Προσφυγικό, ένας αποκαλυπτικός καθρέφτης…

Του Γιάννη Παντελάκη

Σάββατο βράδυ και στις προβλήτες του λιμανιού του Πειραιά, πλάι στα δεμένα και σκοτεινά πλοία, έχουν σχηματιστεί μερικά μικρά πηγαδάκια. Στη μέση, κάποιοι-ες που μοιράζουν τρόφιμα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης σε πρόσφυγες. Σάββατο βράδυ και περίπου 420 χιλιόμετρα πιο μακρυά, κάποιοι-ες βάζουν φωτιά σ' ένα στρατόπεδο που προορίζεται για κέντρο φιλοξενίας προσφύγων. Στα Γρεβενά, κάτοικοι διαμαρτύρονται, γιατί η κυβέρνηση αποφάσισε να δημιουργηθεί στην περιοχή τους ένας από τους χώρους που θα στεγάσουν προσωρινά την απελπισία χιλιάδων ανθρώπων.

Είναι εικόνες από την Ελλάδα του 2016. Δυο εικόνες που μπορεί ωστόσο κάποιος να συναντήσει σε οποιαδήποτε άλλη χώρα. Οι μεν και οι δε. Στους πρώτους, αυτοί που αθόρυβα δεν είδαν κινδύνους, απειλές, αρρώστιες και άλλα δαιμόνια, αλλά έτρεξαν να βοηθήσουν. Χωρίς να τους ενδιαφέρει ποιοι είναι αυτοί που έχουν την απόλυτη ανάγκη και αν θα επηρεάσει την καθημερινότητά τους. Στους δε, αυτοί που αντιδρούν στο πέρασμα των προσφύγων και μεταναστών, αλλά πριν η αντίδρασή τους μετατραπεί σε οργή, έχουν προσπαθήσει να κερδοσκοπήσουν από αυτούς. Μπουκαλάκια με νερό για δυο και πέντε ευρώ, κυνηγητό στους εθελοντές που τα προσφέρουν δωρεάν.

Όταν το πρόβλημα έφτασε στη χώρα μας, αυτή έδειξε δυο πρόσωπα. Το ίδιο συνέβη και στις επόμενες χώρες που κατάφεραν να φτάσουν οι απελπισμένοι. Τους φιλοξένησαν, τους απομόνωσαν. Οι κοινωνίες είναι διχασμένες και από το μέρος εκείνο της ζυγαριάς που θα γείρει θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο η ανεκτικότητα, αλλά και μια σειρά από αξίες για τις οποίες καυχιέται η Ευρώπη εδώ και χρόνια. Και δικαιολογημένα, αρκετές φορές.

Το εντυπωσιακό σ' αυτήν την ιστορία των προσφύγων – μεταναστών, ωστόσο, δεν είναι μόνο ο τρόπος με τον οποίο αντέδρασαν οι κοινωνίες, αλλά επιμέρους χώρες και ιδιαίτερα η λεγόμενη θεσμική Ευρώπη. Στα πρώτα παραδείγματα, το πιο εντυπωσιακό είναι αυτό της Αλβανίας. Μια χώρα που λίγα χρόνια πριν γέμισε την Ευρώπη με οικονομικούς κυρίως μετανάστες και οι οποίοι σε μεγάλα ποσοστά εξακολουθούν να ζουν σε άλλες χώρες έκλεισε τα σύνορά της αρνούμενη να δεχτεί πρόσφυγες ή μετανάστες οι οποίοι μάλιστα θα χρησιμοποιούσαν τη χώρα ως πέρασμα και όχι ως τόπο υποδοχής.

Το προσφυγικό ήταν ικανό να εμφανίσει και το σοβαρό έλλειμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μια ένωση ούτε καν οικονομική, αλλά κυρίως νομισματική η οποία ακόμα και σήμερα παραπαίει, αδύναμη να διαχειριστεί το ζήτημα. Κορυφαίοι εκπρόσωποί της επισημαίνουν τον κίνδυνο να διαλυθεί η συνοχή της ένωσης λόγω των χειρισμών στο προσφυγικό και ιδιαίτερα λόγω της άρνησης μιας σειράς χωρών να σεβαστούν αποφάσεις της και οι οποίες αυτονομούνται.

Έπρεπε να εμφανιστεί ένα μεγάλο πρόβλημα σαν το προσφυγικό τελικά, για ν' αναδείξει πολλές αλήθειες για κοινωνίες, χώρες και θεσμούς που ήταν καλά κρυμμένες. Να λειτουργήσει σαν ένας αποκαλυπτικός καθρέφτης…