Μόδα και Reality Show: Ο άνθρωπος ως αισθητικό αντικείμενο

Γράφει η Γιάννα Παπαπαύλου

“Το περιεχόμενο είναι μια αμυδρή ματιά, μια αστραπιαία συνάντηση. Ειναι πολύ μικροσκοπικό, πολύ μικροσκοπικό, περιεχόμενο.” Willem De Kooning

Ας μιλήσουμε για αισθητική, εφόσον κανείς δεν μιλάει για ευαισθησία.

Η καντιανή αισθητική ιδεολογία, ισχύει στις μέρες μας, μέσω της εδραίωσης του δέκτη-παρατηρητή, ως το σημείο αναφοράς. Με αυτόν τον τρόπο ετεροκαθορίζεται το ‘ωραίο’ με βάση μια άρχουσα τάξη, σε ανώτερη (ή υψηλή) τέχνη και σε κατώτερη κουλτούρα.

Αυτό το αστικό κοινωνικό στρώμα, προσκείμενο στο ιδεολόγημα του Καντ περί αισθητικής κρίσης του θεατή, θα πλανηθεί όταν ο ευρωπαϊκός Μοντερνισμός, επαναφέρει στο προσκήνιο την έννοια του αισθητικού αντικειμένου, με τον Γάλλο ζωγράφο και γλύπτη Μarchel Duchamp, να εκθέτει, μαζί με τα έργα της “ανώτερης τέχνης” και ένα ουροδοχείο με την υπογραφή του. Εκστασιασμένη η ανώτερη αστική τάξη θα το επαινέσει θριαμβευτικά. Ο Duchamp κατάφερε να μεταβάλει το χρηστικό αντικείμενο, σε έργο τέχνης, βάζοντας απλά την υπογραφή του κι εκθέτοντας το μπροστά στους κριτές-δέκτες της ανώτερης τέχνης.

Ο άνθρωπος καθώς φαίνεται πλανάται εύκολα. Ο άνθρωπος επίσης είναι ο μόνος ζωντανός οργανισμός που καλείται να καλύψει το σώμα του με ρουχισμό. Η αλήθεια είναι ότι το ρούχο είναι ένα χρηστικό αντικείμενο, στο οποίο έχουν αποδοθεί αξιώσεις καλλιτεχνικές αλλά και εννοιολογικές, στις διαστάσεις που κοινωνικοπολιτικές συγκυρίες αντικατοπτρίζονται στη μόδα της ‘υψηλής ραπτικής’. Ειναι ένα φαινόμενο ιστορικό, καθώς εγκολπώνει την έννοια της μορφής και του περιεχομένου της Ιδέας. Είναι βέβαια και ο όρος ‘υψηλή ραπτική’, πρόδηλος της ιστορικής μεταβολής της χρηστικής ανάγκης του ρουχισμού, στην ανάγκη της αποδοχής και τέρψης των κριτών του ανώτερου πολιτιστικού κοινού. Η  υπογραφή του σχεδιαστή μόδας επικύρωνε το ρούχο ως αισθητικό αντικείμενο.

Στην μεταμοντέρνα εποχή, αρχίζουμε να παρατηρούμε την μετατροπή του ανθρώπου σε αισθητικό αντικείμενο. Η μεταμοντέρνα εποχή της ακραίας εξατομίκευσης, εμπεριέχει το υποκείμενο σε προεκτάσεις που ενώ φαινομενικά, λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων των media, καταδεικνύουν οτι το ‘σύμπαν’ διαστέλλεται για να χωρέσει τις νέες διαστάσεις της ανθρώπινης συνείδησης, τουναντίον συστέλλεται τρομακτικά και μονοδιάστατα στην ύπαρξη του ατόμου. Αυτό γίνεται με έναν εξαιρετικά μυωπικό τρόπο που δεν επιτρέπει στο άτομο την κριτική θεώρηση κι εννοιολόγηση της ύπαρξης του.

Όταν τον 19ο αιώνα, η σκέψη στράφηκε για πρώτη φορά στον άνθρωπο, όταν το σύμπαν πράγματι για πρώτη φορά διαστάληκε για να τον εμπεριέχει, αφήνοντας στην άκρη τις θεοκρατικές θεωρήσεις, ο άνθρωπος κατανόησε τη ζωή για το μεγαλείο της αλλά και το μάταιο κι άφευκτο του θανάτου. Υπήρξε ένα ‘κύμα’ αυτοκτονιών λόγω αυτής της μεγάλης συνειδητοποίησης. Ο άνθρωπος του 19ου αιώνα με στραμμένους τους προβολείς της σκέψης πάνω του αποφάσιζε να εξαφανιστεί. Αντίθετα, ο άνθρωπος του 21ου αιώνα με στραμμένους τους προβολείς της τηλεθέασης, της κάμερας, της οθόνης, της σκηνής πάνω του, αποφασίζει να διαχυθεί. Να γίνει influencer, γνωστός, διάσημος, brand ambassador, να γίνει ο ίδιος ένα προϊόν που μπορεί να εξάγει. Να συμμετέχει σε ριάλιτι σόου-απάτες μιας υπόσχεσης καριέρας, με κριτική επιτροπή, η οποία συμπεριφέρεται σαν αυθεντία, φορέας της γνώσης, μιας ανώτερης ομορφιάς, μαγειρικής (!) μιας ανώτερης αισθητικής.

Γυναίκες παρατάσσονται να τους δoθεί έγκριση, η υπογραφή ότι πληρούν τα αισθητικά κριτήρια των κριτών. Ένας άνθρωπος σε ένα τόσο ανοίκειο περιβάλλον, μιας γραμμικής πλατφόρμας να μην μπορεί να ακουμπήσει πουθενά, όρθιος σαν σε εκτελεστικό απόσπασμα ή άψυχο γλυπτό σε μουσείο.

Ριάλιτι σόου που αισθητικοποιούν και αποπολιτικοποιούν κάθε πτυχή της ζωής, με αφοριστικούς όρους ‘θετικών ενεργειών’ για την νίκη των συμμετεχόντων. Δεν υπάρχει τίποτα πιο απογοητευτικό από τους μαζανθρώπους που ζητούν από (απατεώνες) ευεργέτες, την έγκριση τους, και που παίζουν τον σκηνογραφημένο ρόλο που τους έχει δοθεί. Άλλοτε ως απτόητες περσόνες σίγουρες για τη νίκη, κι άλλοτε απολογητικές για την ίδια τους την ύπαρξη.

Σαν τους ιερείς που βάζουν τους πιστούς να λένε μετάνοιες και προσευχές καθημερινά, γιατί 2018 χρόνια ενοχισμού για τα ψυχικά πάθη δεν ήταν αρκετά, τώρα θα εμπεριέχονται και τα σωματικά. Γιατί άνθρωπε, και ιδίως εσύ γυναίκα, δεν είσαι μόνο Ιδέα είσαι και Μορφή, συγκεκριμένα με αυτές τις αναλογίες, ύψος, χρώμα και υφή! Αλλά κυρίως είσαι ένα αισθητικό αντικείμενο, θα σε χωρέσουμε σε πλαίσια και με εσένα θα στολίσουμε ως εικόνα, τους δρόμους, τα σπίτια, τις οθόνες και τα μυαλά σε μια περιπλοκή των ρόλων για το ποιος εν τέλει είναι ο τελικός κριτικός παρατηρητής.