, ο λογάριθμος, φαίνεται πολύ συγγενική με τον αλγόριθμο, σε σημείο που να σκεφτεί κανείς ότι η μία λέξη προέκυψε με αντιμετάθεση από την άλλη, αυτό δεν ισχύει. Ο λογάριθμος ως λέξη είναι επινόηση του ανθρώπου που τους μελέτησε, του σκοτσέζου μαθηματικού John Napier, ο οποίος στις αρχές του 17ου αιώνα έπλασε, στα λατινικά της εποχής, τη λέξη logarithmus, από τις ελληνικές λόγος και αριθμός.

Στα ελληνικά η λέξη «αλγόριθμος» πρέπει να μπήκε στον εικοστό αιώνα. Ο Κουμανούδης, στη «Συναγωγή νέων λέξεων» που κυκλοφόρησε το 1900, δεν την έχει, ενώ έχει την άλγεβρα και διάφορα παράγωγά της όπως και την αλδεΰδη.

Και βέβαια, στα ελληνικά, ο αλγόριθμος και το αραβογενές αλ- μπερδεύεται με μια ιθαγενή λέξη, το άλγος, τον πόνο. Ένα ωραίο λογοπαίγνιο που είδα αυτές τις μέρες της αλγοριθμικής φρενίτιδας στα κοινωνικά μέσα, είναι ο αλγόρυθμος, ο ρυθμός του πόνου ίσως. Που θα μπορούσε, για να επιστρέψουμε στην ιδιόλεκτο του Φέισμπουκ, να μεταφραστεί στην αρχετυπική κραυγή αδικαίωτου πόνου: Κάνε με αδδ, είμαι πλοκ!

Πηγή: sarantakos.wordpress.com