Ποιοι φοβούνται τη δημοκρατία στα πανεπιστήμια;

γράφει η Μαρία Νικολακάκη*

Στις 11 και 12 Μαΐου έγιναν συγκεντρώσεις υποστηρικτών της «Παιδείας 2015»[1]στο γήπεδο  Σπ. Λούη και την πλατεία Συντάγματος με παρόντες πλείστους όσους νεοφιλελεύθερους πολιτικούς. Μεταξύ αυτών και οι «συνήθεις ύποπτοι»: Άννα Διαμαντοπούλου, Ντόρα Μπακογιάννη, Σταύρος Θεοδωράκης, Νίκος Δένδιας, Θεόδωρος Φορτσάκης, Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, Κυριάκος Μητσοτάκης, Εύη Χριστοφιλοπούλου, Ανδρέας Λοβέρδος κ.ά.

Οι φαινομενικοί λόγοι που τους οδήγησαν επικεντρώνονται στα πλακάτ που κράταγαν, δηλαδή στην αξιολόγηση, την αριστεία και τους «αιώνιους» φοιτητές, καθώς και την «πολιτική στα πανεπιστήμια». Πιο «καυτά» θέματα, αν και δεν  υπήρχαν σχετικά συνθήματα είναι τα ΣΙ και οι πρυτανικές εκλογές. 

Η απομάγευση των μνημονίων και της νεοφιλελεύθερης πολιτικής 

Είναι κοινό τοις πάσι πλέον μυστικό, ότι, όταν η χώρα μπήκε στις συμπληγάδες των μνημονίων, υπήρξε μια αναδίπλωση των δημοκρατικών κεκτημένων.  Η πολιτική διάσταση των μνημονίων ήταν και εξακολουθεί να είναι η προτεραιότητα της ευρωπαϊκής πολιτικής. Η επιβολή μέτρων υπέρ του κεφαλαίου που δεν θα μπορούσαν με οποιεσδήποτε άλλες συνθήκες να περάσουν, δικαιολογεί εν μέρει και τα μέτρα που λήφθηκαν. Ποτέ μην αφήσεις μια κρίση να πάει χαμένη, θα μπορούσε να είναι το μόττο της κατάστασης. 

Ο «νεο»-φιλελευθερισμός, ως το ιδεολογικό δόγμα της αστικής τάξης που αναδείχθηκε μεταπολεμικά, αλλά εφαρμόστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 70 αρχικά στη Χιλή, περί αναγκαιότητας για «μικρό κράτος» με την απορρύθμιση του κράτους πρόνοιας, της δυνατότητας της φορολογικής απαλλαγής των πλουσίων, της ιδιωτικοποίηση κρατικών αγαθών, λειτουργιών και υπηρεσιών και της ανεξαρτητοποίησης της σφαίρας της οικονομίας απο την πολιτική σφαίρα βρήκε χώρο ανάπτυξης και εγκαταστάθηκε, ως κάτι «το νέον» (αν και όχι πολύ «ωραίο», όπως αποδείχτηκε 40 χρόνια μετά την εφαρμογή του διεθνώς). Στην πραγματικότητα πρόκειται περί της υλοποίησης μιας αέναης επιθυμίας της αστικής τάξης να υπαγορεύει  τις πολιτικές/οικονομικές εξελίξεις, να διαχειρίζεται τους κρατικούς πόρους και να μην φορολογείται.

Το «μικρό κράτος» που ευαγγελίζονται οι νεοφιλελεύθεροι αφορά στη δυνατότητα προστασίας και πρόνοιας του λαού από το κράτος, κατάσταση που καταλήγει στον κοινωνικό δαρβινισμό που παρατηρείται σήμερα, ενώ ταυτόχρονα απαιτείται μεγάλο και ισχυρό κράτος για την υπεράσπιση της αστικής τάξης, όπως για παράδειγμα τις ενισχύσεις τραπεζιτών και το αστυνομικό κράτος που χρησιμοποιεί ΜΑΤ για προστασία της αστικής τάξης από οργισμένους, από την επακόλουθη κοινωνικο-πολιτική αναλγησία, διαδηλωτές. Όπως υποστήριξε ο Μπουρντιέ, αν δεν ήταν προς το συμφέρον της αστικής τάξης, τέτοια μέτρα δεν θα μπορούσαν να περάσουν ποτέ. Η ρητορική περί δυνατότητας επενδύσεων που τάχα η οικονομική ενίσχυση της αστικής τάξης θα ωφελούσε και τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα (η γνωστή «trickle down theory») αποδείχτηκε περίτρανα ότι ήταν «τροφή» για την αποχαύνωση των λαών, καθώς, όπως αποδείχθηκε μέσα από πολλές μελέτες,  παγκόσμια μέσα στην κρίση οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι κατά πολύ, ενώ η κοινωνική γενοκτονία έγινε αμείλικτη και ανελέητη. Ενδεχομένως ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας 80 άνθρωποι δεν είχαν τόσο πλούτο, όσο και ο μισός πληθυσμός της γης, όπως έδειξε έρευνα της Oxfam, ενώ κάθε χρόνο η κατάσταση χειροτερεύει. Μέχρι το 2016 η έρευνα της Oxfam δείχνει ότι το 1% θα κατέχει όσο και το 99% των υπολοίπων ημών. 

Το νέο και το παλιό στα πανεπιστήμια

Στο πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού, στα πανεπιστήμια μπήκαν νέοι ιδεότυποι, όπως κοινωνία της γνώσης, αριστεία, ανταγωνιστικότητα, απασχολισιμότητα αποφοίτων (εν καιρώ τεράστιας ανεργίας των νέων)  μαζί με άλλους ιδεολογικούς μηχανισμούς.  Στόχος του «νέου» στα πανεπιστήμια είναι να γίνουν αυτά «συμβατά» με την λειτουργία των «αγορών», δηλαδή των τραπεζών και των πολυεθνικών, κατ’ εικόνα και καθ’ομοίωσή τους, προς εξυπηρέτηση των αναγκών τους. Υπόρρητα, καθιερώνει μια δικτατορία αυτών, καθώς την παρουσιάζει ως μονόδρομο (το γνωστό της Θάτσερ ΤΙΝΑ-δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική). Εάν επιτευχθεί αυτή η μεταμόρφωση, όπου οι εξυπηρετούμενες ανάγκες να είναι αυτές των αγορών, η αστική τάξη θα έχει πετύχει την νομιμοποίηση και μακροημέρευση της ιδεολογικής της ηγεμονίας, αποκλείοντας τον οποιονδήποτε αντί-λογο ως «παρα-λόγου».

Τούτων λεχθέντων να δούμε συγκεκριμένα τι είναι το «νέο», το παλιό στα πανεπιστήμια και πώς αυτό περιγράφεται από τις μνημονιακές δυνάμεις. 

Με τον Ν. 4009/2011[2], γνωστός και ως νόμος Διαμαντοπούλου, αυτό που επιχειρήθηκε είναι η άλωση της δημοκρατικής λειτουργίας των πανεπιστημίων από τις αγορές. Κοντολογίς, επιχειρηματίες άσχετοι με την λειτουργία των πανεπιστημίων θα διαμόρφωναν τα ΣΙ[3], που θα έλεγχαν τους υποψήφιους πρυτάνεις, ώστε να εξασφαλίσουν ότι διάκεινται ευνοικά, αν οχι να υπηρετούν τα συμφέροντα των επιχειρηματιών. Στη συνέχεια ο Πρύτανης θα διόριζε τον Κοσμήτορα, ο Κοσμήτορας με σκαιές διαδικασίες θα ήταν ο κύριος υπεύθυνος για τις εξελίξεις των καθηγητών. Το σχέδιο καλοστημένο: ποιός Καθηγητής θα πήγαινε κόντρα στην επιβληθείσα αντίληψη  κάτω από αυτό το τρομοκρατικό καθεστώς; Ταυτόχρονα με την επιβολή της ηλεκτρονικής ψήφου θα γινόταν έλεγχος της ψήφου των καθηγητών στις εκλογές, για την διασφάλιση της συνέχειας αυτής της κατάστασης. 

Συνοδευτικά με αυτήν την καθετοποίηση της εξουσίας, ήρθε και ο αποκλεισμός της φωνής των φοιτητών σε όλες του τις μορφές: το άσυλο, την ψήφο,  τον περιορισμό του χρόνου σπουδών. Οι φοιτητές καλούνταν να υπακούνε, μην έχοντας φωνή να αρθρώσουν άποψη εντατικοποιώντας τις σπουδές τους κάτω από τον φόβο της διαγραφής, ενώ θεωρητικά συμμετέχουν στο ναό της παιδείας, όπου καλούνται να γίνουν έλλογα όντα και δρώντα υποκείμενα. 

Η Διαμαντοπούλου με περισσή αλαζονεία θα εφάρμοζε την καταστροφική νεοφιλελεύεθρη ατζέντα στα πανεπιστήμια, που πρώτα εφαρμόστηκε στη Χιλή του Πινοτσέτ και μετά μεταδόθηκε ως ιός σε πλείστες όσες χώρες του Δυτικού (και όχι μόνο) κόσμου. Στη Χιλή, μετά από 40 χρόνια πολιτικού αγώνα φέτος κατέκτησαν το δικαίωμα οι φοιτητές να επιστρέψουν στην δωρεάν τριτοβάθμια εκπαίδευση από το 2016, παρότι ο αγώνας για δημοκρατικά πανεπιστήμια είναι ακόμη μακρύς[4]. Μόλις προ ημερών δυο φοιτητές δολοφονήθηκαν στις διαδηλώσεις που έκαναν για δημοκρατία στα πανεπιστήμια. 

Δεν είναι τυχαίο ότι η Διαμαντοπούλου, όντως, συσπείρωσε τις νεοφιλελεύθερες δυνάμεις, οι οποίες χειροκροτούσαν την άρση του ασύλου. Δεν είναι επίσης καθόλου τυχαίο ότι ο Βορίδης, μετά την εκλογή το νόμου, υποστηρίξε ότι με τον νόμο αυτό θα λάβει τέλος η ιδεολογική ηγεμονία της αριστεράς στα πανεπιστήμια[5]. Από την άλλη όχθη, κατά το νόμου, συμπαρατάχθηκαν οι δημοκρατικές δυνάμεις,  σε επίπεδο καθηγητών, φοιτητών και διεθνούς διανόησης (όπως ο Τσόμκσι, Ζίζεκ, Μπάτλερ, Ζιρού, Ρανσιέρ και άλλοι). 

Ο Νόμος Ν. 4076/2012[6], γνωστός και ως νόμος Αρβανιτόπουλου, έφερε κάποια ρωγμές στην ολική επίθεση της Διαμαντοπούλου(για να εισπράξει την μήνιν της),  η εκλογή πρυτάνεων  εκλέγονταν από τους διδάσκοντες μεταξύ τριών ατόμων που θα “πρότειναν”/επέβαλλαν “δια του αποκλεισμού” τα Συμβούλια, ο  Κοσμήτορας των Σχολών στα πανεπιστήμια δεν θα διοριζόταν αλλά θα εκλέγονταν από τα μέλη ΔΕΠ, επιστρέφοντας τις εκλογές καθηγητών στις ΓΣ , οι ακαδημαϊκές αρμοδιότητες που είχαν τα Συμβούλια Διοίκησης πέρασαν στις Συγκλήτους. Ο νόμος κατά τα λοιπά παρέμεινε ο ίδιος. Χαρακτηριστικό της κατάστασης είναι ότι τα ΣΙ σε τρια πανεπιστήμια (ΑΠΘ, ΕΚΠΑ, ΠΘ) εμπόδισαν υποψηφιότητες πρυτάνεων που δεν ανταποκρίνονταν στις “προτιμήσεις” τους. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι το μόνο έργο που τα ΣΙ παρήγαγαν. Οι Πρυτανικές εκλογές, κάτω από αυτό το καθεστώς, παρότι “σύννομες”, μόνο δημοκρατικές δεν ήταν.  

Στους παραπάνω νόμους φαίνεται ξεκάθαρα ότι η αντιδημοκρατική μεταρρύθμιση που παρουσιάζεται ως κάτι το “νέον”, ενώ η δημοκρατία ως κάτι το παλιό. Είναι χαρακτηριστικό ότι στους δυο αυτούς διαφορετικούς νόμους, η λέξη «παιδεία» δεν αναφέρεται ούτε μια φορά. 

Νέα νεοφιλελεύθερα «κινηματικά» ήθη, παλιά προτάγματα

Για πρώτη φορά οι μνημονιακοί νεοφιλελεύθεροι είναι στην αντιπολίτευση. Καταφεύγουν έτσι σε όρους “κινήματος” καλώντας σε συστράτευση κοινωνικών μνημονιακών δυνάμεων που ελπίζουν στην αριστερή παρένθεση. 

Αν  δούμε τα αιτήματα της Επιτροπής προσεκτικά, αυτά κινούνται σε τρεις κατηγορίες:

Α. Γυρνούν την εκπαίδευση 40 χρόνια πίσω. 

Ερώτηση: Τουτέστιν, τότε που οι επιχειρήσεις δεν είχαν θέση στο τι γίνεται στο πανεπιστήμιο; Τότε που η ιεραρχία ήταν οριζόντια και πιο δημοκρατική; Όταν ο διαχωρισμός της αξίας ενός πράγματος είναι χρονικός και όχι αξιακός τότε σημαίνει ότι δεν έχεις και πολλές αξίες για να αναδείξεις και να υποστηρίξεις.

Β.  Επιβάλλουν τα πολιτικά κόµµατα στη λειτουργία των ΑΕΙ- · Εισάγουν την κοµµατική λογική στα όργανα της σχολικής ιεραρχίας.

Ερώτηση: Πώς; Επιτρέποντας τους φοιτητές, που έχουν δικαίωμα να ψηφίζουν στο τι γίνεται στην δημοκρατία, να έχουν λόγο για όσα αφορούν τη ζώη τους στο πανεπιστήμιο; Η αφήνοντας την εκλογή των διευθυντών στους ίδιους τους εκπαιδευτικούς, με βάση και αντικειμενικά κριτήρια; 

Γ.  Καταργούν ουσιαστικά τα Πρότυπα Δηµόσια Σχολεία

· Μεθοδεύουν την κατάργηση των ιδιωτικών σχολείων

· Καταργούν την «αριστεία» σε βάρος των κοινωνικά αδύναµων

· Καταργούν την αξιολόγηση στην Εκπαίδευση

Ο Λόγος για «αριστεία» δεν αποτελεί παρά εμμονή της αστικής τάξης για έμμεση επιβράβευση των παιδιών της, πράγμα που θα επιβεβαίωνε την ιδεολογική της ηγεμονία, ενώ είναι σαφές ότι αποκλείει όποιες κατακτήσεις της εργατικής τάξης. Εάν τα κριτήρια της αριστείας είναι αστικά, αστική θα είναι και η επιβράβευση. Με άλλο λόγια, Γιάννης κερνά και Γιάννης πίνει. Είναι ωσάν τα πορίσματα της κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης περί τι συνιστούν κοινωνικές ανισότητες και ποιες οι συνέπειές τους στην εκπαίδευση να μένουν στα αζήτητα με την κατηγορία του παλιού και της επιβάρυνσης του χρόνου, και “νέες” θεωρίες αναπόδεικτες να παρεισφρύουν.  Η επιστήμη και οι έρευνες αντικαθίστανται από τις δοξολογίες περί “αρίστων” της αστικής τάξης. Κάτω από αυτήν την ρητορική οι ανθρωπιστικές σπουδές, εφόσον δεν συνδέονται με τις αγορές σταδιακά διαλύονται και την θέση τους παίρνουν τεχνοκρατικές ειδικότητες, που “παράγουν αποτελέσματα” για την οικονομία. Όπως είπε και ο Ζίζεκ, η λειτουργία της εκπαίδευσης περιορίζεται στο πώς να λειτουργεί ο καπιταλισμός αποτελεσματικότερα, χωρίς να δημιουργούνται οι προϋποθέσεις αμφιβήτησής του. 

Ο Λόγος περί «αιώνιων» φοιτητών είναι άλλο ένα παράδειγμα: Δεν είναι δυνατόν, για πολλούς λόγους, όλοι οι φοιτητές να τελειώνουν στον ελάχιστο χρόνο. Η υβριστική, στιγματική φράση "αιώνιοι" απευθύνεται κυρίως στα παιδιά του λαού και δείχνει ταξικό μίσος εναντίον της νεολαίας του. 

Όπως καλύτερα να αφήσεις έναν ένοχο παρά να φυλακίσεις έναν αθώο, έτσι και καλύτερα να αφήσεις όλους γραμμένους (έτσι και αλλιώς δεν στοιχίζουν τίποτε) πάρα να διαγράψεις έναν φοιτητή βιοπαλαιστή, άτυχο ή με κοινωνικο-οικονομικές δυσκολίες.

Ο νόμος Μπαλτά 

Σε πρώτη φάση η κυβέρνηση έρχεται να επαναφέρει την εκδιωχθείσα δημοκρατία στα πανεπιστήμια, εξοστρακίζοντας τις αντιδημοκρατικές διατάξεις που επιβλήθηκαν από το μνημονιακό, νεοφιλελεύθερο μπλοκ. Δίνει φωνή στα συλλογικά όργανα και σε όλους όσους απαρτίζουν την πανεπιστημιακή κοινότητα, ανάμεσα τους και τους φοιτητές. Σε δεύτερο χρόνο θα πρέπει να ξεκινήσει η συζήτηση για το τι είναι η δημοκρατία στην εκπαίδευση. Θα πρέπει να γίνουν ζυμώσεις προκειμένου να διαμορφωθεί ένας κοινά αποδεκτός από την πανεπιστημιακή κοινότητα νόμος που, δεδομένου ότι είναι η μόνη αριστερή κυβέρνηση στη Δύση,  θα μπορούσε ενδεχομένως να αποτελέσει ορόσημο διεθνώς. Για ένα πραγματικά νέο πανεπιστήμιο, το πανεπιστήμιο του ανεκπλήρωτου προτάγματος του διαφωτισμού και του ανθρωπισμού! 

Είναι φανερό ότι η  αντίθεση στον νόμο περί εκδημοκρατισμού της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που έρχεται στη βουλή συσπειρώνει όλες τις μνημονιακές δυνάμεις. Οι ίδιοι που είναι υπεύθυνοι για τα δεινά του λαού, υπερασπίζονται και τους νόμους που διαλύουν την δημόσια εκπαίδευση. Είναι σαφές ότι, πέρα από την οικονομία, η παιδεία αποτελεί το μεγαλύτερο διακύβευμα της αστικής τάξης. Όπως φαίνεται από τη μάζωξη που έγινε στο Γήπεδο Σπ. Λούης, ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Ποτάμι και λοιπές συντηρητικές δυνάμεις συμφωνούν ότι η δημοκρατία στο πανεπιστήμιο είναι πλέον ανεπίτρεπτη, σηματοδοτεί το Μάη του 68 και την αμφισβήτηση.  Το “παλιό” είναι το δημοκρατικό, το συμμετοχικό, το χειραφετητικό. Το “νέο” είναι το πανεπιστήμιο των αγορών, το πανεπιστήμιο που ικανοποιεί τις ανάγκες της αστικής τάξης. 

Ο κίνδυνος να χάσουν οποιοδήποτε έρεισμα επιστροφής στα πολιτικά πράγματα οι νεοφιλελεύθεροι του κοινωνικού δαρβινισμού έρχεται από την διανόηση και την σκεπτόμενη νεολαία, με τη φλόγα και το πάθος της δημοκρατίας και με ένα όραμα για μια άλλη κοινωνία, δημοκρατική. Σε αυτόν τον κρίσιμο αγώνα η πανεπιστημιακή κοινότητα καλείται να υπερασπιστεί την δωρεάν και δημοκρατική εκπαίδευση για όλους. Το μέλλον της ελληνικής κοινωνίας εξαρτάται από αυτό.

Παραπομπές

1. Η Επιτροπή Πρωτοβουλίας “ΠΑΙΔΕΙΑ 2015” αποτελείται από γνωστούς και μη εξαιρετέους της εκπαίδευσης: Γιάννης Αντωνίου, Θάνος Βερέµης, Μάκης Γρυσπολάκης, Αποστόλης Δηµητρόπουλος, Λεωνίδας Καστανάς, Σωκράτης Κάτσικας, Βάσω Κιντή, Μαρία Λεκάκου, Νιόβη Παυλίδου, Μιχάλης Σταθόπουλος, Νίκος Σταυρακάκης, Μαρία Στουµπούδη, Γιώργος Χαραλαµπίδης.

2. «Δομή, λειτουργία, διασφάλιση της ποιότητας των σπουδών και διεθνοποίηση των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων»

3. Πρώτη δυσκολία της Διαμαντοπούλου ήταν το αυτοδιοίκητο των πανεπιστημίων, πράγμα που την οδήγησε αναγκαστικά στην εκλογή των μελών του ΣΙ από τα μέλη ΔΕΠ, έναντι της αρχικής σκέψης περί τοποθέτησής της. 

4.  Αυτές οι μεταρρυθμίσεις στο διεθνές σκηνικό συνοδεύονται με δίδακτρα που έχουν αυξηθεί στην Αμερική κατά 2.800% από το 1974, ενώ μόλις από το 1997 κατά 1000%. Οι φοιτητικοί αγώνες του 2006 κατάφεραν να υπερασπιστούν το άρθρο 16 του Συντάγματος που ορίζει την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση ευθύνη του Κράτους και έτσι δίδακτρα δεν μπορούσαν να επιβληθούν, παρότι στο νόμο Διαμαντοπούλου προβλέπεται η δυνατότητα λήψης δανείων για σπουδές. Όλες οι κυβερνήσεις που πέρασαν έθεταν θέμα για μεταρρύθμιση του Συντάγματος και όλοι έθεταν θέμα για το άρθρο 16. 

5. Είπε ακριβώς: «Εκείνο που καταλύεται με το νομοσχέδιο είναι [αυτό] που οικοδομήθηκε από τη γενιά του Πολυτεχνείου, αυτό ηττάται σήμερα, αυτό υπερψηφίζουμε».

6. «Ρυθμίσεις θεμάτων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων και άλλες διατάξεις».

* Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

Πηγή