Αυτεπίστροφη ειρωνεία

 

γράφει ο Παντελής Μπουκάλας

 

Ενας τρόπος για να ελέγχουμε αν οι πολιτικοί λάθεψαν σε κάποια κίνησή τους, κι αν έχουν συνείδηση του λάθους τους, είναι να εξετάζουμε το ύφος των απαντήσεών τους στην κριτική που τους ασκείται· όχι τόσο το περιεχόμενο όσο τις λέξεις που επιλέγονται, τα ρητορικά τεχνάσματα, τη λογική ατάκας που υιοθετείται. Οταν η χαμηλού επιπέδου ειρωνεία είναι ο κύριος συντάκτης των απαντήσεων, μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως οι είρωνές μας έσφαλαν, γνωρίζουν ότι έσφαλαν, δεν θέλουν όμως και να το αναγνωρίσουν. Και δεν κατανοούν ότι η μετά παρρησίας αναγνώριση ενός λάθους έχει πολύ μικρότερο πολιτικό κόστος από την υποστήριξη και τη διαιώνισή του, από τσαμπουκά.

 

Ενας δεύτερος τρόπος για να διαπιστώνουμε αν η εξουσία αστοχεί, είναι να βαθμολογούμε την επιθυμία της να δημοσιοποιεί στοιχεία που δεν ανήκουν δα και στα «άκρως απόρρητα δι’ εθνικούς λόγους». Αν ήταν βέβαιη για το δίκιο της, θα έσπευδε να τα ανακοινώσει αυθορμήτως, άνευ εξωτερικών οχλήσεων. Αν –παρά τις πιέσεις των αντιπολιτευομένων– κωλυσιεργεί, αν αναβάλλει μία-δύο-πέντε φορές τη δημοσίευση στοιχείων που θα διευκόλυναν τον δημόσιο διάλογο, τότε η φάβα έχει έναν-δύο-πέντε λάκκους.

 

Η ειρωνεία στις συζητήσεις του Κοινοβουλίου ή στους αλληλοεπικαλυπτόμενους μονολόγους των φωνασκούντων που υποτίθεται ότι συνομιλούν στα τηλεπαράθυρα, είναι ένα όπλο αναμενόμενο στον κόσμο της προφορικότητας. Η αποτελεσματικότητά του εξαρτάται από την ευφυΐα του χρήστη του και τη ρητορική του δεξιότητα. Αν δεν το ’χεις, αν η σχέση σου με το χιούμορ δεν είναι ιδιαίτερα στενή, αν λ.χ. πρέπει να σου εξηγήσουν ένα ανέκδοτο, οπότε γελάς με χρονοκαθυστέρηση, το όπλο θα γίνει μπούμερανγκ. Και τα νυσταλέα ανακλαστικά σου δεν θα σου επιτρέψουν να το αποφύγεις.

 

Στα γραπτά, ωστόσο, στις επίσημες ανακοινώσεις υπουργείων, η ειρωνεία αποτελεί συνήθως τεκμήριο υπεροψίας και αθέλητη ομολογία ενοχής. Παράδειγμα η πρώτη απάντηση του υπουργείου Πολιτισμού σε όσους εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους για το τσιμέντο στον Παρθενώνα. Το υπουργείο, αντί να εξηγήσει, χλεύασε. Κι έχασε. Στον τόνο της χλεύης είναι και σχεδόν όλες οι δημόσιες τοποθετήσεις της υπουργού Παιδείας, είτε τις τηλε-εκλογές των εκπαιδευτικών αφορούν είτε τη σύμβαση με τη Cisco, που την κρατάει πεισματικά συρταρωμένη. Οπως κρατούσε επί καιρό πολύ το πόρισμα της Επιτροπής Αλιβιζάτου ο άλλος αποτυχημένος είρων, ο κ. Χρυσοχοΐδης. Κι όπως κρατάει ο πρωθυπουργός τα πρακτικά της επιτροπής των λοιμωξιολόγων.