Ηθική Ευφυΐα: Η Τακτική Του ΣΥΡΙΖΑ

Ένα μικρό σχόλιο, τι νομίζω ότι κάνει μέχρι τώρα ο ΣΥΡΙΖΑ, ποια η διαπραγματευτική τακτική του. Το κόμμα του Τσίπρα κατηγορείται ότι πράττει χωρίς σχέδιο, ότι ρίχνει μπαταριές στον αέρα. Δε νομίζω όμως ότι είναι έτσι. Αντίθετα, νομίζω ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχει συγκεκριμένο σχέδιο και τακτική, και μέχρι στιγμής δείχνει να του βγαίνει. Να ξεκαθαρίσω ότι λέω με επιφυλάξεις τα παρακάτω, ακόμα είναι λίγα τα δείγματα γραφής που έχουμε δει. Επίσης, δεν ξέρω κατά πόσο ο ΣΥΡΙΖΑ το κάνει συνειδητά ή ασύνειδα. Υποθέτω πάντως ότι ειδικά ο Βαρουφάκης ίσως να είναι λίγο πιο συνειδητός για το παιχνίδι που παίζει.

Με δυο λόγια: νομίζω ότι η τακτική του ΣΥΡΙΖΑ είναι να βάλει κι έναν τρίτο παίκτη στο παιχνίδι, και να καταδείξει στα μάτια αυτού του τρίτου παίκτη ότι η γερμανική κυβέρνηση διαθέτει συνεργατικές εναλλακτικές. Ο ΣΥΡΙΖΑ πιέζει τον «αντίπαλο» να γίνει (ως ένα βαθμό) «συμπαίκτης» καταδεικνύοντας στα μάτια του τρίτου παίκτη ότι οι σκληρές στάσεις, οι κόκκινες γραμμές και η κάθετη αντιπαράθεση είναι επιλογή, όχι μονόδρομος, καθότι ο «αντίπαλος/συμπαίκτης» διαθέτει συνεργατικές εναλλακτικές.

- Ο «αντίπαλος/συμπαίκτης» είναι κυρίως η γερμανική κυβέρνηση αλλά και όσοι αναπαράγουν τη συλλογιστική της.

- O «τρίτος παίκτης» είναι το ακροατήριο του δράματος: οι άλλες κυβερνήσεις, ο κόσμος που παρακολουθεί σε Ελλάδα, Ευρώπη και παγκοσμίως, διάφορα διεθνή ΜΜΕ, ευρωπαϊκά κόμματα, ο Στίγκλιτς, ο Ομπάμα κ.α. (περιμένω σε κάποια στιγμή και φιλική δήλωση από τον Πάπα). Με περισσότερα λόγια:

Αυτό που κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ είναι το πρόσφατο επιχείρημα του Fransisco Guala ως προς την ανεπάρκεια της μέινστριμ Θεωρίας Παιγνίων να ερμηνεύσει κάποια πολλαπλά παρατηρημένα πειραματικά αποτελέσματα. Το επιχείρημα του Guala πρωτοπαρουσιάστηκε σ’ αυτό το paper, Has Game Theory been Refuted?, 2005, το παρουσιάζει συνοπτικά και η Internet Encyclopedia of Philosophy στο λήμμα για τη Θεωρία Παιγνίων• ακόμα πιο πρόσφατα, ασχολήθηκε με το επιχείρημα του Guala κι ένα μεγάλο όνομα στη Φιλοσοφία της Επιστήμης, ο Jim Woodward, συμμαζεύοντας λίγο το θέμα και συζητώντας τις προεκτάσεις του (το συμμάζεμα του Woodward είναι εδώ, Why Do People Cooperate as much as They Do?, 2008). Να επισημάνω ότι ο Woodward είναι μεγάλο όνομα. Αν αποφασίσει ν’ ασχοληθεί με κάτι, το ψάχνει πρώτα και το συζητάει επιμελώς, δε γράφει αβασάνιστα. Επίσης, παλιότερα που κοιτούσα το επιχείρημα των Guala-Woodward, έπεσα κάποια στιγμή πάνω στο όνομα του Βαρουφάκη, πριν ακόμα γίνει υπουργός οικονομικών (μην ξεχνάτε ότι είναι καταρτισμένος παιγνιοθεωρητικά), έχει πάρει μέρος κι αυτός στη σχετική συζήτηση για την ανεπάρκεια της μέινστριμ Θεωρίας Παιγνίων να συμμορφωθεί με κάποια πειραματικά αποτελέσματα. Αυτό είναι που με κάνει να υποψιάζομαι ότι ειδικά ο Βαρουφάκης ίσως να κάνει συνειδητά ό,τι κάνει.

Το επιχείρημα των Guala-Woodward λέει συνοπτικά ότι στις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις η πρόθεση μετράει, τα συμφραζόμενα μετρούν. Οι άνθρωποι – ή έστω πολλοί άνθρωποι – δεν είναι συνεπειοκράτες. Δεν αντιδρούν μόνο στο αποτέλεσμα της πράξης κάποιου άλλου (πόσο ζημιώνομαι ή ωφελούμαι, τι κερδίζω τι χάνω κ.λπ.), αντιδρούν επίσης και στη διαφαινόμενη πρόθεση πίσω από την πράξη. Πόσο φιλική ή εχθρική δείχνει να είναι. Επισημαίνουν, τιμούν και εκτιμούν, επιβραβεύουν και τιμωρούν όχι μόνο το ωμό αποτέλεσμα αλλά και την καλή ή κακή πρόθεση που διακρίνουν στον άλλον.

Αυτό είναι κάτι που δεν μπορούν να συλλάβουν τα μεθοδολογικά εργαλεία στα οικονομικά των δογματικών, τα οποία μοντελοποιούν τον άνθρωπο με μια συνάρτηση προσδοκώμενης χρησιμότητας – σαν μια μηχανή που αντιδρά απέναντι σε άλλους μόνο ανάλογα με τα καρότα ή μαστίγια που δέχεται από αυτούς. Όμως οι πραγματικοί άνθρωποι στον πραγματικό κόσμο (όχι οι καρικατούρες των Οικονομικών) δε μοιάζει να λειτουργούν έτσι.

Η διαφαινόμενη φιλικότητα ή εχθρικότητα κάποιου άλλου, μέσα από τις πράξεις του, εξαρτάται έντονα από τα συμφραζόμενα της όλης κατάστασης (είναι context-dependent). Οι πράξεις καθαυτές σπάνια είναι από μόνες τους «φιλικές» ή «εχθρικές», αυτό που συνήθως κάνουμε είναι να τις μεταφράζουμε εντός συμφραζομένων για να διακρίνουμε το πρόσημό τους. Και συγκεκριμένα μετράνε πολύ οι εναλλακτικές που φαίνεται να έχει ο άλλος. Κρίνουμε, δηλαδή, ότι ο άλλος έχει φιλική πρόθεση (και την επιβραβεύουμε έμπρακτα) διότι διέθετε σκληρότερες εναλλακτικές όμως επέλεξε να τις αφήσει. Και αντιστοίχως κρίνουμε ότι ο άλλος έχει εχθρική πρόθεση (και την τιμωρούμε έμπρακτα) επειδή διέθετε συνεργατικές εναλλακτικές όμως τις αγνόησε. Η ίδια ακριβώς πράξη με το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα θα χάσει το πρόσημο της φιλικότητας (και την έμπρακτη επιβράβευση που το συνοδεύει), αν αυτό που βλέπουμε είναι ότι ο άλλος δεν είχε επιλογή, δεν είχε εναλλακτική, τα πράγματα ήταν μονόδρομος. Αντίστοιχα, η ίδια ακριβώς πράξη με το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα θα αποκτήσει εχθρικό πρόσημο (και θα τιμωρηθεί έμπρακτα), αν αυτό που βλέπουμε είναι ότι ο άλλος είχε συνεργατικότερες εναλλακτικές. Αυτό το τελευταίο είναι που μας φέρνει στο θέμα της τακτικής του ΣΥΡΙΖΑ:

(1) Είναι ξεκάθαρο ότι ο ΣΥΡΙΖΑ βάζει τρίτο παίκτη στο παιχνίδι. Δε νομίζω να χρειάζονται πολλά επ’ αυτού. Σ’ αυτές τις λίγες μέρες που μεσολάβησαν από τις εκλογές, Τσίπρας και Βαρουφάκης έχουν τρελαθεί στις επισκέψεις, συναντήσεις και συνεντεύξεις (συνέντευξη Βαρουφάκη στο BBC, στο Channel 4, στους Financial Times, συνάντηση με Σαπέν, Σουλτς, Ντάισελμπλουμ, Ρέντσι, Πιερ Κάρλο Παντουάν, Όζμπορν, Αναστασιάδη, συνομιλία με Ομπάμα, την Τετάρτη συνάντηση με Ολάντ, με Γιούνκερ, αποστολή αμερικανών εμπειρογνωμόνων στην Αθήνα, τι άλλο παρέλειψα;). Τόσο ώστε, απ’ ό,τι βλέπω εδώ και σύμφωνα με τη Welt του Βερολίνου, η γερμανική κυβέρνηση τα έχει χαμένα: «Ο Τσίπρας είναι τη Δευτέρα στην Κύπρο, την Τρίτη στην Ιταλία … έχουν προγραμματιστεί επισκέψεις για Βρυξέλλες, Λονδίνο και Παρίσι. Μόνο μια χώρα παρακάμπτει η ελληνική κυβέρνηση: τη Γερμανία. Φαίνεται σαν όλοι στην Ευρώπη να μιλάνε με τη νέα ελληνική κυβέρνηση – μόνο οι Γερμανοί είναι εκτός και μοιάζουν απομονωμένοι». Χθες (1/2/2015) μεταδιδόταν και η είδηση ότι η Μέρκελ εξέφρασε την ανάγκη να κατανοηθεί καλύτερα η νέα ελληνική κυβέρνηση. Πάνω εδώ και η παρατήρηση του Techie Chan, ότι η γερμανική διπλωματία συνίστατο εδώ και χρόνια σε κλειστές πόρτες και μυστικότητα. Όμως απ’ ό,τι βλέπουμε η τακτική του ΣΥΡΙΖΑ είναι το βούκινο, κάθε άλλο παρά κλειστές πόρτες. Η γερμανική κυβέρνηση θέλει να διαπραγματευθεί απευθυνόμενη μόνο στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, ει δυνατόν με παρασκήνιο και μυστικότητα, αντίθετα ο ΣΥΡΙΖΑ απευθύνεται κυρίως στο ακροατήριο της υπόθεσης, στον τρίτο παίκτη.

(2) Ως προς τις σκληρές γραμμές της γερμανικής κυβέρνησης («τα συμφωνηθέντα πρέπει να τηρηθούν, το πρόγραμμα να συνεχιστεί κ.λπ.»), η τακτική του ΣΥΡΙΖΑ είναι επίσης σαφής: να καταδείξει στον τρίτο παίκτη ότι η Μέρκελ έχει συνεργατικές εναλλακτικές, ότι η σκληρή στάση είναι επιλογή, όχι μονόδρομος. Μόνο μέχρι εκεί, αυτό βλέπω να είναι το τακτικό όπλο του ΣΥΡΙΖΑ (προς στιγμήν τουλάχιστον). Όπως είδαμε πριν στο επιχείρημα των Guala-Woodward, το να φαίνεσαι ότι έχεις συνεργατικές εναλλακτικές και παρόλα αυτά εσύ να πράττεις σκληρά, σε κάνει να δείχνεις «κακός», «εχθρικός». Και ο κόσμος αντιδρά έμπρακτα σ’ αυτό. Προς το παρόν τουλάχιστον (2/2/2015), βλέπω ότι η γερμανική κυβέρνηση και τα φερέφωνά της έχουν κολλήσει στο: «ο ΣΥΡΙΖΑ είναι γελασμένος αν νομίζει ότι θα πληρώσουμε για να χρηματοδοτήσουμε το πρόγραμμά του», κάτι που όχι μόνο ακούγεται άστοχο όταν συγκρίνεται με τις οικονομικές προτάσεις του Βαρουφάκη αλλά κάτι ακόμα περισσότερο: παίζει το παιχνίδι του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό ακριβώς θέλει ο ΣΥΡΙΖΑ από τους Γερμανούς, σκληρές και «ατομιστικές» απαντήσεις τη στιγμή που φαίνονται ότι έχουν συνεργατικότερες εναλλακτικές, ώστε να δείχνουν «κακοί» στα μάτια του τρίτου παίκτη. 

Εδώ πέρα είναι ολοφάνερο το πόσο συστηματικά επιμένει ο ΣΥΡΙΖΑ να μην παρουσιάζει την κατάσταση ως αντιπαράθεση, π.χ. Δραγασάκης: «Αυτό που θέλουμε να δείξουμε είναι ότι δεν έχουμε μια ελληνογερμανική σύγκρουση, ο αντίπαλός μας δεν είναι η Γερμανία, ο αντίπαλός μας είναι μια πολιτική που εφαρμόστηκε στην Ευρώπη» ή Βαρουφάκης: «Μαζί με τον γάλλο ομόλογό του κάθισαν στην ίδια πλευρά του τραπεζιού και έβαλαν απέναντί τους το πρόβλημα, με στόχο να δοθεί λύση που να είναι επωφελής για όλη την Ευρώπη». Το νόημα εδώ πέρα είναι να απομονωθεί ηθικά η γερμανική κυβέρνηση. Δηλαδή, να καταδειχθεί στον τρίτο παίκτη ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα μπορούσε να κρατήσει σκληρή στάση όμως παρόλα αυτά πράττει συνεργατικά – κάτι που, όπως είδαμε, κάνει τον ΣΥΡΙΖΑ να φαίνεται «καλός», «φιλικός». Και σε αντίθεση μ’ αυτό, η γερμανική κυβέρνηση επιλέγει να δει μια πρόσκληση ως πρόκληση, φαίνεται «κακή», «εχθρική». Όλα ανάγονται στο πώς διαβάζει ο άλλος τις προθέσεις πίσω από τις πράξεις σου, μέσα από τις διαφαινόμενες εναλλακτικές που έχεις στην παρούσα κατάσταση.

Το άλλο ενδιαφέρον σημείο εδώ είναι ο τρόπος που παρουσιάζουν την κατάσταση οι δογματικοί (Ποτάμι, ΝΔ, γερμανική κυβέρνηση, οικονομολόγοι, διάφοροι κατεστημένοι αρθρογράφοι, ειδικοί πάσης φύσεως κ.α.). Όλοι το βλέπουν ως αντιπαράθεση, ως σύγκρουση. Δείτε τη ρητορική τους, τα κείμενα που γράφουν, τα άρθρα που επιλέγουν να προβάλουν. Το αρχετυπικό παράδειγμα εδώ είναι οι μαλακίες του Άδωνι με το μικρό τρενάκι και το μεγάλο τρενάκι, ή εκείνος ο Λιαρόπουλος του Ποταμιού («ο Βαρουφάκης με όπλο του τη φουστανέλα κάνει τον έξυπνο σε λαούς που έχουν περάσει Διαφωτισμό» κ.λπ.), όμως πέρα από αυτούς, τα σχήματα των δογματικών είναι όλα σχήματα αντιπαράθεσης. Η κατάσταση παραλληλίζεται με πόκερ και μπλόφες, με παζάρεμα, με παιχνίδι Chicken κ.α., πάντως μόνιμα είναι δύο αντίπαλοι που κοντράρονται, εκτίμηση για το πόσο δυναμικό έχει ο κάθε αντίπαλος και επ’ αυτού εικασία για την πιθανή κατάληξη. Είναι εντελώς τυφλοί ότι δεν μετράει μόνο το αποτέλεσμα μιας πράξης, μετράει επίσης και η διαφαινόμενη πρόθεση πίσω της εντός των συμφραζομένων που γίνεται αυτή η πράξη: ένα είδος ηθικής ευφυΐας.

Λοιπόν, αυτή νομίζω ότι είναι η τακτική του ΣΥΡΙΖΑ μέχρι στιγμής, αυτό που ονόμασα «ηθική ευφυΐα». Τονίζω ότι ειδικά ο Βαρουφάκης ίσως να το κάνει και συνειδητά, πάντως ψυχανεμίζομαι ότι η παρούσα κατάσταση θα δώσει υλικό για πολλές μελλοντικές μελέτες και άρθρα. Ας δούμε λοιπόν τη συνέχεια του έργου, έχει ενδιαφέρον.

Όλα τα παραπάνω με μια κάποια επιφύλαξη, είμαστε ακόμα στην αρχή.

Πηγή