Το αβέβαιο μέλλον της ανθρώπινης εργασίας

γράφει ο Νίκος Μουμούρης  

Έχουμε ακούσει κορυφαία στελέχη μεγάλων πολυεθνικών να αναφέρονται στις δημόσιες τοποθετήσεις τους για την αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου και μηχανής στον εργασιακό χώρο, όμως οι ιδιωτικές τους συζητήσεις -εκεί δηλαδή που δεν φτάνουν κάμερες και μικρόφωνα- έχουν εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο.

Πίσω από τις κλειστές πόρτες, εκφράσεις όπως «ψηφιακός μετασχηματισμός» και «συνύπαρξη ανθρώπου και μηχανής» αντικαθίστανται από πολύ πιο πεζούς όρους όπως «κέρδη» και «μείωση προσωπικού». Τα όσα κατέγραψε ο δημοσιογράφος των New York Times Κέβιν Ρόουζ στο φετεινό Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός στην αρχή της χρονιάς είναι ενδεικτικά.

Τα στελέχη ανυπομονούν για τα μεγάλα περιθώρια κέρδους που υπόσχεται η εφαρμογή των αυτοματισμών, υποστηρίζει ο Ρόουζ και προς επίρρωση των λεγομένων του, επικαλείται τον Μόχι Τζόσι, προέδρου της συμβουλευτικής εταιρείας Infosys που παρατηρεί πως παλαιότερα οι επιχειρηματίες αναζητούσαν τρόπους για αύξηση του κέρδους με μείωση του προσωπικού κατά 5% ή 10%, τώρα ρωτούν αν μπορούν να συνεχίσουν τη λειτουργία τους με μόλις 1% των εργαζομένων.

Η εποχή των ευφημισμών

Οι επιχειρήσεις έχουν εφεύρει μια σειρά από ευφημισμούς για να καλύψουν τις προθέσεις τους, λέει ο Ρόουζ. Μιλούν για ψηφιακό μετασχηματισμό και για αποδέσμευση των εργαζομένων από τις ανούσια επαναλαμβανόμενες εργασίες αλλά δεν μιλούν για απολύσεις και  θέσεις εργασίας που θα χαθούν.

Οι μέτοχοι των επιχειρήσεων ζητούν περισσότερα κέρδη στο εγγύς μέλλον και η πίεση για την εγκατάσταση περισσότερων αυτοματισμών γίνεται επιτακτικότερη. Βεβαίως υπάρχει και ο αντίλογος από εκείνους που παραπέμπουν στις προηγούμενες Βιομηχανικές Επαναστάσεις για να αποδείξουν πως η «επέλαση των μηχανών» θα δημιουργήσει περισσότερες θέσεις εργασίας σε σύγκριση με εκείνες που θα καταργήσει.

Όμως, προσθέτει ο Ρόουζ, σε μία περίοδο πολιτικής αναταραχής με κινήματα εναντίον των ελίτ τόσο από τα αριστερά του πολιτικού φάσματος όσο και από την εθνικιστική δεξιά, η εισαγωγή των μηχανών γίνεται με όσο το δυνατόν λιγότερο... θορυβώδη τρόπο. Κανείς από τους μετέχοντες στο Φόρουμ του Νταβός τον περασμένο Ιανουάριο δεν αναφέρθηκε δημοσίως στα οικονομικά οφέλη (δηλαδή τα κέρδη) που προκύπτουν από την εφαρμογή των αυτοματισμών στην παραγωγή. Ουσιαστικά τα στελέχη των εταιρειών καλούνται να υπηρετήσουν τον στόχο για αύξηση των κερδών, ενώ την ίδια στιγμή αντιμετωπίζουν την κοινωνική αντίδραση. Το τελευταίο, προκαλεί ανησυχία και κάποιοι μπορεί να θεωρούν πως η οργή θα ξεθυμάνει όμως άλλοι θεωρούν πως κάτι πρέπει να κάνουν.

Για παράδειγμα, ο Τζεφ Μπέζος της Amazon ανέφερε ότι 16.000 εργαζόμενοι στις αποθήκες έχουν επανεκπαιδευτεί για εργασία ως νοσηλευτές και μηχανικοί αεροσκαφών και πως η ίδια η εταιρεία του έχει καλύψει το 95% του κόστους μετεκπαίδευσης. Όμως η επιτυχία τέτοιων προγραμμάτων δεν είναι εγγυημένη.

Υπολογίζεται πως από τους 1,37 εκατ. ανθρώπους που θα χάσουν την εργασία τους την ερχόμενη δεκαετία εξαιτίας της επέλασης των αυτοματισμών, μόνο το 25% θα μπορεί να περάσει από μια επιτυχημένη διαδικασία επανακατάρτισης. Η περιθωριοποίηση είναι σαφές πως απειλεί τους υπόλοιπους και τα συνδεδεμένα με αυτούς πρόσωπα.

Το δίλημμα

Τα στελέχη, λοιπόν, καλούνται να διαλέξουν αν η περαιτέρω ενσωμάτωση της τεχνολογίας θα οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερη συγκέντρωση του πλούτου, όπου οι λίγοι θα γίνονται πλουσιότεροι και οι πολλοί φτωχότεροι ή αν η τεχνολογική πρόοδος θα χρησιμοποιηθεί για μια δικαιότερη κατανομή του πλούτου.

Εξετάζοντας κάποιες από τις δημόσιες τοποθετήσεις των ισχυρών του πλανήτη στα πάνελ του Νταβός διαπιστώνει κανείς τη διάθεση να γίνουν αρεστοί. Ο Τζακ Μα, ιδρυτής και επικεφαλής της Alibaba, ανέφερε για παράδειγμα πως θέλει να προσλαμβάνει ανθρώπους που είναι καλύτεροι από τον ίδιο, ακριβώς όπως όταν ήταν δάσκαλος που ήθελε οι μαθητές του να γίνουν δήμαρχοι και όχι κρατούμενοι σε μία φυλακή.

Προειδοποίηση για αναταραχές

Από την άλλη πλευρά, η διευθύνουσα σύμβουλος της IBM, Τζίνι Ρόμετι, δεν απέφυγε να μιλήσει για τον ελέφαντα της εργασιακής ανασφάλειας που έχει λάβει κεντρική θέση στο δωμάτιο. «Πραγματικά πιστεύω πως το 100% των εργασιών θα αλλάξει» είπε και ζήτησε ένα νέο μοντέλο στην εκπαίδευση και την απασχόληση. «Αν δεν λύσουμε το πρόβλημα θα έχουμε αναταραχές» προειδοποίησε.

«Η πρόσβαση στο κεφάλαιο είναι σήμερα πιο εύκολη από την πρόσβαση στις δεξιότητες», παρατήρησε η υπουργός Εργασίας της Γαλλίας Μιριέλ Πενικό που παραδέχθηκε πως πολλοί πολίτες θεωρούν πως είναι θύματα της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογίας. «Η αλλαγή αντιμετωπίζεται πάντοτε ως απειλή απειλή όταν δεν είσαι στη θέση του οδηγού» πρόσθεσε. Το ζήτημα, βέβαια, είναι πόσες διαθέσιμες θέσεις για οδήγηση υπάρχουν.