Η ανεργία σαπίζει την Ευρώπη

γράφει η Ντίνα Δασκαλοπούλου

«Η Ευρώπη σαπίζει». Η φράση πηγαινοερχόταν στο τραπέζι των δημοσιογράφων που κάλυπταν την πρόσφατη σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλλες.

Οι συνάδελφοι αναφέρονταν στα εφιαλτικά νούμερα της ανεργίας που αντιμετωπίζει η γηραιά ήπειρος, αλλά και στις στρατιές των εξαθλιωμένων εργαζομένων.

Λίγο αργότερα, στην ημερίδα της ευρωομάδας της Αριστεράς που διοργάνωσε η ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Κωνσταντίνα Κούνεβα, ο πρόεδρος της Επιτροπής Απασχόλησης & Κοινωνικών Υποθέσεων ήταν ακόμα πιο παραστατικός.

«Ενας καρκίνος απλώνεται με ταχείς ρυθμούς στην Ευρώπη», είπε ο Τhomas Handelμιλώντας για τα 23,5 εκατομμύρια των συμπολιτών μας που παλεύουν με την ανεργία, αφού η εργασία, τα δικαιώματα των εργαζομένων και η κοινωνική δικαιοσύνη είναι πια τα αποπαίδια της ενωμένης Ευρώπης που ομνύει, σχεδόν εν χορώ, στη δρακόντεια λιτότητα και τη σταθερότητα της οικονομίας.

«Το κύριο πρόβλημα είναι ο καπιταλισμός αρπακτικού χαρακτήρα, καθώς οι θεσμοί καταλαμβάνονται από μεγάλους πολυεθνικούς και οικονομικούς ομίλους», υποστήριξε ο Fernando Luengo Escalonilla, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης.

«Μια απλή οικονομική άνθηση δεν λύνει τα προβλήματα καθώς η όποια ανάπτυξη θα είναι ευάλωτη. Στη σημερινή Ευρώπη υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις οικονομιών και μια εξωφρενική υπερεκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού».

Ο ευρωπαϊκός Νότος είναι πολύ μακριά από τα κέντρα λήψης αποφάσεων της Ευρώπης, ωστόσο το πείραμα που εφαρμόζεται εδώ ίσως να προοιωνίζεται το όχι πολύ μακρινό μέλλον και για τους άλλους εργαζομένους της ηπείρου μας. Ακούγοντας τον Πορτογάλο Pedro Emanuel Coelho Araujo, διδάκτορα Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Coimbra, είναι σαν να ακούμε έναν Ελληνα ερευνητή:

Η μεγαλύτερη πληγή αυτή τη στιγμή είναι η επισφαλής εργασία. Η ανεργία είναι σε υψηλά επίπεδα κι ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπινου δυναμικού υψηλά καταρτισμένου απασχολείται σε θέσεις ημιαπασχόλησης.

Οι ταξικές ανισότητες

dreamstime

Οπως στην Ελλάδα, έτσι και στην Πορτογαλία όλο το βάρος της κρίσης μετακυλίστηκε στους ανέργους και τους συνταξιούχους, οι ταξικές ανισότητες εντείνονται και το κοινωνικό κράτος καταρρέει εις το όνομα της εξυπηρέτησης του χρέους.

O José Luìs Albuquerque, ερευνητής στο Παρατηρητήριο της Κρίσης στην Πορτογαλία, αναφέρθηκε εκτενώς στο κοινωνικό κόστος που προκαλούν τα προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής και οι χειρισμοί της τρόικας στη χώρα του:

➥ Στην Πορτογαλία το 60% των ανέργων έχασαν το επίδομά τους, οι οικογένειες που έχουν και τους δύο γονείς άνεργους επιβιώνουν με 360 ευρώ τον μήνα, 400.000 οικογένειες και 60.000 παιδιά έχασαν οικογενειακά επιδόματα, ενώ κόπηκε και το συμπληρωματικό επίδομα των ηλικιωμένων.

Σε μια ιδιαίτερη και κρίσιμη πτυχή της εσωτερικής υποτίμησης που έχει επιβληθεί στην Ελλάδα αναφέρθηκε ο Σάββας Ρομπόλης.

Ο ομότιμος καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο ανέλυσε πώς η αλλαγή του συνταξιοδοτικού συστήματος θα προκαλέσει σύγκρουση γενεών, αλλά και γιατί όσοι γεννηθήκαμε μετά το 1970 θα είμαστε οι πρώτοι που θα υποστούν τη ραγδαία μετάλλαξη της Ευρώπης:

Η πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης τα τελευταία 6 χρόνια προκάλεσε ανεργία 25,2% (ή 1.200.000 ανέργους), μείωση του ΑΕΠ κατά 25%. Οι συντάξεις μειώθηκαν κατά 45% και η τρόικα, με την αποδοχή των ελληνικών κυβερνήσεων, επέβαλε τη μείωση της συνταξιοδοτικής δαπάνης κατά 10 δισ. €, με το επιχείρημα να παραμείνουν στο σύστημα για τη χρηματοδότηση των συντάξεων μέχρι το 2020. Ομως το σύστημα σήμερα είναι ελλειμματικό γιατί αυτό το ποσόν διατέθηκε για την αποπληρωμή του χρέους.

Το 2035 είναι το έτος που θα συντελεστεί στην Ελλάδα η σύγκρουση των γενεών: όσοι γεννήθηκαν μετά το 1970 και πρέπει να συνταξιοδοτηθούν το 2035 θα λάβουν ως σύνταξη ποσό πολλαπλάσια λιγότερο των εισφορών που κατέβαλαν στον εργασιακό τους βίο. Το γεγονός αυτό ανατρέπει την αρχή της αναλογικότητας, την αρχή της ισότητας και της αλληλεγγύης.

Αποτελεί υποκρισία για το μοντέλο της μεταπολεμικής Ευρώπης, εάν λάβουμε υπόψη μας ότι τα 2/3 της τρόικας είναι ευρωπαϊκοί οργανισμοί. Στο τρίτο Μνημόνιο οι δανειστές προτείνουν να φύγουμε από το σύστημα Βίσμαρκ και να πάμε σε ιδιωτικό συνταξιοδοτικό σχήμα.

Από τη μια, δηλαδή, θα υπάρχει μια βασική σύνταξη 300-350 € που θα καλύπτει ο κρατικός προϋπολογισμός και από την άλλη, ατομικές μερίδες του κάθε ασφαλισμένου (ατομικός λογαριασμός). Εάν ο ασφαλισμένος έχει 35 χρόνια ασφάλισης, θα μπορεί με τη βασική σύνταξη να πάρει 1.000 €. Εάν όμως είναι άνεργος ή αδήλωτος-ανασφάλιστος, τότε βασική και αναλογική σύνταξη δεν θα ξεπερνούν τα 600 €. Αυτό το σύστημα εφαρμόστηκε στη Χιλή του Πινοσέτ. Στην Ευρώπη εφαρμόζεται μόνο στις Βαλτικές Χώρες.

Στη δεκαετία του ’80 η Ευρώπη ξεκινά σταδιακά τη μεταστροφή που εκτυλίσσεται ιλιγγιωδώς τα τελευταία χρόνια, όπως εξηγεί ο καθηγητής Οικονομικών της Εργασίας στο Πάντειο, Απόστολος Δεδουσόπουλος:

Από τη δεκαετία του ’80 η Λευκή Βίβλος λειτούργησε ως αντιστάθμισμα του Χάρτη Ευρωπαϊκών Δικαιωμάτων του 1989. Η ενοποίηση που προωθείται είναι προς την κατεύθυνση της υποβάθμισης του κοινωνικού μοντέλου στα χαμηλά επίπεδα.

Η κοινωνική πολιτική της Ε.Ε. προσομοιάζει με τις πολιτικές των αεροπορικών εταιρειών, που ενώ χορηγούσαν ένα γεύμα τριών πιάτων, κατέληξαν να δίνουν ένα σακουλάκι φιστίκια. Σήμερα η κοινωνική πολιτική της Ευρώπης είναι κάτω από το όριο της φτώχειας. Η πολιτική των επενδύσεων υπέρ των χωρών του κέντρου διέλυσε την περιφέρεια. Η δημιουργική καταστροφή για την Ελλάδα είναι σκέτη καταστροφή, χωρίς καμία δημιουργία.

Η αρχή του τέλους για τον κόσμο της εργασίας ήταν το 2013 για την Isabel Ortiz, διευθύντρια στο Τμήμα Κοινωνικής Προστασίας της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας:

Δύο εκθέσεις εκπονήθηκαν από το ΔΝΤ το 2013 και το 2014. Εκεί προτάθηκαν μεταρρυθμίσεις που αποτέλεσαν την αρχή για την πλήρη απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων. Και αυτές οι πρακτικές στηρίζονται πλήρως και από τον ΟΟΣΑ και την Κομισιόν. Το «Επενδυτικό Σχέδιο για την Ευρώπη» διευκολύνει χώρες σαν τις Γερμανία, Γαλλία και Μ. Βρετανία να απορροφούν το μεγαλύτερο μέρος (50%) εις βάρος των περιφερειακών χωρών.

Η προοδευτική απάντηση

dreamstime

Το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, που αναπτύχθηκε με παραδοσιακούς πυλώνες την υψηλή απασχόληση και τα δικαιώματα των εργαζομένων, καταρρέει καθημερινά, παράγοντας εκατομμύρια ανέργων κι εξαθλιωμένων εργαζομένων.

Η γηραιά ήπειρος σαρώνεται από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, εκούσια κι ακούσια, όπως συμβαίνει στον Νότο. Πώς επιχειρεί να απαντήσει η προοδευτική Ευρώπη σε όλα αυτά;

«Ενίσχυση των δημοσίων επενδύσεων και παύση της λιτότητας», προτείνει ο Joachim Schuster από την Ομάδα της Προοδευτικής Συμμαχίας Σοσιαλιστών και Δημοκρατών:

Η Ε.Ε. οφείλει να αποτρέψει την επανάληψη φαινομένων μεγάλης φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής όπως το σκάνδαλο LuxLeaks. Κι οφείλει να επανεξετάσει το σύστημα της ευρωζώνης, όπου είμαστε ένα ενιαίο νομισματικό σύστημα, αλλά το χρέος είναι ξεχωριστό για κάθε χώρα. Eίναι επιτακτική η ανάγκη για μια κοινή ευρωπαϊκή διαχείριση του χρέους.

«Ελάχιστες κοινωνικές προδιαγραφές», προτείνει η ευρωβουλευτής των Πρασίνων,Terry Reintke:

Χρειαζόμαστε δείκτες σταθεροποίησης, όπως ο ελάχιστος μισθός, ώστε να μην μπορούν οι επενδυτές και οι εργοδότες να αφαιρέσουν εργασιακά δικαιώματα. Κι είναι επιτακτική ανάγκη πια για ένα ευρωπαϊκό ταμείο ασφάλισης και ανεργίας.

Ιδιαίτερη σημασία είχε η παρέμβαση της Ελληνίδας αναπληρώτριας υπουργού Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, αφού η Ρ. Αντωνοπούλουεκπροσωπεί μια αριστερή κυβέρνηση που σύρεται λόγω Μνημονίου σε νεοφιλελεύθερες πολιτικές υπό ευρωπαϊκή εποπτεία.

Και παρ’ όλο που η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛΛ. σύρθηκε στο τρίτο Μνημόνιο, η Ελληνίδα υπουργός δεν διστάζει να παραδεχτεί πως:

Η εργασία οφείλει να είναι το κέντρο των οικονομικών μας πολιτικών κι όχι να εξαντλείται σε κοινωνικά προγράμματα μείωσης της φτώχειας.

Οταν ισχυριζόμαστε ότι η αύξηση των μισθών θα μειώσει την ανταγωνιστικότητα των χωρών και δίνουμε κατευθυντήριες γραμμές για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, ξεχνάμε την άλλη πλευρά της ιστορίας κι αυτό τεκμηριώνεται από πρόσφατες μελέτες στην Αγγλία.

Αν υπήρχε συντονισμός για αυξήσεις μισθών της τάξης του 0,5-1,5% στην Ε.Ε., σε δύο χρόνια θα δημιουργούνταν 11.000.000 θέσεις απασχόλησης, δηλαδή θα μειώναμε την ανεργία στο 50%. Αυτό όμως δεν μπορεί να το πετύχει κάθε χώρα από μόνη της. Μια δίκαιη κατανομή ενισχύει τη ζήτηση όχι μόνο σε μια χώρα, αλλά σε πολλές συγχρόνως, εφόσον το 50% των εμπορικών συναλλαγών της Ε.Ε. λαμβάνει χώρα μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών.

«Κάνουμε το αντίθετο από αυτό που πρέπει», ομολόγησε η κ. Αντωνοπούλου: «Η προφανής απάντηση είναι αύξηση μισθών και αύξηση της απασχόλησης. Αντί γι’ αυτό, απορρυθμίζουμε τις αγορές εργασίας και επιτρέπουμε πολιτικές όπως το ελάχιστο εισόδημα για να καλύψουμε τρύπες. Ο τίτλος του υπουργείου που ανέλαβα μιλάει για την καταπολέμηση της ανεργίας.

»Δεν είναι όμως απόλυτα σωστός, γιατί κανένα υπουργείο ή υπουργός από μόνος του δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την ανεργία. Χρειάζεται ανάπτυξη και στην κοινωνική οικονομία και στον δημόσιο τομέα. Θα πρέπει να στηρίξουμε τον άνεργο μέχρι να βρει μια σταθερή και αξιοπρεπή δουλειά. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει τον άνεργο σαν να φταίει, σαν να είναι δικό του λάθος η ανεργία».

Αγορές, εργαζόμενοι και Αριστερά

Η Ευρώπη έχει ξεχάσει ήδη από την εποχή Σρέντερ τον όρο «εργασία» και τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτήν κι έχει υιοθετήσει εδώ και χρόνια τον -ανοιχτό σε πολλαπλές ερμηνείες- όρο «απασχόληση».

Τώρα η νέα της απάντηση στη φτώχεια και την ανεργία έχει το όνομα «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα».

Τι έχει απομείνει από το κάποτε αξιοζήλευτο ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο; Και πώς προσέρχεται η Αριστερά σ’ αυτή την πάλη μεταξύ αγορών κι εργαζομένων;

Κώστας Δημουλάς, επίκουρος καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο-Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής και συνεργάτης του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ:

Για την ευρωπαϊκή Αριστερά δεν μπορεί να είναι περιεχόμενο του επιζητούμενου κοινωνικού μοντέλου το “ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα”. Σταθερό ζήτημα πάλης για την Αριστερά είναι ο βασικός μισθός και η αύξησή του. Για τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης (Σκοτία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο) τέθηκε το ζήτημα του βασικού μισθού για την προστασία του πληθυσμού που εργάζεται σε επισφαλείς θέσεις εργασίας.

Η Ε.Ε. εισηγείται “ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα” στα επίπεδα της απόλυτης φτώχειας. Ταυτόχρονα, ενώ επιδεικνύει απόλυτη ανελαστικότητα στην οικονομική πολιτική, είναι εξαιρετικά ελαστική στα θέματα απασχόλησης και εργασιακών σχέσεων. Πώς νομιμοποιείται η Αριστερά να θεωρεί δεδομένη τη σταθερότητα των συνθηκών, όταν αυτές προβλέπουν μόνο το 0,96% των πόρων του προϋπολογισμού να διατίθεται για κοινωνικές πολιτικές; Πώς θα λειτουργήσουν τα προγράμματα απασχόλησης όταν οι δαπάνες μειώνονται; Μόνο με αναδιανομή μπορεί να επιτευχθεί κοινωνική συνοχή και σύγκλιση.

Χρήστος Παπαθεοδώρου, καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικών, Πολιτικών & Οικονομικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Θράκης:

Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο είναι ρητορεία χωρίς περιεχόμενο. Οι θέσεις της Αριστεράς σήμερα θυμίζουν τις θέσεις της σοσιαλδημοκρατίας πριν από 20 χρόνια. Με ποιους πόρους θα ασκηθεί κοινωνική πολιτική; Το ευρώ και η αρχιτεκτονική του είναι ένα μονεταριστικό εργαλείο που μοναδικό σκοπό έχει να ελέγξει τον πληθωρισμό.

Η ευρωπαϊκή πολιτική συγκροτείται στο πλαίσιο ενός σκληρού νεοφιλελεύθερου μοντέλου που απαγορεύει την κοινωνική συνοχή. Στην Ελλάδα σήμερα μια αριστερή κυβέρνηση ασκεί συντηρητική πολιτική. Η φτώχεια το 2010 ήταν στο 20% και πήγε στο 48%. Ενας στους δύο πολίτες ζει σε συνθήκες που ζούσε το 18% πριν από 2 χρόνια. Οι πιο συντηρητικές θέσεις της σοσιαλδημοκρατίας επεδίωκαν την αύξηση της κατανάλωσης.