Η απάτη της ανακύκλωσης

 

γράφει ο  Δήμητρα Μπέη   

 

Η περιβαλλοντική κρίση είναι δεδομένο ότι είναι παρούσα. Δεν αποτελεί ούτε μια μελλοντική πιθανότητα, ούτε εντάσσεται στην κατηγορία μιας πεποίθησης για το υπαρκτό της ή μη. Είναι ένα επιστημονικά τεκμηριωμένο γεγονός και οι αρνητές της πρέπει να αντιμετωπίζονται μόνο ως καρικατούρες ενός πεπερασμένου καταναλωτικού προτύπου ζωής. Η Gen Z κατάφερε να αποτάξει τα χίπστερ στοιχεία των Millennials οι οποίοι υπηρετούσαν τα καπιταλιστικά αγαθά, και εν συνεχεία να υιοθετήσει ένα μινιμαλιστικό τρόπο ζωής προωθώντας την βιωσιμότητα (sustainability). Η ανθρωπότητα έχει μόλις 10χρόνια περιθώριο να αλλάξει συνήθειες πριν η καταστροφή γίνει μη αναστρέψιμη. Και η νέα γενιά σίγουρα συμμετέχει σε αυτό το σπρίντ προσπαθώντας να πετύχει μέσα από τις καταναλωτικές της επιλογές την προσαρμογή της παγκόσμιας εμπορικής δραστηριότητας στις παραπάνω απαιτήσεις.

 

Το έχει όμως πραγματικά καταφέρει;

 

Μια από τις μεγαλύτερες μάστιγες του πλανήτη είναι οι 8,3 δις τόνοι πλαστικού που δολοφονούν την πανίδα, καταστρέφουν τα οικοσυστήματα και επιστρέφουν στον άνθρωπο μέσω της τροφικής αλυσίδας. Είναι φυσικό επόμενο λοιπόν η ραγδαία αύξηση των εκστρατειών κατά της χρήσης και παραγωγής πλαστικού τόσο σε μικροκοινωνικό επίπεδο όσο και δειθνώς. Υπάρχει ωστόσο ένα παράδοξο. Παρά την διεθνή κριτική, η βιομηχανία πλαστικών μεγαλώνει και εξαπλώνεται όσο ποτέ άλλοτε. Γίνονται διαρκώς επενδύσεις σε μονάδες παραγωγής πλαστικών μιας και η πρόσφαση πλέον πρόσβαση στο φυσικό αέριο μειώνει κατά πολύ το κόστος παραγωγής πλαστικού. Υπολογίζεται ότι μέχρι το 2040 η ποσότητα πλαστικών στους ωκεανούς θα τριπλασιαστεί.

 

Πώς γίνεται όμως η εν λόγω βιομηχανία να έχει αντέξει τον πόλεμο που δέχεται από το οικολογικό κίνημα; Πώς έχει καταφέρει όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά να επεκτείνει και την δραστηριότητά της;

 

Για χρόνια, η απάντηση στο πρόβλημα των πλαστικών είναι μία: η ανακύκλωση. Από τα πλαστικά που καταλήγουν στα σημεία διαλογής, το 91% αυτών είναι μη ανακυκλώσιμα καθιστώντας τα σχεδόν αδύνατο να μεταπωληθούν. Είναι τα λεγόμενα μικτά πλαστικά των οποίων η παραγωγή έχει αυξηθεί. Τα χαρακτηριστικά τρία βελάκια της ανακύκλωσης που υπάρχουν σε κάθε πλαστικό προϊόν είναι παραπλανητικά. Κι αυτό γιατί δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη προγράμματα ανακύκλωσης που να είναι οικονομικά συμφέροντα για να υποστηρίξουν την ανακύκλωση της πλειοψηφίας των πλαστικών. Η ύπαρξή τους όμως δεν είναι τυχαία. Αυτή η παρανόηση έχει ξεκινήσει ήδη εδώ και δεκαετίες από τις ίδιες τις εταιρείες πλαστικών.

 

Η οικονομική ανάπτυξη των περισσότερων δυτικών χωρών μεταπολεμικά παρείχε αμέτρητες ευκαιρίες εφαρμογής του πιο αποδοτικού και οικονομικού υλικού που έχει παραχθεί ποτέ. Αλλά την δεκαετία του ’70 η βιομηχανία πλαστικών έπρεπε να αντιμετωπίσει το κύμα της οικολογικής αφύπνισης. Η πρώτη «Μέρα της Γης» αποτέλεσε μία από τις μεγαλύτερες διαμαρτυρίες στην ιστορία των ΗΠΑ. Σε απάντηση οι βιομηχανίες αλλά και οργανώσεις όπως η Greenpeace επιδόθηκαν στην διαφημιστική προπαγάνδα μετατοπίζοντας την ευθύνη στους πολίτες αντιπαραβάλλοντας ως λύση την ανακύκλωση. Επιπλέον δημιούργησαν το «The council of solid waste solutions» που αποτελούνταν από τις μεγαλύτερες εταιρείες πετρελαίου που παρήγαγαν πλαστικό. Εκείνη την εποχή, μεγάλες εταιρείες αντιμετώπιζαν κυρώσεις για την χρήση πλαστικού στα προϊόντα τους γεγονός που απειλούσε την βιομηχανία. Έτσι ανατέθηκε σε αυτό το Συμβούλιο να δώσει μια λύση στο πρόβλημα έχοντας ως budget εκατομμύρια δολάρια. Και η λύση όντως βρέθηκε.

 

Για να καθησυχάσει τους κυβερνητικούς εκπροσώπους, η βιομηχανία επιδότησε ένα πιλοτικό πρόγραμμα ανακύκλωσης στις ΗΠΑ. Το απότοκο ήταν οι κυρώσεις να αρθούν και η δημόσια εικόνα του πλαστικού σαν υλικό να επιστρέψει στην πρότερη κατάσταση ως θετική από το καταναλωτικό κοινό. Ταυτόχρονα σκέφτηκαν και έναν άλλο τρόπο για να προωθήσουν τη χρήση πλαστικού. Δεχόμενοι πιέσεις από τα κράτη και τις περιβαλλοντικές οργανώσεις για να προσδιορίσουν καλύτερα τα πολλά είδη πλαστικών, δημιούργησαν ένα αριθμητικό σύστημα, οι αριθμοί του οποίου θα βρίσκονταν μέσα στο γνωστό σύμβολo της ανακύκλωσης με τα βέλη. Το πρόβλημα ωστόσο ήταν ότι αυτή η αποτύπωση γεννούσε την εντύπωση ότι όλα αυτά τα είδη πλαστικού ήταν δυνατό να ανακυκλωθούν. Κατά τη δεκαετία του ’80 και του ’90 οι βιομηχανίες έπειθαν τις Πολιτείες των ΗΠΑ να περάσουν νόμους για να καθίσταται υποχρεωτική η αναγραφή αυτής της αρίθμισης στις συσκευασίες. Κατάφεραν έτσι, με ένα απλό οπτικό τέχνασμα να δημιουργήσουν την πεποίθηση ότι τα πάντα μπορούν να ανακυκλωθούν.

 

Η πλειονότητα όμως των σκουπιδιών που κατέληγαν στα σημεία διαλογής όπως ήταν φυσικό δεν ανακυκλώνονταν γιατί δεν υπήρχε η κατάλληλη τεχνολογία με αποτέλεσμα να καταλήγουν στις χωματερές ή να καίγονται. Και τότε ένα χέρι βοηθείας εμφανίζεται: η Κίνα. Η χώρα ισχυριζόταν ότι διέθετε τα μέσα και το φθηνό εργατικό δυναμικό για να λειτουργήσει μονάδες ανακύκλωσης. Η βιομηχανία της αυξάνονταν και είχε ανάγκη από πρώτες ύλες, έστω και σκουπίδια. Χιλιάδες πλοία έμελλαν να μεταφέρουν κάθε χρόνο τόνους σκουπιδιών, φτάνοντας στο τέλος της ημέρας η Κίνα να υποδέχεται σχεδόν το 70% των παγκόσμιων απορριμμάτων. Το 2016, οι ΗΠΑ εξήγαγαν 16 εκατομμύρια τόνους πλαστικού, χαρτιού και μετάλλων στην Κίνα. Στην πραγματικότητα, το 30% αυτών των μικτών ανακυκλώσιμων υλικών μολύνθηκαν τελικά από μη ανακυκλώσιμα υλικά, δεν ανακυκλώθηκαν ποτέ και κατέληξαν να μολύνουν την ύπαιθρο και τους ωκεανούς της Κίνας.

 

Το 2018 η Κίνα απαγόρευσε την εισαγωγή των περισσότερων πλαστικών και άλλων υλικών που δεν ανταποκρίνονταν σε νέα, πιο αυστηρά πρότυπα καθαρότητας. Στη συνέχεια, οι ΗΠΑ έστειλαν τα πλαστικά απορρίμματα σε άλλες χώρες, στέλνοντας 68.000 εμπορευματοκιβώτια στο Βιετνάμ, τη Μαλαισία και την Ταϊλάνδη το 2018. Όταν αυτές οι χώρες θέσπισαν αργότερα απαγορεύσεις εισαγόμενων πλαστικών απορριμμάτων, οι ΗΠΑ έστρεψαν τα απόβλητά τους στην Καμπότζη, το Μπαγκλαντές, τη Γκάνα, το Λάος, την Αιθιοπία, την Κένυα και τη Σενεγάλη – χώρες με φθηνή εργασία και χαλαρούς περιβαλλοντικούς κανόνες. Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να στέλνουν στο εξωτερικό πάνω από 1 εκατομμύριο τόνους ετησίως πλαστικών απορριμμάτων, συχνά σε χώρες που έχουν ήδη πλημμυρίσει από τα σκουπίδια. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι το 20% έως 70% του πλαστικού που προορίζεται για ανακύκλωση στο εξωτερικό είναι αχρησιμοποίητο και τελικά απορρίπτεται. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι τα πλαστικά απόβλητα που εξήχθησαν στη Νοτιοανατολική Ασία οδήγησαν σε μόλυνση του νερού, κατέστρεψαν τις καλλιέργειες από τις οποίες βιοπορίζονται χιλιάδες άνθρωποι, προκάλεσαν αναπνευστικές ασθένειες λόγω των τοξικών καπνών από την αποτέφρωση ενώ παρατηρήθηκε και αύξηση του οργανωμένου εγκλήματος από τοπικές μαφίες που σε συνεργαία με τις υποτιθέμενες εταιρείες ανακύκλωσης εναποθέτουν τα σκουπίδια στο περιβάλλον. Την ίδια πολιτική ακολουθεί και η Ευρώπη.

 

Όσον αφορά την Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία της Εurostat, υπολογίζεται ότι το 2016 τα απορρίμματα που ανακυκλώθηκαν ήταν μόλις 17% του συνόλου. Το επιχείρημα που μονοπωλεί είναι η αδιαφορία και η ελλειπής ενημέρωση των πολιτών σχετικά με την διαδικασία της ανακύκλωσης. Το σαθρό αυτό επιχείρημα διέψευσε ένα περιστατικό στον Ασπρόπυργο το καλοκαίρι του 2015 όταν η Αττική πνίγηκε στον τοξικό καπνό από τη φωτιά σε ΚΔΑΥ της περιοχής που ανήκε στην εταιρεία «Γενική Ανακύκλωση Α.Ε.». Μέσα στο ΚΔΑΥ βρέθηκαν υλικά τα οποία δεν έπρεπε να υπάρχουν σε ένα κέντρο διαλογής ανακυκλώσιμων, όπως π.χ. διάφορα είδη βιομηχανικών και βιοτεχνικών αποβλήτων, που σύμφωνα με το νόμο πρέπει να ακολουθούν εντελώς διαφορετική επεξεργασία για να μην κινδυνεύει το περιβάλλον και η υγεία των πολιτών. Επιπλέον κυκλοφορήσουν φωτογραφίες που είχαν τραβηχτεί ένα χρόνο νωρίτερα στο συγκεκριμένο ΚΔΑΥ και δείχνουν φορτηγό να φορτώνει αδιαχώριστα σκουπίδια (ανακυκλώσιμα και μη ανακυκλώσιμα μαζί) με προορισμό τον ΧΥΤΑ Φυλής.

 

Οι λόγοι που συμβαίνει αυτό είναι δύο. Αρχικά η Ελλάδα, όπως και όλες οι χώρες της Ε.Ε. είναι υποχρεωμένη να παρουσιάζει κάποιο «έργο» ως προς την ανακύκλωση των απορριμμάτων που παράγει. Ωστόσο η παντελής έλλειψη πολιτικής καταδικάζει κάθε χρόνο την χώρα σε πρόστιμα για την κατάσταση που επικρατεί στις χωματερές. Ο δέυτερος είναι τα οικονομικά οφέλη των εταιρειών της ΕΕΑΑ. Στην τιμή κάθε συσκευασμένου  προϊόντος ενσωματώνουν το τέλος ανακύκλωσης – το κόστος δηλαδή της ανακύκλωσης της συσκευασίας είτε γίνεται εν τέλει η ανακύκλωση είτε όχι. Στο δε ποσοστό στο οποίο όντως γίνεται ανακύκλωση οι εταιρείες κερδίζουν από την πώληση των διαχωρισμένων ανακυκλώσιμων υλικών στις βιομηχανίες μιας και αυτές είναι που θα τα ανακυκλώσουν και θα τα αξιοποιήσουν.Επιπλέον, για τα  ανακυκλώσιμα υλικά που πουλάνε οι εταιρείες ανακύκλωσης στις βιομηχανίες επιδοτούνται με ένα ποσό της τάξης των 20 – 25 ευρώ ανά τόνο για τη διαδικασία της μεταφοράς και της διαχώρισης.

 

Στο όνομα του οικονομικού κέρδους από τα πλαστικά, συντελείται στην χώρα μας και ένα από τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά εγκλήματα. Στον Βόλο το εργοστάσιο της ΑΓΕΤ έχει αναλάβει την καύση σκουπιδιών με αποτέλεσμα η ατμόσφαιρα της πόλης να καθίσταται τοξική. Οι δημοτικές αρχές βρίσκονται σε συνεννόηση με ιδιωτικές εταιρείες εμφιάλωσης με σκοπό την ιδιωτικοποίηση του νερού του Βόλου και των γύρω περιοχών. Η αγορά εμφιαλωμένου νερού στην πόλη είναι από τις μεγαλύτερες στην Ελλάδα. Κι αυτό γιατί η ΔΕΥΑΜΒ δεν φροντίζει να συντηρεί το σύστημα ύδρευσης. Και γιατί να το κάνει άλλωστε, όταν μπορεί πολύ απλά να ξεπουλάει το νερό το οποίο εν συνεχεία θα εμφιαλωθεί σε πλαστικά μπουκάλια τα οποία θα καταλήξουν είτε στις χωματερές είτε καλύτερα στο εργοστάσιο της ΑΓΕΤ. Μια αμοιβαία επικερδής μπίζνα με μοναδικά θύματα το περιβάλλον και τους κατοίκους στον Βόλο και τις Σταγιάτες που μάχονται να διατηρήσουν τον δημόσιο χαρακτήρα ενός από τα πιο ζωτικής σημασίας αγαθά για την ανθρώπινη ζωή.

 

Η παγκόσμια βιομηχανία πλαστικών λοιπόν, έχοντας να αντιμετωπίσει όπως και το ’70, το περιβαλλοντικό κίνημα, χρησιμοποιεί όπως και τότε το πλέον αποτελεσματικό μέσο χειραγωγήσης: την διαφήμιση. Η λογική της «ατομικής ευθύνης του καταναλωτή» να ανακυκλώσει, προπαγανδίζεται συνεχώς από χαρούμενους και συνειδητοποιημένους νέους στα διάφορα διαφημιστικά σποτς. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχει ατομική ευθύνη. Αυτή όμως δεν αφορά την στρουθοκαμιλίστικη λογική της ανακύκλωσης. Αφορά την εγκράτεια και την απεξάρτησή μας από την καταναλωτική μανία που μας έχει κυριεύσει. Αφορά την μεταστροφή μας όσο γίνεται σε έναν πιο βιώσιμο τρόπο ζωής. Γιατί σε τελική ανάλυση είναι δική μας ευθύνη να μποϊκοτάρουμε όσους εξέθρεψαν την άγνοια και τον υπερκαταναλωτισμό μας και επωφελήθηκαν από αυτόν. Είναι δική μας ευθύνη να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε για να σταματήσει αυτός ο φαύλος κύκλος εκμετάλλευσης της φύσης και να λογοδοτήσουν οι υπεύθυνοι για τα εγκλήματα που διαπράττουν.

 

* Φωτογραφία: Εργάτρια ξεκουράζεται πάνω σε πλαστικά μπουκάλια σε μια μονάδα ανακύκλωσης πλαστικού στην Jiaxing, της επαρχίας Zhejiang στην Κίνα