Υπερήλικες στο δωμάτιο

Του Αδάμ Γιαννίκου

Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της πολιτικής σήμερα; Η ερώτηση θα μπορούσε να τεθεί σε ένα φοιτητικό αμφιθέατρο ή μια σχολική αίθουσα, αλλά και σε μία συνεστίαση μεταξύ τυρού και αχλαδίου, σε ένα τηλεοπτικό πάνελ κι από 'κει απευθείας στο σαλόνι μας, στο δρόμο μπροστά από ένα μικρόφωνο, σε ένα μεγάλο ή μικρό κείμενο, σε ένα μικρό σημείωμα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με τη συνοδεία της απαραίτητης φωτογραφίας-statement. Ή απλώς θα μπορούσε να αναδειχθεί -όπως συνήθως συμβαίνει- στην καθημερινή μας σκέψη, όταν κάνουμε δουλειές, όταν περπατάμε, όταν είμαστε αφηρημένοι, όταν το μυαλό μας μπαίνει σε λειτουργία νοητικής περιπλάνησης.

Θα μπορούσε δόκιμα να ισχυριστεί κανείς ότι το συγκεκριμένο ερώτημα είναι από τα πιο δύσκολα που μπορούν να κατατεθούν στο δημόσιο λόγο. Και θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι είναι κι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα συνάμα, στο βαθμό που τούτο το ερώτημα αφορά σ' ένα θέμα κοινής λήψης και γενικού ενδιαφέροντος. Είναι ένα ερώτημα που το φανταζόμαστε να στέκεται ισάξια δίπλα σε όλα εκείνα τα ερωτήματα που συνοδεύουν μια μεγάλη και απρόσμενη ήττα σε αθλητική διοργάνωση («γιατί χάσαμε;») ή εκείνα τα ερωτήματα που επιχειρούν να προβλέψουν το αποτέλεσμα εκλογικών, πολεμικών και άλλων αναμετρήσεων ή όσα προετοιμάζουν το έδαφος για κατακτήσεις κάθε είδους («τι να κάνουμε;») Επίσης, σημαντικό ρόλο για την κατανόηση του ερωτήματος και ακολούθως για το βάθος και έκταση της απάντησης παίζει η χωροθεσία. Παραφράζοντας ένα ιαπωνικό ρητό, που γνώρισε μεγάλες δόξες σε αμερικανική τηλεοπτική σειρά, «ο άνθρωπος είναι το δωμάτιο στο οποίο βρίσκεται».

Αναμενόμενες απαντήσεις σ' αυτό το ερώτημα είναι σίγουρα αυτές που περιγράφουν την οικονομική κατάσταση μιας χώρας και, γενικά, τη διαχειριστική διάσταση των πιο προβεβλημένων ζητημάτων του δημοσίου βίου. Σε αυτή την κατηγορία απαντήσεων το «μεγαλύτερο πρόβλημα της πολιτικής» γίνεται συνώνυμο με το «μεγαλύτερο πολιτικό πρόβλημα», κι ως εκ τούτου συναντάμε φράσεις όπως «η διαφθορά και η καταπολέμησή της» ή «το μεταναστευτικό», που υποδεικνύουν άξονες πολιτικής. Άλλες αναμενόμενες απαντήσεις είναι κι αυτές που διαπραγματεύονται αξιακά ζητήματα του δημοσίου, και κατ' επέκταση του πολιτικού, βίου. Σ' αυτήν την κατηγορία, οι απαντήσεις επικεντρώνονται στις ποιότητες που προσμετρώνται στην κριτική μας για τα πολιτικά πράγματα. Έτσι, εδώ μια απάντηση θα μπορούσε να είναι «οι ψεύτικες υποσχέσεις». Κι αυτό μάς φέρνει σε μια τρίτη κατηγορία απαντήσεων που έχουν να κάνουν με το πολιτικό προσωπικό. Είναι κι αυτή μια αναμενόμενη κατηγορία, καθώς επικεντρώνεται στους ίδιους τους πολιτικούς, τους πρωταγωνιστές της πολιτικής ζωής. Η απάντηση κατά καιρούς έχει διατυπωθεί με το ευφυολόγημα: «το μεγαλύτερο πρόβλημα της πολιτικής με ήτα είναι οι πολιτικοί με όμικρον γιώτα».

Και οι τρεις κατηγορίες απαντήσεων είναι αλληλένδετες, καθώς δύσκολα μπορεί κανείς να διαχωρίσει την πολιτική πράξη, το πολιτικό περιεχόμενο και το πολιτικό υποκείμενο. Είναι αρκετά δύσκολο, φερειπείν, κανείς, καταδεικνύοντας ως πρόβλημα της πολιτικής την υπεροχή του τεχνοκρατισμού, να αποσυνδέσει την κριτική του από τους τεχνοκράτες ή τον οικονομισμό. Όπως είναι αντίστοιχα δύσκολο να καταγγέλλει θεσμικές ανακολουθίες και ατοπήματα, χωρίς να επεκτείνεται σε ιστορικές ή και ηθικολογικές ερμηνείες, ανοίγοντας τη συζήτηση με τρόπο που όλες οι προσεγγίσεις να καθίστανται σχετικές. Χαρακτηριστική είναι η πολιτική συζήτηση που ξέσπασε με την κατάρρευση της λεγόμενης μεσαίας τάξης και αναλώθηκε πολλές φορές στο αν οι Έλληνες έχουν περάσει Διαφωτισμό. Κοινό δε στοιχείο όλων των παραπάνω είναι ότι οι απαντήσεις δίνονται ωσάν το ερώτημα από μόνο του να συνιστά απειλή.

Ποιο είναι, λοιπόν, το μεγαλύτερο πρόβλημα της πολιτικής σήμερα; Η τελευταία ταινία του Κώστα Γαβρά για τα έργα και τις ημέρες των Eurogroup στο περιβόητο πρώτο εξάμηνο του 2015 συγκεντρώνει πυρά προτού καν προβληθεί στις αίθουσες. Η πώρωση με την οποία κάποιοι έσπευσαν να καταγγείλουν την ταινία στην ψηφιακή πλατφόρμα του IMDB ανάγκασε τους ιθύνοντες της τελευταίας να διαγράψουν τα σχετικά σχόλια. Φαίνεται πως το μεγαλύτερο πρόβλημα της πολιτικής σήμερα είναι να διακριθεί ως τέτοια. Η περιώνυμη επιστροφή στην κανονικότητα εκφράζεται ουσιαστικά ως αίτημα για μια πολιτική των βεβαιοτήτων. Το μεγαλύτερο πρόβλημα της πολιτικής είναι ότι γερνά στο ίδιο και απαράλλαχτο δωμάτιο, αγνοώντας τις αβεβαιότητες του κόσμου που το περιβάλλει. Η πολιτική με «η» ή «οι» είναι το δωμάτιο στο οποίο βρίσκεται· ένας παλιός κόσμος απ' τον οποίο απλώς περιμένουμε ο τελευταίος να κλείσει την πόρτα.