Φτώχεια και έλλειψη στέγης: ας ξαναβρούμε τη χαμένη ανθρωπιά μας

 

γράφει η Ελένη Τσιομίδου *

 

 

Περνάμε από μπροστά τους χωρίς να τους ρίξουμε ούτε μια ματιά. Επιταχύνουμε το βήμα μην τυχόν μας αγγίξει η δυστυχία τους. Από ενοχή; ντροπή; φόβο; Ο άστεγος είναι σαν ένας καθρέφτης που μας επιστρέφει την εικόνα μας. Οποιος και να είσαι, όσο άδειο και να είναι το πορτοφόλι σου, λες ότι εγώ τουλάχιστον δεν κατάντησα έτσι. Με περιμένει ένα σπίτι, όσο κρύο και να είναι. Μια οικογένεια, όσο διαλυμένες και να είναι οι σχέσεις μου. Η διαφορά του άστεγου απ’ όλους τους υπόλοιπους είναι ότι βρίσκεται στον πάτο. Πιο πέρα δεν έχει. Δεν είναι μόνο γιατί αντιμετωπίζει αντίξοες συνθήκες στέγασης.

 

Σε σκηνές μένουν οι Ρομά και οι πρόσφυγες. Ομως μένουν σε κοινότητα. Ο άστεγος εκτός από στέγη έχει χάσει και την ανθρώπινη επαφή. Τον έχει πετάξει η κοινωνία σαν απόβλητο. Δεν υπάρχει θέση γι’ αυτόν ούτε σε δουλειά ούτε σε σπίτι. Δεν περιμένει από κανέναν. Δεν ψευτοζεί. Δεν είναι προσωρινή η κατάστασή του. Δεν μπορεί να φωνάξει για ένα δικαίωμα. Δεν έχει φυλή, φύλο, εθνικότητα, όνομα, ταυτότητα. Στην καλύτερη περίπτωση τον γνωρίζουμε με το μικρό του όνομα. Από τις κοινωνικές υπηρεσίες καταγράφεται ο χώρος που καταλαμβάνει και όχι ο άνθρωπος.

 

Ο λόγος αυτής της κοινωνικής απαξίωσης είναι επειδή ο άστεγος έχει χάσει στις δύο μεγάλες αξίες του πολιτισμού μας: τη δουλειά και το σπίτι. Εχει χάσει δηλαδή τον δεσμό με την κοινότητα. Σε μια κοινωνία που μετρά την αξία ενός ανθρώπου με τη χρησιμότητά του, ο άστεγος δεν έχει να προσφέρει τίποτα. Ο θάνατος χιλιάδων αστέγων που πεθαίνουν τον χειμώνα από το κρύο είναι η απόδειξη. Τον άνθρωπο που βρήκαν κοκαλωμένο το πρωί δεν τον γνωρίζει κανείς. Κατά κάποια έννοια ο θάνατός του είναι συνειδητή κοινωνική απόφαση.

 

 

Αυτή την κοινωνική απόφαση έρχεται να καταγγείλει η Οικολογία. Εάν το Σύνταγμα αναφέρει ότι «οι Ελληνες πολίτες απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση», η περίπτωση του άστεγου θέτει το ερώτημα της εξαίρεσης. Ο άστεγος δεν μπορεί να διεκδικήσει αυτά τα δικαιώματα γιατί η διεκδίκηση προϋποθέτει τη μη αποδοχή μιας ορισμένης κοινωνικής θέσης στον κόσμο. Ο άστεγος όμως έχει αποδεχθεί την απαξίωση που του αντανακλά η κοινωνία και ντρέπεται γι’ αυτό. Η ντροπή είναι ένα συναίσθημα που δεν σου αφήνει το περιθώριο για δράση. Οταν ενσωματώνεις τη μομφή που σου προσάπτουν οι άλλοι, παραλύεις, κουλουριάζεσαι στη γωνιά σου, θέλεις να χαθείς από αυτό το βλέμμα που σ’ έχει απογυμνώσει από κάθε αξία. Ο άστεγος δεν διεκδικεί γιατί έχει αποδεχθεί την προσωπική του ευθύνη. Προσλαμβάνει όλα τα γεγονότα που τον έχουν οδηγήσει σ’ αυτή την κατάσταση ως επιλογή. Η οργή για την ανεργία, οι καβγάδες, ο θυμός, το αλκοόλ θεωρεί ότι ήταν αποτέλεσμα του χαρακτήρα του και όχι του συναισθήματος που του προκάλεσε μια άδικη κοινωνική κατάσταση.

 

Δυστυχώς η Αριστερά δεν μπόρεσε να αντιληφθεί ότι η αντίσταση στην κοινωνική αδικία προϋποθέτει μια εσωτερική διεργασία που δεν είναι ικανοί όλοι οι άνθρωποι να επιτύχουν. Αυτό το κενό έρχεται να συμπληρώσει η οικολογική σκέψη. Για την οικολογία, η ανθρώπινη αξία δεν επιδέχεται κανέναν περιορισμό λόγω φύλου, φυλής, ηλικίας, θρησκεύματος, εθνοτικής ή εθνικής προέλευσης, σεξουαλικού προσανατολισμού, αναπηρίας, οικονομικής κατάστασης ή υγείας. Αυτό σημαίνει ότι αποδέχεται τον ανθρώπινο πόνο σε όλες τις μορφές του και προσπαθεί να βρει τρόπους να τον απαλύνει και ει δυνατόν να τον εξαλείψει.

 

Για την οικολογία οι άστεγοι, ως ανθρώπινες αξίες, εξακολουθούν να έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν, άσχετα με τη σημερινή τους κατάσταση. Ο ρόλος της κοινωνίας είναι να θεραπεύσει το πρόβλημα και όχι να τιμωρήσει ή να ελεήσει. Να βοηθήσει τον άνθρωπο να ξαναβρεί το νήμα που τον έκοψε από τους ανθρώπους για να ξαναποκτήσει εμπιστοσύνη, εκτίμηση, σεβασμό, αξιοπρέπεια, αυτοπεποίθηση.

 

Η οικολογία δεν εξαιρεί κανέναν άνθρωπο από την προσφορά στην κοινωνία. Και αντικαθιστά τη φιλελεύθερη ελεημοσύνη με πολιτικές που στόχο έχουν την ενεργοποίησή του με τρόπους που θα τον βοηθήσουν να ξαναβρεί τη χαμένη του ζωή.

 

Για τον λόγο αυτό ζητά τη διάθεση κάθε υλικού πόρου που θα βοηθήσει στη μόνιμη επίλυση του προβλήματος, με στόχο να επανενταχθούν οι άστεγοι στην κοινωνία. Καταγγέλλει την αναλγησία της καπιταλιστικής κοινωνίας, που πετά σαν σκουπίδια τους ανθρώπους όταν δεν μπορούν πλέον να καταναλώνουν. Επισημαίνει την αδυναμία της Αριστεράς να κατανοήσει αυτό το ανθρώπινο δράμα και να σταθεί αρωγός σ’ αυτούς που έχασαν την επαφή με την κοινωνική ομάδα.

 

Ζητά από την κοινωνία να επαναπροσδιορίσει τις αξίες της και να ενεργοποιήσει περισσότερο την κοινωνική αλληλεγγύη προκειμένου να ενεργοποιούνται αυτόματα οι μηχανισμοί κοινωνικής προστασίας όταν οι άνθρωποι φτάνουν σε τέτοια όρια κοινωνικής εξαθλίωσης. Οι άστεγοι μας δείχνουν τον δρόμο για να ξαναβρούμε τη χαμένη ανθρωπιά μας.

 

 * διδάκτορας Κοινωνιολογίας, μέλος της ομάδας για τη φτώχεια και την έλλειψη στέγης των Οικολόγων Πράσινων