Ο Περικλής, ο Εφιάλτης και η δημοκρατία

Του Γιώργου Σταματόπουλου

Μιλάμε ακόμη για δημοκρατία -εδώ, στην Ευρωπαϊκή Ενωση, στη Σαουδική Αραβία, στις ΗΠΑ. Υπερβολές. Τι δουλειά έχει ένα θεοκρατικό καθεστώς ανάμεσα στο δυτικό πολίτευμα που «γεννά» ελεύθερους και χειραφετημένους πολίτες;

Ακολουθεί το εξής παράδοξο: γίνεται λόγος για ελευθερία και πολιτική χειραφέτηση και ταυτόχρονα διατυπώνονται παράπονα ότι η Ευρώπη έχει «στερέψει» από πολιτικά αναστήματα [Μιτεράν π.χ., Κολ κ.ά., Παπανδρέου ή Καραμανλής στη χώρα και λοιπά]. Μα, αν οι πολίτες είναι χειραφετημένοι, τι χρείαν έχουν «μεγάλων» πολιτικών; Είναι παλιά αμαρτία η ταύτιση της δημοκρατίας με πολιτικά κόμματα και ισχυρούς, μεγαλοφυείς πολιτικούς, ακριβώς για να εξοβελιστεί η εξουσία του δήμου, η πραγματική ήγουν δημοκρατία.

Αρχαίο παράδειγμα, αν και κατασκευασμένο εκ των υστέρων, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, ο «χρυσούς αιών» του Περικλέους. [Συνετέλεσε σε αυτόν τον «μύθο» και ο μεγάλος ιστορικός Θουκυδίδης, που αρνήθηκε να περιγράψει την επαναστατική καθιέρωση της δημοκρατίας από τον Εφιάλτη και τον Αρχέστρατο, οι οποίοι απέδωσαν (462-460) όλη την εξουσία στους πολίτες].

Βρήκα στη βιβλιοθήκη του χωριού ένα παλιό βιβλίο, με αφιέρωση μάλιστα. Τίτλος του: «Τότε που λειτουργούσε η δημοκρατία» και υπότιτλο «Η εξουσία των πολιτών». Εκδοση του 1996! Συγγραφέας: Χρήστος Γ. Ρήγας. Εξώφυλλο, βεβαίως, τα σκαλιά της Πνύκας. Αντιγράφω: «Ο Εφιάλτης αποτελεί μοναδικό φαινόμενο πολιτικού που απελευθέρωσε τον λαό και του εμπιστεύθηκε την ελευθερία του.

Η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας αποτελεί τη μεγαλύτερη προσφορά του Εφιάλτη στην ανθρωπότητα και τον καθιερώνει ως τον μεγαλύτερο καινοτόμο όλων των εποχών». Οταν αφαίρεσε την εξουσία από τους Αρεοπαγίτες, τα κόμματα και τους ηγέτες, ο ίδιος έπαψε να είναι ηγέτης και έγινε απλός πολίτης. Δολοφονήθηκε μετά δύο χρόνια, λέγεται μάλιστα από τον ιστορικό των Αλεξανδρινών Χρόνων, Ιδομενέα τον Λαμψακηνό, ότι «ήταν τόσο μεγάλη» η φήμη και η δόξα του Εφιάλτη, ώστε προκάλεσε τον φθόνο του Περικλή, τον οποίο και κατηγορεί ότι ενέχεται στη δολοφονία του τελευταίου. Στην κατηγορία αυτή αντιδρά ο Πλούταρχος [Βίος Περικλέους].

«Πώς να πιστέψει κανείς τον Ιδομενέα, ο οποίος κατηγορεί τον Περικλή ότι τάχα από ζηλοτυπία και φθόνο της δόξας του, δολοφόνησε τον δημοκρατικό ηγέτη Εφιάλτη, που ήταν φίλος και συνεργάτης του; Δεν γνωρίζω από πού τα συμπέρανε αυτά ο Ιδομενέας και εκτόξευσε χολή εναντίον του ανδρός ο οποίος ίσως να μην ήταν σε όλα ανεπίληπτος, είχε όμως ευγενή χαρακτήρα και φιλότιμη ψυχή, όπου κανένα δεν φυτρώνει πάθος τόσο ωμό και θηριώδες». [Ιστορία του ελληνικού έθνους, τόμος γ΄, σελίδα 55, όπου και λίγα αλλά εντυπωσιακά για τον άνθρωπο που αποκλήθηκε από τον Αριστοτέλη «δοκών και αδωροδόκητος και δίκαιος προς την πολιτεία» και ήταν ο φόβος και ο τρόμος προς όσους είχαν διασπαθίσει το δημόσιο χρήμα.] Σημειώνει ακόμη ο Πλούταρχος: «Ενέπνεε φόβο στους ολιγαρχικούς και ήταν άκαμπτος στην απαίτηση ευθυνών και στην καταδίωξη εκείνων που αδικούσαν τον λαό».

Ούτε στα όνειρά μας σήμερα τέτοιου χαρακτήρα πολιτικοί. Τι πήγα και ανασκάλεψα. Οσο για τον Περικλή αναδείχτηκε καλός στρατηγός με εξέχουσες προσωπικότητες να είναι φίλοι του: Φειδίας, Αναξαγόρας, ο περίφημος μουσικός Δάμων, Ζήνων ο Ελεάτης, Αισχύλος, Σοφοκλής, Πρωταγόρας...

Παραμένει το εξής: Δεν έφτιαξε ο Περικλής τη δημοκρατία, η δημοκρατία ανέδειξε τον Περικλή -για τους αριστερούς αυτό...