Η αξία της πραγματικής φιλίας

Ο Αριστοτέλης έθεσε τα φιλοσοφικά θεμέλια της φιλίας ως η τέχνη του να κρατά ο καθένας έναν καθρέφτη προς την ψυχή του άλλου. Δυο χιλιετίες αργότερα, ο Emerson θεώρησε τα δύο μέλη μιας φιλίας ως δύο πυλώνες αλήθειας και τρυφερότητας. Έναν αιώνα μετά, ο C.S. Lewis έγραψε: «Η φιλία είναι περιττή, όπως η φιλοσοφία, όπως η τέχνη, όπως το σύμπαν το ίδιο… δεν έχει αξία επιβίωσης. Περισσότερο είναι από αυτά τα πράγματα που δίνουν αξία στην επιβίωση.»

Πουθενά, όμως, δεν εμφανίζεται τόσο ζωντανή, μέσα στην ομορφιά, το μυστήριο και την ουσία της, η φιλία, όσο στο έργο τέχνης «Anam Cara: Ένα Βιβλίο Κέλτικης Σοφίας», από τον σπουδαίο Ιρλανδό ποιητή και φιλόσοφο John O’Donohue. «Anam Cara» σημαίνει στα κέλτικα «φίλος-ψυχής» ή όπως θα λέγαμε στα ελληνικά «φίλος καρδιακός». Μια όμορφη έννοια, η οποία εμπεριέχει με κομψό τρόπο όσα ο Αριστοτέλης, o Emerson και ο Lewis προσπάθησαν να περιγράψουν μιλώντας για φιλία.

Εξηγώντας την ουσία και την προέλευση του όρου, ο O’Donohue λέει:

«Στην κέλτικη παράδοση, υπάρχει μια όμορφη αντίληψη της αγάπης και της φιλίας. Μία από τις γοητευτικές ιδέες εδώ είναι η ιδέα της αγάπης της ψυχής. Ο παλιός κέλτικος όρος γι’αυτό είναι anam cara. Anam είναι η κέλτικη λέξη γα την ψυχή και cara για τον φίλο. Έτσι, στα κέλτικα aman cara είναι ο φίλος της ψυχής. Στην παλιά κέλτικη εκκλησία, το άτομο που λειτουργεί ως δάσκαλος, σύντροφος ή πνευματικός οδηγός, καλείται anam cara. Αρχικά ο όρος αναφερόταν σε κάποιον, στον οποίον εξομολογείσαι, αποκαλύπτεις τα πιο κρυφά μυστικά της ζωής σου. Με τον anam cara σου μπορείς να μοιραστείς τα πιο εσωτερικά στοιχεία του εαυτού σου, του μυαλού και τις καρδιάς σου. Η φιλία αυτή αποτελεί πράξη αναγνώρισης και αίσθησης του ανήκειν.  Όταν έχεις έναν anam cara, η φιλία σας αντιβαίνει κάθε συμβατικότητα, κάθε ηθική και κάθε κατηγορία. Ενώνεσαι με έναν αρχαίγονο και αιώνιο τρόπο με τον ‘φίλο της ψυχής σου’. Η κέλτικη αυτή αντίληψη δεν θέτει στην ψυχή κανέναν περιορισμό, χωρικό ή χρονικό. Δεν υπάρχει κλουβί για την ψυχή. Η ψυχή είναι ένα θεϊκό φως που κυλά μέσα σου και μέσα στο Άλλο σου. Αυτή η τέχνη του ανήκειν αφυπνίζει και καλλιεργεί μια βαθιά και ιδιαίτερη συντροφικότητα.»

Το είδος της φιλίας που κανείς βρίσκει στον καρδιακά του φίλο, σύμφωνα με τον O’Donohue, είναι μια πολύ ιδιαίτερη μορφή αγάπης, όχι αυτή που μας οδηγεί στο να θέσουμε την πλατωνική έναντι της ρομαντικής, αλλά σε κάτι πολύ πιο μεγάλο, σε κάτι ανώτερο:

«Στην αγάπη αυτή, γίνεσαι κατανοητός όπως είσαι, χωρίς μάσκες και προσποιήσεις. Τα επιφανειακά και λειτουργικά ψέματα και οι μισές αλήθειες των κοινωνικών συναναστροφών εδώ εξαφανίζονται –μπορείς να είσαι όπως πραγματικά είσαι. Η αγάπη επιτρέπει να υπάρξει απόλυτη κατανόηση και η κατανόηση είναι πολύτιμη. Όταν είσαι κατανοητός, είσαι στο σπίτι σου. Η κατανόηση θρέφει το ανήκειν. Όταν νιώθεις πραγματικά ότι σε κατανοούν, νιώθεις ελεύθερος να σπάσεις τα δεσμά του εαυτού σου και να αφεθείς στην εμπιστοσύνη και το καταφύγιο της ψυχής του άλλου… Αυτή η τέχνη της αγάπης φανερώνει την ιδιαίτερη και ιερή ταυτότητα του άλλου ανθρώπου. Η αγάπη είναι η το μόνο φως υπό το οποίο μπορείς να διαβάσεις την κρυφή υπογραφή της ατομικότητας και της ψυχής του άλλου.»

Το να είναι, όμως, κανείς καρδιακός φίλος ή «ψυχικός φίλος» απαιτεί μια σκόπιμη παρουσία –απαιτεί από εμάς να εμφανιζόμαστε με απόλυτη ακεραιτότητα πρόθεσης. Αυτή η εσωτερική σκοπιμότητα είναι που διαχωρίζει τον πραγματικό φίλο από τον γνωστό ή τον τυπικό φίλο –ένας διαχωρισμός εξαιρετικά σημαντικός σήμερα, σε μια εποχή που «πετάμε» της λέξη «φίλος» εντελώς αυθαίρετα, αναφερόμενοι ακόμα και σε απλούς γνωστούς. Το να εμφανίζεται, όμως, κανείς, το να είναι εκεί ενεργά και όχι αποσπασματικά, είναι απαιτούμενο στην πραγματική φιλία –ο άνθρωπος που δηλώνει φίλος αλλά σε αποφεύγει όταν η ψυχή σου τον χρειάζεται περισσότερο, δεν είναι πραγματικός φίλος.

Ο O’Donohue δανειζόμενος και επεκτείνοντας την έννοια της φιλίας κατά τον Αριστοτέλη, καταλήγει:

«Ο φίλος είναι ένας αγαπημένος που αφυπνίζει τη ζωή σου προκειμένου να απελευθερώσει τις άγριες δυνατότητες που κρύβονται μέσα σου.

[…]

Αυτός που αγαπάς, ο καρδιακός σου φίλους, ο anam cara σου, είναι ο πιο αληθινός καθρέφτης της ψυχής σου. Η ειλικρίνεια και η διαύγεια της αληθινής φιλίας φανερώνει το αληθινό περίγραμμα του πνεύματός σου.»

 brainpickings.org

Κεντρική φωτο: Σχέδιο του Maurice Sendak από το Let’s Be Enemies της Janice May Udry