Η μελαγχολία της ευφυΐας

γράφει η Παναγιώτα Ψυχογιού*

Πριν από 2.500 χρόνια ο Αριστοτέλης υποστήριξε πως «δεν υπάρχει καμία μεγάλη ιδιοφυΐα χωρίς κάποια δόση παράνοιας». Σήμερα ο ισχυρισμός του αποδεικνύεται επιστημονικά καθώς πολυάριθμες μελέτες αποδεικνύουν πως η ευφυΐα σχετίζεται με την μελαγχολία.

Η μελαγχολία θεωρείται από την αρχαιότητα, στοιχείο διάκρισης.

O πρώτος ορισμός της δόθηκε από τον Iπποκράτη τον 5ο π.X. αιώνα που τη συσχέτιζε με τη «μέλαινα χολή», ένα από τα τέσσερα υγρά συστατικά του ανθρώπινου σώματος. Ο Aριστοτέλης πρώτος παρατήρησε ότι εξέχουσες μορφές της φιλοσοφίας, της πολιτικής και των τεχνών συνέβαινε να είναι μελαγχολικοί. Υποστηρίζει ότι οι «περιττοί», όσοι δηλαδή διέπρεψαν στη φιλοσοφία, στην πολιτική, στην ποίηση και τις τέχνες ήταν μελαγχολικοί.

Στον δειγματολογικό κατάλογο πρώτος μνημονεύεται ο Ηρακλής, και ακολουθούν ο Λύσανδρος ο Λακεδαιμόνιος, ο Αίας ο Τελλαμώνιος, ο Βελλεροφόντης, ο Εμπεδοκλής, ο Πλάτων και ο Σωκράτης. Ο Ηρακλής έζησε τα δυο παροξυσμικά περιστατικά του κράματος της μαύρης χολής. Ένα παθολογικό του χαρακτηριστικό αφορά στο φόνο των παιδιών του τα οποία διαπέρασε με βέλος σε μια κρίση μανίας (εξ ου και η τραγωδία του Ευριπίδη «Ηρακλής μαινόμενος» στην οποία ο Ηρακλής σκοτώνει και τη γυναίκα του).

Ο Ιπποκράτης μιλάει επίσης για την «Ηράκλεια Νόσο». Ο Κικέρων στο Tusculanae disputations αποδίδει στον Αριστοτέλη την άποψη ότι όλοι οι ιδιοφυείς είναι μελαγχολικοί, αλλά και ο Σενέκας στο De tranquillitate animae αναφέρει πως κατά τον Αριστοτέλη η ιδιοφυία είναι ανάμικτη με την παραφροσύνη.

Κατά τους σύγχρονους ερευνητές ο Αριστοτέλης άντλησε στοιχεία από το έργο του Θεοφράστου «Περί μελαγχολίας» το οποίο όμως έχει χαθεί. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις και για τη μελαγχολία του ίδιου του Αριστοτέλη. Εν κατακλείδι, κατά τον Αριστοτέλη όλοι οι άνθρωποι που έχουν διακριθεί σε κάποιο τομέα ήταν μελαγχολικοί. Η μαύρη χολή είναι ηθοποιός (ηθοποίηση). Διαμορφώνει συμπεριφορές και χαρακτήρες.

Ο Δημόκριτος και ο Πλάτων υποστήριζαν ότι κανείς δε μπορεί να είναι καλός ποιητής χωρίς μια θεία πνοή που να μπορεί να παραβληθεί με την τρέλα. Οι μελαγχολικοί είναι κατ’ ουσίαν ποιητές χάρη στην ένταση των διαθέσεων τους. Κατά τον Πλάτωνα οι ιδιοφυείς άνθρωποι είναι παρορμητικοί και έξαλλοι. Το ίδιο υποστηρίζει και ο Δημόκριτος αλλά και ο γιατρός Ρούφος από την Έφεσο (ειδικός στην μελαγχολία). Ο τελευταίος υποστηρίζει ότι αυτοί που έχουν οξύ πνεύμα και μεγάλη ευφυΐα πέφτουν εύκολα στην μελαγχολία επειδή έχουν γρήγορες μεταβολές και μεγάλη ικανότητα πρόβλεψης και φαντασίας (Κοπιδάκης Μιχάλης, Καθηγητής Κλασσικής Λογοτεχνίας Πανεπιστημίου Αθηνών,«Βελλεροφόντης, Ευριπίδης, Αριστοτέλης: περιττοί και μελαγχολικοί» στο «Ορώμενα, τιμή στον Αριστοτέλη», Συλλογικό έργο εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2002).

Η μελαγχολία στάθηκε λοιπόν μια από τις «αριστοκρατικές» εκείνες ασθένειες που γονιμοποίησαν την τέχνη, τη λογοτεχνία και τον φιλοσοφικό στοχασμό. Ο I. Kant κατέταξε τη μελαγχολία στη σφαίρα του Υψηλού ενώ ο W. Benjamin ανακάλυψε την αριστερή μελαγχολία. O Eμπεδοκλής, ο Σωκράτης και ο Πλάτων συγκαταλέγονται ανάμεσα στους επιφανείς μελαγχολικούς.

Για τους καλλιτέχνες, της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού η εκκεντρικότητα ιδιοφυών δημιουργών, όπως του Μιχαήλ Άγγελου, του Γκόγια και του Μπετόβεν συνδέεται με μια βαθιά και διάχυτη μελαγχολία. Οι Σ. P. Kόλεριτζ και Tζον Kητς και ο Mποντλέρ- που για να εκφράσει τη μελαγχολία επιλέγει την αγγλική λέξη «spleen-και ο Φρίντριχ Σέλινγκ στο βιβλίο του «Περί της ουσίας της ανθρώπινης ελευθερίας» θεωρούν τη μελαγχολία θεμέλιο της γνώσης. Το 1621 ο Pόμπερτ Mπέρτον δημοσιεύει την «Aνατομία της Mελαγχολίας», την πρώτη εμπεριστατωμένη σπουδή πάνω στο θέμα της μελαγχολίας.

Η μελέτη της Αλεξάνδρας Ρασιδάκη με τίτλο «Περί μελαγχολίας» (εκδ. Κίχλη, 2012) αντιμετωπίζει τη μελαγχολία ως πηγή δημιουργίας. Η σημαντική αυτή μελέτη κινείται μεταξύ της ιστορίας των ιδεών, της πολιτισμικής ιστορίας και της συγκριτικής γραμματολογίας και επιχειρεί να παρουσιάσει την πλούσια περί μελαγχολίας γραμματειακή και εικαστική παράδοση. Αντλώντας παραδείγματα από την ευρωπαϊκή ζωγραφική της Αναγέννησης και του Μπαρόκ, καθώς και από τη λογοτεχνία του 19ου και του 20ού αιώνα, αναδεικνύει την πολιτισμική διάσταση αλλά και τη διαχρονική αίγλη της μελαγχολίας.

Η Μελαγχολία νοείται ως κεντρικό θέμα της διανόησης των φιλοσόφων του Μεσαίωνα και της Ρομαντικής εποχής, ως στάση ζωής και ως δημιουργική ευφυΐα, συχνά δε ιδιοφυΐα. Η τρέλα του Αίαντα στο ομώνυμο έργο του Σοφοκλή, αλλά και η μανία του Ηρακλή στον Ευριπίδη, μεγάλα αποσπάσματα από τους πλατωνικούς διαλόγους, το έργο του Εμπεδοκλή, τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη διαβάζονται με κέντρο τη Μελαγχολία.

Η μελαγχολία συσχετίζεται με τον μονόλογο του Άμλετ, τα νέγρικα spirituals, το tango argentino, την παράδοση της flamenco, τα blues, τον Adorno και τον Freud, τη Julia Kristeva, ή και με το έργο του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ή τον Γεώργιο Βιζυηνό, τον Παπαδιαμάντη, τον Καρυωτάκη, τον Λαπαθιώτη και άλλους μεγάλους Έλληνες συγγραφείς.

Συνδέεται επίσης με τους Χένρι Τζέιμς, Ουίλιαμ Φώκνερ, Σκοτ Φιτζέραλντ, Χέρμαν Έσσε, Γκράχαμ Γκριν, Άγκαθα Κρίστι, Στίβεν Κινγκ, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Τ.Σ. Έλλιοτ, Νικολάι Γκόγκολ, Μάξιμ Γκόρκι, Κερτ Βόνεγκατ, Τενεσί Γουίλιαμς, Εμίλ Ζολά, Ιβάν Τουργκένιεφ, Αύγουστο Στρίνμπεργκ, Τ. Ουίλιαμς, Ε. Α. Πόε, Λέοντα Τολστόι, Μαίρη Σέλλεϋ, Τσαρλς Ντίκενς, Χέρμαν Μελβίλ, Μαρκ Τουέιν, Ονορέ ντε Μπαλζάκ, την Έμιλυ Ντίκινσον, την Σύλβια Πλαθ, τη Βιρτζίνια Γουλφ, τη Μαργκερίτ Ντυράς, τον John Keats, τον Λόρδο Byron αλλά και με ζωγράφους, όπως ο Vincent Van Gogh, ο Edvard Munch και πάρα πολλούς άλλους.

Ως δείγματα της ιδιαιτερότητας, ο ζωγράφος Σαλβαντόρ Νταλί μεγαλουργούσε μόνον σε ένα ακατάστατο περιβάλλον. Η θεϊκή έμπνευση εκφραζότανε μέσα από το απόλυτο χάος: αναποδογυρισμένα έπιπλα και διάσπαρτα ρούχα. Κι αν κάποιος είχε το θράσος να… συμμαζέψει την Αίθουσα Ζωγραφικής του, ο Νταλί κατεχόταν από απίστευτες εκρήξεις θυμού, εκσφενδονίζοντας βρισιές κι αντικείμενα, ώσπου η Θεά Έμπνευση να τον επισκεφτεί ξανά.

Η Σύλβια Πλαθ έγραφε: «…Ο ήχος του τίποτα – που ήσουν εσύ τρέλα; …Έχω υποφέρει τη φρικαλεότητα του ηλιοβασιλέματος… Καμένη μέχρι ρίζα… Τρομοκρατούμαι απ’ αυτό το μαύρο πράγμα – που κοιμάται μέσα μου…». Τελικά αυτό το μαύρο πράγμα την καταπίνει όπως και τη Βιρτζίνια Γουλφ που έβαλε πέτρες στην τσέπη του παλτό της, μπήκε και περπάτησε στη θάλασσα ώσπου πνίγηκε…

Γιατί πρέπει να θεωρήσουμε την Ντίκινσον «τρελή», όπως και η ίδια περιπαιχτικά αυτοαποκαλείται και όχι σοφή, αφού επέλεξε μια ζωή που της επέτρεπε να δημιουργεί; Γιατί να υποθέσουμε ότι έχασε απέχοντας, αντί να σκεφτούμε ότι επέλεξε να απέχει;

Ο ψυχολόγος Daniel Nettle γράφει, «Είναι δύσκολο τελικά να αρνούμαστε ότι τα ισχυρότερα θεμέλια της δυτικής κουλτούρας έχουν χτιστεί από ανθρώπους με κάποια προδιάθεση τρέλας». Η διάνοια συχνά πορεύεται τόσο μπροστά από την εποχή της, ώστε συχνά ο φωτισμένος άνθρωπος παρεξηγείται ή παρερμηνεύεται από τους συγχρόνους του, ενώ αποθεώνεται από τις επόμενες γενιές. Χρειάζονται αιώνες γνώσης και πνευματικής εξέλιξης, για να κατανοηθεί το επίπεδο της διάνοιας.

Κλείνοντας παραπέμπω στον μεγάλο Έλληνα ποιητή Μ. Παπανικολάου:

Ήταν αλήθεια πως εζούσα κάποια ζωή ξεχωριστή,

ζούσα όπως ήθελεν η Μούσα κι όπως δεν ήθελε η ζωή.

Λοξά με κοίταζαν οι άλλοι σα να με παίρναν για τρελό,

κι ήταν για με χαρά μεγάλη μαζί τους πάντα να γελώ.

*Παναγιώτα Ψυχογιού - Διδάκτορας Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ, καθηγήτρια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Οι κυνηγοί της αθανασίας

Κάποιοι κοιμούνται σε ηλεκτρομαγνητικά σεντόνια κι άλλοι φτάνουν να παίρνουν μέχρι και 150 χάπια την ημέρα. Πρόκειται για τους κυνηγούς της αθανασίας που υποστηρίζουν ότι έχουν βρει το κλειδί για την μακροζωία. Πόσο αλήθεια είναι όμως αυτό;

Το 2016, ένας Αμερικανός επενδυτής ακινήτων, ο James Strole δημιούργησε το «Coalition for Radical Life Extension», ένα μη κερδοσκοπικό ίδρυμα με έδρα την Αριζόνα, το οποίο στοχεύει να υποστηρίξει την επιστήμη που εστιάζει στην επιμήκυνση της ανθρώπινης ζωής. Η σύγχρονη ιατρική έχει ανεβάσει κατά πολύ το προσδόκιμο ζωής μας, αλλά αυτό για τον Strole δεν είναι αρκετό. Δεν έχει νόημα να ζήσει κανείς μερικά χρόνια ακόμα. Εκείνος ονειρεύεται τη στιγμή που η επιστήμη θα καταφέρει να επιμηκύνει τη ζωή κατά δεκαετίες, αιώνες και γιατί όχι την ώρα εκείνη που η θνησιμότητα θα καταστεί προαιρετική. Το τέλος του ανθρώπινου τέλους δηλαδή. Οι υποστηρικτές τους είναι ήδη χιλιάδες…

Οι κυνηγοί της αθανασίας χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, όπως εξηγεί ο βρετανικός Guardian. Από την μία πλευρά βρίσκονται οι ορθολογιστές. Πρόκειται για επιστήμονες της γεροντολογίας που μελετούν τις πολυάριθμες βιολογικές δυσκολίες στην εξάλειψη της εντροπίας. Ο Strole ανήκει στη δεύτερη κατηγορία. Είναι ένας επιχειρηματίας, που δεν έχει επιστημονική κατάρτιση, αλλά παρ όλα αυτά είναι αποφασιστικά αφοσιωμένος στον σκοπό του και πρόθυμος να συσπειρωθεί πίσω από νέα επιστημονικά ευρήματα. Ελπίζει να ζήσει επ 'αόριστον ή τουλάχιστον μέχρι τα 150. Αλλά εξαρτάται απόλυτα από τους ερευνητές για να του βρουν τον τρόπο.

Σε αυτόν τον αγώνα δεν είναι μόνος. Οι κυνηγοί της αθανασίας αυξάνονται και πληθύνονται. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται δισεκατομμυριούχοι της Silicon Valley και όλοι εκείνοι που έχουν βγάλει τόσα λεφτά στη ζωή τους, που απαιτούν μια ακόμη ζωή για να τα ξοδέψουν. Αλλά τώρα και η φαντασία των «απλών θνητών» έχει αρχίσει να οργιάζει. Οι άνθρωποι ονειρευόμαστε την αθανασία απαρχής της ύπαρξης. Μέχρι τώρα δεν το έχουμε καταφέρει… Συνεχίζουμε και πεθαίνουμε. Αλλά τώρα κάποιοι υποστηρίζουν ότι έχουν βρει την πύλη του παραδείσου. Πρόκειται για ιδιωτικές κλινικές και φαρμακεία που υπόσχονται ότι θα μας δώσουν το κλειδί για να μπούμε.

Ο Strole έχει υπάρξει ευαγγελιστής της ανθρώπινης αθανασίας από τότε που ήταν παιδί, όταν πέθανε η γιαγιά του και ένιωσε έναν «πόνο» που δεν μπορεί καν να τον περιγράψει. Ήταν ακόμη 11 χρονών και πολύ φρέσκος σε αυτό τον κόσμο για να σκεφτεί τον θάνατο, όπως όλοι κάνουμε σε κάποιο σημείο της ζωής μας. Στις αρχές της δεκαετίας του '70, όταν ήταν 20 χρονών, ξεκίνησε να περιοδεύει στις ΗΠΑ και να κάνει ομιλίες για την υπάρχουσα γεροντολογική έρευνα, και παράλληλα να εκθειάζει τις δυνατότητές του κλάδου και να υποστηρίζει τα αντιγηραντικά οφέλη μιας θετικής νοοτροπίας. «Δεν είναι υπέροχη η ζωή; Μπορείτε να ζήσετε για πάντα αν το προσπαθήσετε!», ήταν το σύνθημά του. Μη έχοντας επιστημονική κατάρτιση, στήριζε το αφήγημά του σε συμβουλές ευζωίας, όπως το να γυμναζόμαστε, να τρώμε λίγο και καλά και να φροντίζουμε τον εαυτό μας. Συμβουλές, δηλαδή, που σήμερα θα τις δει κανείς γραμμένες, σε οποιοδήποτε περιοδικό ανοίξει. Τότε όμως, οι συμβουλές και οι στόχοι του έμοιαζαν ριζοσπαστικές για τους Αμερικάνους και προκαλούσαν αντιδράσεις. Πολλοί τον κατηγόρησαν ότι πάει κόντρα στο θέλημα του Θεού και τη φυσική τάξη των πραγμάτων. Κάποιοι τον χαρακτήρισαν ακόμη ως και τον «διάβολο» επί γης και απειλούσαν ακόμη και τη ζωή του. Παρ 'όλα αυτά, δεν το έβαλε κάτω. Πίστευε ότι ήξερε όσα... δεν μας αποκαλύπτουν και ήταν πεπεισμένος ότι μια σημαντική ανακάλυψη τον περίμενε στη γωνία. Για να προετοιμάσει μάλιστα πλήρως το σώμα του για την αιώνια ζωή, υιοθέτησε ένα αυστηρό πρόγραμμα υγείας. Άρχισε να καταναλώνει μια σειρά τροφικών συμπληρωμάτων, παρακινώντας τους ομοϊδεάτες του να κάνουν το ίδιο. Τελικά, σχηματίστηκε μια κοινότητα, που την ενώνει η αποστροφή προς τον θάνατο.

Ο Strole είναι τώρα 70 ετών. Κάθε πρωί κάνει μια κρύα βουτιά στην πισίνα του για να σοκάρει το ανοσοποιητικό του σύστημα. Αποφεύγει τα γαλακτοκομικά και δεν αγγίζει οτιδήποτε έχει υδατάνθρακες. Αντιθέτως λαμβάνει τουλάχιστον 70 διαφορετικά συμπληρώματα διατροφής την ημέρα που το καθένα υπόσχεται ότι κάνει κάπου καλό. Φροντίζει για τη μακροζωία του ακόμα και στον ύπνο, αφού κοιμάται πάνω σε ένα ηλεκτρομαγνητικό υπόστρωμα που ενεργοποιεί το κυκλοφοριακό και όπως πιστεύει εξισορροπεί τις ορμόνες του.

Αυτές είναι μερικές από τις τυπικές στρατηγικές επέκτασης ζωής, για αυτούς που πιστεύουν ότι η ζωή επεκτείνεται. Οι περισσότεροι κυνηγοί της αθανασίας, ωστόσο προσθέτουν σε αυτές και τη δική τους πινελιά. Για να διατηρήσει το μυαλό του σε πλήρη διαύγεια, ο γεροντολόγος Μάριος Κυριαζής, ο οποίος διανύει την έκτη δεκαετία της ζωής του και είναι επικεφαλής της βρετανικής κοινότητας μακροβιότητας, διαβάζει κάθε μέρα την εφημερίδα του ανάποδα και κάθε φορά που αυτό γίνεται πολύ εύκολο για αυτόν, διαβάζει την εφημερίδα όχι μόνο ανάποδα αλλά και μέσα από έναν καθρέφτη.

Γιατί όμως κάποιος να θέλει να ζήσει για πάντα; Όπως λέει ο Strole πρώτα από όλα όλοι φοβόμαστε τον θάνατο. Αλλά για εκείνον μεγαλύτερο κίνητρο είναι η περιέργειά του. «Ζούμε τη ζωή μας γνωρίζοντας ότι θα τελειώσει μια μέρα. Φανταστείτε τι θα μπορούσαμε να πετύχουμε εάν δεν είχαμε αυτό το δεδομένο», λέει. Ο Αμερικανός επιχειρηματίας Dave Asprey, ο οποίος είναι 46 ετών αλλά ελπίζει να ζήσει πέραν των 180 ετών, παίρνει 150 συμπληρώματα την ημέρα. «Δεν μπορώ να φανταστώ να μην έχω νέα συναρπαστικά προβλήματα για να λύσω!», λέει στον Guardian. Παραδέχεται επίσης ότι τα κίνητρά του δεν είναι αμιγώς αλτρουϊστικά. «Φανταστείτε πόσα κουβανέζικα πούρα θα μπορούσα να καπνίσω σε μια τέτοια ζωή», συμπληρώνει.

Ο Aubrey De Gray - ένας σοβαρός επιστήμονας-  θεωρεί την επέκταση της ζωής ζήτημα υγείας. Κάτι το οποίο είναι ίσως και το πιο πειστικό επιχείρημα για το όλο εγχείρημα. Οι γεροντολόγοι δεν ελπίζουν να εξαλείψουν τον θάνατο, λέει. Αντίθετα, «μας ενδιαφέρει να μην αρρωσταίνουν οι άνθρωποι όταν γερνούν», σημειώνει. Ανεξάρτητα από το πόσο η κοινωνία έρχεται αντιμέτωπη με την έννοια της αθανασίας, κανείς δεν θέλει πραγματικά να υποφέρει από το Αλτσχάιμερ ή να καταπέσει ξαφνικά από καρδιαγγειακές παθήσεις. Η γεροντολογία είναι η πράξη ανάπτυξης θεραπευτικών αγωγών για ασθένειες που σχετίζονται με την ηλικία, εξηγεί ο De Gray. Σκοπεύει στην εξάλειψη των αιτιών θανάτου και όχι του ίδιου του θανάτου. Για τον De Gray, η αόριστη ζωή είναι παράπλευρη επιδίωξη και όχι ο στόχος.

Βρισκόμαστε όμως στα αλήθεια κοντά σε κάποια ανακάλυψη που θα επεκτείνει στα αλήθεια τη ζωή μας; Μέχρι στιγμής η πρόοδος είναι πολύ μέτρια. Οι γεροντολόγοι μιλούν για τις δυνατότητες που μπορούν να υπάρξουν, αλλά προειδοποιούν ότι κάτι τέτοιο είναι πολύ μακριά. Ο Richard Hodes, διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου για τη Γήρανση, που είναι μια κυβερνητική υπηρεσία των ΗΠΑ, λέει ότι αν και η έρευνα σε πειραματόζωα έχει οδηγήσει σε «δραματική αύξηση της διάρκειας ζωής», οι ίδιες μέθοδοι όταν εφαρμόστηκαν σε θηλαστικά δεν απέδωσαν. Η βιολόγος Laura Deming, η οποία δημιούργησε το 2011 το Ταμείο Διάρκειας Ζωής, μια εταιρεία επιχειρηματικών κεφαλαίων που υποστηρίζει εταιρείες υψηλού δυναμικού μακροζωίας, σημειώνει ότι οι νεοσύστατες εταιρείες συνεχίζουν να ξεριζώνουν με επιτυχία τους βιολογικούς δείκτες της γήρανσης - αλλά στον άνθρωπο, «πραγματικά δεν ξέρουμε τώρα τι θα λειτουργήσει και τι όχι».

Ένα μεγάλο μέρος της γεροντολογίας επικεντρώνεται στην αναγνώριση των ζημιών που υπόκειται ο ανθρώπινος οργανισμός με την ηλικία και την ανάπτυξη τρόπων για να σταματήσουν αυτές. Έχει ανακαλυφθεί, για παράδειγμα, ότι καθώς γερνάμε, ορισμένα κύτταρα γίνονται αναποτελεσματικά. Η αφαίρεση αυτών των κυττάρων έχει βοηθήσει τα ποντίκια να έχουν μακρύτερες και υγιέστερες ζωές. Παρόμοιες μορφές γενετικής παρέμβασης έχουν πετύχει και σε άλλα ζωικά μοντέλα. Αλλά για να φθάσουν έως τον άνθρωπο, οι γεροντολόγοι πρέπει να πείσουν τις κυβερνητικές υπηρεσίες να στηρίξουν την εφαρμογή τέτοιων μεθόδων στον άνθρωπο, ένα περίπλοκο και μακροχρόνιο εγχείρημα, δεδομένης της γενικής άποψης ότι ο θάνατος είναι μια κανονική ανθρώπινη διαδικασία.

Σε κάθε περίπτωση η αγορά που αναπτύσσεται γύρω από την αντιγήρανση είναι μια αγελάδα που κατεβάζει γάλα. Και σε κάθε περίπτωση οι οργανισμοί που ασχολούνται με τα φαρμακευτικά προϊόντα προειδοποιούν ότι τα σκευάσματα που υπόσχονται την αθανασία μας δεν είναι έμπιστα αλλά μπορεί να είναι και επικίνδυνα.

Ο γηραιότερος άνθρωπος που έζησε ποτέ, ήταν η Jeanne Calment, που έφτασε τα 122, αν και δεν ήταν ίσως το καλύτερο παράδειγμα καλής υγείας, καθώς κάπνιζε μέχρι και που έγινε 117 χρονών. Οι πιο επιτυχημένες μέθοδοι επέκτασης ζωής που γνωρίζουμε πάντως φαίνεται να είναι οι προφανείς: να τρώτε καλά, να κοιμάστε καλά, ασκηθείτε, μειώστε το άγχος και βασιστείτε στη σύγχρονη ιατρική. 

Πηγή

Να μάθουμε τα παιδιά να αγαπούν τα μουσεία

Γράφει η Μαρία Σκαμπαρδώνη

Τα μουσεία μας, ο χώρος στον οποίο η Ιστορία μένει ζωντανή και αναβιώνει από τη θέαση αυτών που έχει αφήσει πίσω της. Είναι αυτά που μας κληροδότησε το παρελθόν για να μας αφυπνίσει για το μέλλον. Τα μουσεία μας, μέρη στα οποία τα ιστορικά γεγονότα ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια μας, μαρτυρώντας μας τις ανάγλυφες αλήθειες τους.

Γιατί τόσα χρήματα σε καφετέριες;  Γιατί τα περισσότερα κλαμπ να είναι γεμάτα και τα περισσότερα μουσεία μας να νεκρώνουν από την παρουσία νέων ανθρώπων, μαθητών και φοιτητών; Γιατί τα μουσεία μας είναι τις περισσότερες φορές άδεια; Ο συναρπαστικός κόσμος της γνώσης, πόσα περισσότερα μπορεί να σου δώσει από μισή ώρα σε έναν αποπνικτικό χώρο γεμάτο ηχορύπανση; Και όμως, τα μουσεία μας δεν έχουν αρκετό κόσμο.

Πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα αν οι γονείς μας μάθαιναν τα παιδιά τους να αγαπούν τα μουσεία και τους μάθαιναν να τα αγαπήσουν;  Αν τα σχολεία κανόνιζαν περισσότερες επισκέψεις σε αυτά; Γιατί δε μας προβληματίζει το γεγονός πως τα περισσότερα παιδιά δε γνωρίζουν σωστά τα πιο διάσημα ιστορικά γεγονότα;

Η γνώση δεν είναι ανιαρή. Σου προσφέρει εσωτερική χαρά, η επίσκεψη σε ένα μουσείο μπορεί να σου δώσει χαρά μεγαλύτερη από κέντρα διασκέδασης. Η γνώση του παρελθόντος είναι εκείνη η οποία σε αποτρέπει από το να επαναλάβεις τα ίδια λάθη στο μέλλον.

Να μάθουμε στα παιδιά να αγαπούν τα μουσεία. Να τα αγαπήσουμε εμείς οι ίδιοι πρώτα. Η αισθητική απόλαυση της ομορφιάς του παρελθόντος, η συμμετοχή μας με τη θέαση του ιστορικού αποτυπώματος, η γνωριμία μας με τα ιστορικά συμβάντα, πόσο εσωτερική χαρά να μπορούν να μας δώσουν άραγε;

Να αγαπήσουμε το μουσείο. Είναι ένα κύτταρο της περασμένης Ιστορίας, το οποίο θέλει και προσπαθεί να μείνει ζωντανό μέσα σε ένα σαρωτικό και ταραγμένο σήμερα, που συνεχώς μας προειδοποιεί για τους κινδύνους που έχει η άγνοια.

H προεκλογική αγωνία ενός σκεπτικιστή

Δεν είμαι ΣΥΡΙΖΑ και σίγουρα δεν είμαι Ν.Δ. Από τους πολλούς -ισμούς ο σκεπτικισμός είναι αυτος με εκφράζει περισσότερο. Ο πολιτικός που με γοήτευε από τα 18 μου ήταν ο Λεωνίδας Κύρκος. Με γοήτευε γιατί με έκανε να ονειρεύομαι και να νοιώθω. Γιατί ήταν άνθρωπος με συναίσθημα που δεν φοβόταν να το μοιρασθεί. Και έμοιαζε αυθεντικό συναίσθημα..

Από τότε έως σήμερα πολλά άλλαξαν. Ο Λ.Κ. έχει από καιρό φύγει απ τη ζωή και πριν 4 χρόνια αυτοί που με κάποιο τρόπο θεωρούνται κληρονόμοι του ήρθαν στην εξουσία. Δεν μπορώ να πω πως ενθουσιάστηκα με αυτό ούτε ιδιαίτερα δικαιωμένος ένοιωσα αλλά ούτε και ιδιαίτερες προσδοκίες είχα. Αυτός ο σκεπτικισμός μου πάλι;..

Σήμερα όμως κάτι μέσα μου “χοροπηδάει”. Πιάνω τον εαυτό μου να φορτίζεται συναισθηματικά βλέποντας αυτά τα πρόσωπα της νεοδεξιάς να κραυγάζουν και να σφυρίζουν στις κάθε μορφής οθόνες. Κάποιες φορές φοβάμαι-αναρωτιέμαι “Μήπως έγινα Συριζα;” Αλλά όχι. Είναι αυτή η γλοιώδης εικόνα και το αίσθημα φθόνου τους, που με φοβίζει.

Αναρωτιέμαι πραγματικά, ποιό είναι το βασικό επιχείρημα που κάνει έναν πολίτη να τους ψηφίζει. Δηλαδή να τους επιβραβεύει και να τους προκρίνει να τον διοικήσουν. Αυτό που μπορώ να απομονώσω ως βασικό επιχείρημα περιέχεται στη φράση: “Καλύτερα εργαζόμενοι με 500 ευρώ παρά άνεργοι”. Πίσω από αυτή τη φράση αναπτύσεται η αφήγηση πως η ΝΔ είναι ξεκάθαρα υπερ του κεφαλαίου άρα υπερ της εισροής του με τη μορφή επενδύσεων στον ιδιωτικό τομέα, άρα δημιουργία θέσεων εργασίας, άρα ανάπτυξη.

Δεν θα εστιάσω την έκθεση της Τραπεζας της Ελλάδος που δείχνει πως το 2018 ήταν η χρονιά με τη μεγαλύτερη εισροή κεφαλαίων (3,6 δισ) της τελευταίας δεκαετίας (15/6/2019). Θα αναρωτηθώ αν αυτό το ζητούμενο καθησυχάζει και είναι αρκετό για να δικαιώσει μια ψήφο.

Δεν μπαίνει, δηλαδή, θέμα όρων στη παραγωγική διαδικασία; Θέμα υπεράσπισης βασικών δικαιωμάτων των εργαζόμενων; Θέμα σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας πριν την επιδίωξη του κέρδους; Ή μήπως θα γίνουμε όλοι “επενδυτές” όπως το 1999;

Αν μοιάζουν τώρα τα 500 ευρω τόσο ποθητά γιατί να μη μοιάζουν αύριο τα 400 και μεθαύθριο τα 300; Γιατί μετά πο 10 χρόνια να μη κυριαρχεί το επιχείρημα: ‘Ψηφίστε μας για να διασφαλίσουμε ειδικά διαμορφωμένους χώρους εκτέλεσης των εργαζόμενων που δεν αποδίδουν τα αναμενόμενα;” Είναι το μοντέλο της Κίνας που μας γοητεύει;

Ξεχάσαμε τις προτάσεις να πουλήσουμε κομμάτια Ελληνικής γης για να ξεχρεώσουμε. Δεν θα ήταν π.χ. μια ωραία νεοφιλελεύθερη επένδυση το Leasing των Κυκλάδων ή της Πελοπονήσου;

Τι εννοώ. Δεν είναι θέμα 500 ευρώ ούτε καν θέμα εργασίας ή πατριωτισμού. Είναι θέμα αξιακών προτεραιοτήτων του τύπου: Δέχεστε πως το χρήμα είναι πάνω απ όλα; Ή μάλλον, πιό σωστά, δέχεστε πως πρέπει το χρήμα να είναι πάνω απ όλα; Γιατί σήμερα φαίνεται σαν να είναι. Το δεχόμαστε; Έχει σημασία μόνο το προσωπικό συμφέρον; Αν ναι μπορεί να διακριθεί πλήρως από το κοινωνικό συμφέρον; Δηλαδή αν οι συνάνθρωποί μας υποφέρουν μπορούμε να περνάμε δίπλα τους σφυρίζοντας αδιάφορα. Μπορείς να είσαι ευτυχής ή καλύτερα, ευδαίμων όταν είσαι μέσα σε ενα σύνολο με οικονομική δυστυχία; Κι αν ναι, γιατί έτσι γίνεται συνήθως, το δεχόμαστε ως δεδομένο;

Είναι απαραίτητη και η συντήρηση- ομοιόσταση στα ανθρώπινα συστήματα. Είναι η αίσθηση της σταθερότητας και του γνώριμου που μειώνει το φόβο. Όμως αν διατηρείται ξεπερνωντας ένα κρίσιμο όριο τότε τα συστήματα πεθαίνουν. Αυτά που τώρα υπάρχουν ως δεδομένα στον καπιταλιστικό τρόπο λειτουργίας είναι σημαντικό να τα αναγνωρίζεις ως ανθρώπινες επιλογές που διαμορφώνουν ενός είδους ισορροπία όμως αν τα αποδεχτείς πληρως και δεν τα αμφισβητείς οραματιζόμενος κάτι διαφορετικό και πιό συμβατό με τις ανθρώπινες ανάγκες εκπολιτισιμού, τότε επέρχεται η στασιμότητα και ο θάνατος.

“Καλά όλ αυτά, αλλά τι σχέση έχει ο Συριζα; Αυτοί δήλωναν πως θα μας βγάλουν απ τα μνημόνια και μας έβαλαν χειρότερα.” θα πει κάποιος.

Τώρα τι να πω. Τι παρακμή! Έχω φτάσει στο σημείο να υπερασπίζομαι τον Συριζα!

Θα πω όμως πως δεν περίμενα να εκπληρώσει αυτό που δήλωνε. Νομίζω πως ήταν “ηλίου φαεινότερη” η αδυναμία οποιουδήποτε να το πετύχει. Μη ξεχνάμε πως ο Σαμαράς έκανε εκλογές όταν έβλεπε τι ερχόταν και σαν γνήσιος παραδοσιακός πολιτικός κοίταξε να σώσει το τομάρι του.

Αυτό που δεν μπορώ να διακρίνω είναι αν και οι ίδιοι, στον Συριζα, το ήξεραν και έλεγαν συνειδητά ψέματα ή αν λειτούργησαν σαν υπερόπτες και παντοδύναμοι έφηβοι με άγνοια κινδύνου και θνητότητας! Τείνω να πιστέψω το δεύτερο.

Ναι είχα μια ελπίδα για μια καλύτερη συμφωνία. Μέχρι εκεί. Δεν τα κατάφεραν. Όμως ψηφίστηκαν για να το δοκιμάσουν.

Διάβασα την παρουσίαση των πεπραγμένων της τετραετίας και τις προγραμματικές δηλώσεις τους προσπαθώντας να διατηρήσω τον σκεπτικισμό μου. Μπόρεσα ν αναγνωρίσω ως βιωμένα κάποια και ως υπερβολικά ή ανύπαρκτα κάποια άλλα.

Μπορεί κάποιος να τ’ αμφισβητεί όλα ως επιτυχίες αλλά μη ξεχνάμε πως η πολιτική όπως και η ζωή βασίζεται σε συγκριτικά μεγέθη. Μεγέθη που καθορίζονται σημαντικά από τη ποιότητα της πληροφορίας που φτάνει στους πολίτες-αποδέκτες. Να μιλήσουμε τώρα για τα Μ.Μ.Ε.; Για τους Μαρινάκηδες και σια; Δεν τον “παίζουν” (ακόμα) τον συριζα (Φανταστείτε τι θα έγραφαν τα Μ.Μ.Ε. αν είχαμε φτάσει σε αυτούς τους οικονομικούς δείκτες και αυτό το ποσοστό μείωσης της ανεργίας με τη ν.δ. κυβέρνηση!!!) Αυτό σε επίπεδο πραγματικής αξίας ενός κόμματος το θεωρώ πολύ θετικό. Σε επίπεδο διαμόρφωσης της κοινής γνώμης πολύ κακό.

Ο Συριζα μπορεί να κάνει κι άλλους συμβιβασμούς και υπαναχωρήσεις. Νομίζω όμως πως έχει ακόμα πρόθεση να απαλύνει τις απάνθρωπες επιπτώσεις του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού διατηρώντας κρατικές ρυθμίσεις στην ασύδοτη λειτουργία της Αγοράς, εστιάζοντας πρισσότερο στην οικολογική δράση και σκέψη, διατηρώντας στοιχεία Ανθρωπισμού στις κοινωνικές πολιτικές για τους πιο -βιο-ψυχο-κοινωνικά- αδύναμους, αντιστεκόμενος στην ακροδεξιά ρατσιστική εισβολή και ρητορική και τιθασσεύοντας τον πειρασμό της γενικευμένης διαπλοκής που παράγεται απο την απληστία της εξουσίας.

Η νεοδεξιά το λέει χωρίς ντροπή: Στηρίζει το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα του παγκοσμιοποιημένου νεοφιλελευθερισμού (μακρινός πλέον από τον παραδοσιακό προοδευτικό Φιλελευθερισμό) γιατί το θεωρεί ΜΟΝΟ ΚΑΛΟ!

Με τρομάζει πολύ όταν δεν μπορείς να δεις τουλάχιστον δυο όψεις στα πράγματα.

Ο Συριζα μπορεί να μοιάζει σε κάποιες εκφάνσεις του στη νέα δεξια (διορισμοί ημετέρων, αναποτελεσματικότητα, Σαββίδηδες, Πολλάκηδες κ.α.) . Έχω όμως την αίσθηση πως ακόμα ένα σημαντικό κομμάτι του διατηρεί ένα συναίσθημα ντροπής όταν το κάνει. Όταν πάψει να ντρέπεται θα έχει ταυτιστεί πλήρως. Όσο το διατηρεί μου είναι αρκετό για να μη τον ταυτίσω.

Δ.Κ. (Ο “Σκεπτικιστής”)

Από τον Αϊλάν στη Βαλέρια

Του Παντελή Μπουκάλα

Καταναλώνουμε πια τόσον πολύ εικονογραφημένο, κινηματογραφημένο και σκιτσογραφημένο θάνατο κάθε μέρα, και αρχίζουμε να τον καταναλώνουμε από τόσο μικρή ηλικία, τάχα παίζοντας μαζί του σε οθόνες κινητών και υπολογιστών, που δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι μια επιπλέον φωτογραφία θανάτου είναι όντως συγκλονιστική, γροθιά στο στομάχι ή μαχαίρι στην καρδιά.

Θέλουμε να συγκλονίζει –ας μην το αμφισβητήσουμε και αυτό, γιατί τότε η απελπισία θα είναι ριζική και ανίατη–, η συνήθεια όμως μπορεί να τα μικρύνει όλα. Ακόμα και το δέος, τη φρίκη, τις τύψεις. Εστω κι αν πρόκειται για τον θάνατο ενός ανήλικου παιδιού. Οπως της μόλις δίχρονης Βαλέριας από το Ελ Σαλβαντόρ, που πνίγηκε στον Ρίο Γκράντε. Στην αγκαλιά του πατέρα της και μέσα από την μπλούζα του. Ο εικοσιπεντάχρονος Οσκαρ Ραμίρες την είχε βάλει εκεί για να μην την αρπάξουν τα ρεύματα του ποταμού. Μα το ποτάμι ήταν θολό. Θολό, κατεβασμένο. Κι έπνιξε και τους δύο. Οπως τα δυο αδέλφια του τραγουδιού. Αν έπαιζαν σε ταινία, σε κάποιο από κείνα τα καουμπόικα που μας γνώρισαν παλιά τον Ρίο Γκράντε, θα τα κατάφερναν να επιβιώσουν, κατά τους ορισμούς του χάπι εντ. Αλλά η ζωή έχει δικό της σκηνοθέτη. Τον θάνατο.

Σχεδόν μια τετραετία πριν, τον Σεπτέμβριο του 2015, προσπάθησε να συγκλονίσει το οικουμενικό κοινό η φωτογραφία ενός άλλου πνιγμένου παιδιού: του Σύρου Αϊλάν Κούρντι, τριών ετών. Στα νερά του Αιγαίου είχε πνιγεί και ο αδελφός του ο Γαλίμπ, και η μάνα του. Αφωτογράφητοι αυτοί. Τότε η Ευρώπη είχε δείξει κάποια προθυμία ανθρωπισμού, νοθευμένη πάντως από τους υπολογισμούς για το κέρδος των επιχειρήσεών της από την πρόσληψη φτηνού εργατικού δυναμικού, προσφυγικού και μεταναστευτικού. Εκτοτε όμως αυξήθηκαν τα τείχη και οι φράχτες στις χώρες της Ε.Ε., που δεν αδιαφορούν μονάχα για τον ανθρωπισμό και τα λοιπά ιδεαλιστικά, αλλά και για την ίδια την υπογραφή τους σε επίσημες αποφάσεις. Ενισχύθηκε επίσης παντού η Ακροδεξιά, ακόμα και σε φασιστική ή φιλοναζιστική εκδοχή, οι δε «ιδέες» της διέβρωσαν και τη θεσμική Δεξιά. Και βέβαια, εξελέγη πρόεδρος των ΗΠΑ ο Ντόναλντ Τραμπ, είδωλο πια των ακροδεξιών όπου γης. Ενας φανατικός τειχολάτρης, που ούτε τον Αϊλάν θυμάται ούτε η Βαλέρια τον απασχόλησε. Τεκμήριο ο συλλογισμός του, που θα μηδενιζόταν σαν εξωφρενικά βλακώδης σε οποιοδήποτε γυμνάσιο οποιασδήποτε χώρας: «Οι Δημοκρατικοί θέλουν ανοιχτά σύνορα και τα ανοιχτά σύνορα σημαίνουν ότι οι άνθρωποι πνίγονται στα ποτάμια». Εφιάλτης.

   

Οι 20 πλάνες ενός ψηφοφόρου

Πολιτικοί με πουκάμισα στο λευκό της αγνότητας και γυρισμένα μανίκια για να μας δείξουν θέληση για σκληρή δουλειά. Ψηφοφόροι που προτιμούν το συναίσθημα από την εξειδικευμένη γνώση. Είναι οι προτιμήσεις μας ορθολογικές; Είναι οι κρίσεις μας λογικές; Σαφώς και όχι!

Οι κανόνες της λογικής συχνά παραβιάζονται από γνωσιακές μεροληψίες και διαστρεβλώσεις (cognitive bias & distortions).

Ο εγκέφαλός μας κάνει λάθη στην επεξεργασία των πληροφοριών που λαμβάνει. Κάνει νοητικά άλματα, κλέβει, του αρέσουν τα μοτίβα & είναι αρκετά τεμπέλης. Προσπαθεί να προσαρμοστεί στη νέα εποχή, με παλιά υλικά και περιοριστικά εξελικτικά κατάλοιπα. Ο μηχανισμός αυτοεξαπάτησής μας, χτίζει μεροληπτικά αφηγήματα και ψεύτικες ιστορίες, δημιουργώντας μια πλαστή πραγματικότητα κι αποκρύπτοντας τυχόν αποδείξεις κατάρριψης. Ο μέσος ψηφοφόρος (δεν υπάρχει κάτι τέτοιο) συνήθως πέφτει σε παγίδες. Σε πολλές παγίδες. Ας δούμε 20 από αυτές:

Ξεκαθαρίζω ότι δεν ευελπιστώ στο ελάχιστο ότι θα δείτε και πολλοί τον εαυτό σας σε κάποια από τις παρακάτω μεροληψίες, αφού ήδη ξεκίνησε να συσκοτίζει τα λόγια μου η «προκατάληψη της επιλογής» σας

1. Προκατάληψη Υποστήριξης των Επιλογών μας (Choice-Supportive Bias).

Όταν κάνουμε μια επιλογή, έχουμε την τάση να αισθανόμαστε καλά με αυτή, υποβαθμίζοντας τα τυχόν θετικά των επιλογών που απορρίψαμε. Επιλέγουμε κάτι κι αυτόματα το υποστηρίζουμε πεισματικά, μόνο και μόνο επειδή το επιλέξαμε, χωρίς δυνατότητα ν΄ αναγνωρίσουμε το λάθος μας ακόμη κι όταν δεν μας εμπνέει όπως το είχαμε υποψιαστεί από την αρχή.  Μπορούμε να  φτάσουμε ως τη σημείο να εξορθολογίσουμε υποσυνείδητα ακόμη τις βλακείες μας, φτάνει να μην αισθανόμαστε άσχημα (γνωστό και ως σύνδρομο του αγοραστή της Στοκχόλμης)

Επομένως. Έχετε επιλέξει τι θα ψηφίσετε; Τέλος! δεν πρόκειται να παραδεχτείτε ότι η επιλογή σας δεν είναι καλή.

2. Η τύφλωση της προκατάληψης της επιβεβαίωσης (Confirmation Bias)

Η τάση να δίνουμε έμφαση και να διαλέγουμε πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τα πιστεύω μας, τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις ή προκαταλήψεις μας , ενώ υποσυνείδητα αγνοούμε όσες δεν τις επιβεβαιώνουν ή και τις αντικρούουν.  Αυτή η αναζήτηση μιας διαστρεβλωμένης πραγματικότητας μας καθιστά ανάπηρους ως προς την αντιμετώπιση της αλήθειας.

Έτσι βρίσκετε φυσιολογικό να διαβάζετε τα site & τις εφημερίδες που είναι φίλιες προς την κομματική σας επιλογή και ν΄ αγνοείτε λίγο πολύ όλα τα υπόλοιπα.

Πηγή

Όλοι οι άνθρωποι είναι μαθήματα ζωής

Γράφει η Μαρία Σκαμπαρδώνη

Δεν πρέπει να μετανιώνεις στη ζωή σου για τους ανθρώπους που γνώρισες. Καλούς, κακούς, συνεπείς και ασυνεπείς, σκληρούς, ευαίσθητους ή άπιστους. Δεν πρέπει να σπαταλάς ώρες στις οποίες να λες «γιατί αυτή τη γνώρισα», «γιατί ήρθε αυτός ο άνθρωπος στο διάβα μου», «καλύτερα να μην τον γνώριζα».

Κανένας άνθρωπος δεν έρχεται στη ζωή μας για να μας βλάψει ή ευεργετήσει απλά. Όλοι τους είναι ένας πολύτιμος τρόπος της ζωής να μας βοηθήσει να βρούμε τον εαυτό μας, να εμβαθύνουμε στο νόημα της ζωής και να διεισδύσουμε στον δικό μας εαυτό, γινόμενοι καλύτεροι άνθρωποι.

Κανένας άνθρωπος της ζωής μας δεν είναι χάσιμο χρόνου. Ούτε ο μικρότερος, ούτε ο μεγαλύτερος, ούτε ο άσχημος, ούτε ο όμορφος, ούτε ο μορφωμένος, ούτε ο αμόρφωτος. Κανένας τους δεν είναι άχρηστος για την πορεία μας, ούτε εκείνος που μας αγαπάει, ούτε εκείνος που μας περιφρονεί. Κανένας δεν έρχεται τυχαία στη ζωή μας, έρχεται για να εκπληρώσει εκείνο τον σκοπό της ζωής που θέλει μέσα από τη χαρά ή τον πόνο, να μας κάνει καλύτερους ανθρώπους.

Ένας άνθρωπος που σου προκάλεσε πόνο, δεν ήρθε στη ζωή σου για να σε κάνει να τον μισείς ή να σκέφτεσαι πως δε θα έπρεπε να τον γνωρίσεις. Ήρθε για να σε βοηθήσει να μην του μοιάσεις, να σου δώσει εκείνο το έναυσμα που θα σου επιτρέψει να εξελίξεις την ψυχή σου προς το καλύτερο.

Κανένας άνθρωπος δεν είναι ανούσιος, κανένας δεν έρχεται δίχως κάτι να αφήσει μέσα μας. Κανένας δεν έρχεται να μας χαρίσει στιγμές, έτσι τυχαία. Αν σκεφτούμε πως όλοι οι άνθρωποι μπορούν να βοηθήσουν την ψυχή μας να γίνει καλύτερη, δε θα πονάμε τόσο πολύ.

Δεν πρέπει να μισείς τους ανθρώπους που η ζωή έφερε στο διάβα σου, όλους πρέπει να τους ευχαριστείς. Είναι όλοι τους ο λόγος που εσύ είσαι ο άνθρωπος που είσαι σήμερα, ο λόγος που έγινες μία προσωπικότητα ολοκληρωμένη.    

Ευσεβείς πόθοι και πραγματικότητα – Τα δεδομένα της ελληνοτουρκικής διελκυστίνδας στην Ανατολική Μεσόγειο

Του Δημήτρη Μηλάκα

Θα είχαν «πλάκα» αυτές οι λεκτικές αντιπαραθέσεις (του στυλ «ξέρεις ποιος είμαι εγώ, ρε;» ή «θα φωνάξω τους φίλους μου να σε δείρουν») μεταξύ των κυβερνήσεων Ελλάδας και Τουρκίας αν πίσω τους δεν υπήρχαν απτά συμφέροντα και μεγάλα σχέδια που βρίσκονται, όπως φαίνεται, στην τελική φάση της δρομολόγησής τους. Το μεγάλο ενεργειακό παιχνίδι στην Ανατολική Μεσόγειο εξελίσσεται με τη συμμετοχή μεγάλων παικτών, οι οποίοι, προκειμένου να προωθήσουν τα συμφέροντά τους, χρησιμοποιούν τις αναλώσιμες μαριονέτες τους…

Οι πολιτικές ηγεσίες σε Αθήνα και Λευκωσία θέλουν να εμφανίζονται ότι παίρνουν ισότιμα μέρος σε αυτό το μεγάλο παιχνίδι, το οποίο έχει στόχο τελικά τη διανομή των επιβεβαιωμένων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων που έχουν βρεθεί στην κυπριακή ΑΟΖ και αυτών που εκτιμάται ότι υπάρχουν δυτικότερα σε περιοχές νότια του Καστελόριζου.

Τόσο στην Αθήνα όσο και στη Λευκωσία οι κυβερνήσεις υπογραμμίζουν τις σημαντικές συμμαχίες που έχουν συνάψει με τους ισχυρούς, οι οποίοι υποτίθεται ότι θα προστατέψουν τα συμφέροντα Ελλάδας και Κύπρου. Ωστόσο οι Τσίπρας και Αναστασιάδης αρνούνται να δουν την πραγματικότητα: τέσσερα τουρκικά πλοία (δύο ερευνητικά και δυο γεωτρύπανα) συνοδευόμενα από τουρκικά πολεμικά πλοία κόβουν βόλτες, τρυπούν και ερευνούν στην κυπριακή ΑΟΖ.

Την ίδια στιγμή οι ισχυροί φίλοι της Ελλάδας και της Κύπρου, καταρχάς οι Ευρωπαίοι εταίροι, παρότι η Άγκυρα καταπατά ευρωπαϊκό έδαφος, περιορίζονται στην έκδοση «σκληρών» ανακοινώσεων. Προφανώς τα οικονομικά συμφέροντα χωρών της Ε.Ε. όπως η Γερμανία και η Ολλανδία είναι τόσο μεγάλα στην Τουρκία, ώστε η πιθανότητα επιβολής ευρωπαϊκών κυρώσεων κατά της Άγκυρας είναι απογοητευτική.

Παρ’ όλα αυτά οι κυβερνήσεις σε Αθήνα και Λευκωσία δεν πτοούνται καθώς θεωρούν την αμερικανική έμπρακτη υποστήριξη δεδομένη αν η Τουρκία τραβήξει κι άλλο το σχοινί. Προφανώς λησμονούν ότι οι ΗΠΑ, αφού υποκίνησαν μέσω της ελληνικής χούντας το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου για να δημιουργηθούν τα προσχήματα για την τουρκική εισβολή, παραμένουν μέχρι σήμερα θεατές της κατοχής του μισού νησιού.

Τα ελληνικά επιχειρήματα

Το επιχείρημα που προβάλλεται στην Αθήνα και τη Λευκωσία είναι ότι σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Δηλαδή:

● Η Τουρκία απομακρύνεται από τις ΗΠΑ και τη Δύση γενικότερα.

● Οι ΗΠΑ προώθησαν τη δημιουργία της «συμμαχίας» Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ, την οποία μάλιστα εποπτεύουν.

● Μέσω των ΗΠΑ έχει ρυμουλκηθεί στον «άξονα» Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ και η Αίγυπτος

● Η Γαλλία έχει απτά οικονομικά συμφέροντα (οικόπεδο με πλούσιο κοίτασμα στην κυπριακή ΑΟΖ) και έχει ήδη συνάψει συμφωνίες στρατιωτικής συνεργασίας με τη Λευκωσία.

● Όπως μας λέει, ο Έλληνας πρωθυπουργός έχει λάβει ισχυρές διαβεβαιώσεις υποστήριξης από τον ίδιο τον Πρόεδρο της Γαλλίας πως οι γαλλικές δυνάμεις θα εμποδίσουν την Τουρκία να επιβάλει διά της βίας τις θέσεις της στην περιοχή.

Από την Κύπρο, όπου βρέθηκε για την κηδεία του Δημήτρη Χριστόφια, ο Αλέξης Τσίπρας θεώρησε ωφέλιμο να απαντήσει στα όσα είχε πει νωρίτερα ο Πρόεδρος της Τουρκίας:

«Λίγο πριν έρθω σήμερα εδώ στην ΕΛΔΥΚ να αποτίσω φόρο τιμής στους πεσόντες, συνεργάτες μου με πληροφόρησαν ότι ο Τούρκος Πρόεδρος έκανε κάποιες δηλώσεις. Είπε, απευθυνόμενος στον Έλληνα πρωθυπουργό, ότι “λέει κάποια πράγματα μιλώντας μόνος του, αλλά εγώ θα συνεχίσω τον χαβά μου”. Θέλω να απαντήσω σε αυτή τη δήλωση λέγοντας, πρώτον, ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός δεν λέει κάποια πράγματα, αλλά μιλάει τη γλώσσα του διεθνούς δικαίου, τη γλώσσα της λογικής, της αλήθειας και της αποφασιστικότητας.

Ο Έλληνας πρωθυπουργός δεν μιλάει μόνος του, αλλά έχοντας στο πλευρό του την Ε.Ε., όλα τα κράτη – μέλη της Ευρώπης και τη μεγάλη πλειοψηφία της διεθνούς κοινότητας, αλλά και κάθε χώρα που σέβεται το διεθνές δίκαιο και το δίκαιο της θάλασσας».

Οι τουρκικές απειλές

Ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί, πρόεδρος του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης και κυβερνητικός εταίρος του Ταγίπ Ερντογάν, επιτέθηκε στην Ελλάδα και στον Τσίπρα κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του κόμματός του. «Η Ελλάδα παίζει με τη φωτιά. Ο πρωθυπουργός της χώρας αυτής, ο Τσίπρας, με θράσος δήλωσε πως θα έχουμε τίμημα αν επιμείνουμε στις γεωτρήσεις. Η κουτσή πάπια ο Τσίπρας είπε πως θα μας εμποδίσουν», τόνισε ο Μπαχτσελί και συμπλήρωσε:

«H Ελλάδα πρέπει να ξέρει πως δεν έχει γεννηθεί ο πειρατής που μπορεί να μας εμποδίσει στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο. O Tσίπρας πρέπει να σταματήσει να προκαλεί και να ασχοληθεί με την Ιστορία. Πρέπει να πάρει μάθημα από τους παππούδες του που έπεσαν στη θάλασσα στη Σμύρνη. Αν δεν το κάνει, τότε από τώρα πρέπει να είναι έτοιμος να τσακιστεί, να βυθιστεί στη θάλασσα».

Κλείνοντας ο Τούρκος πολιτικός επισήμανε: «Προκαλώ! Ο Τσίπρας να βγει μπροστά μας στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο και να δει τι θα πάθει».

Απέναντι στην τουρκική αμφισβήτηση της κυπριακής ΑΟΖ, η οποία εκδηλώνεται στην πράξη, και απέναντι στις απειλές της Άγκυρας ότι θα πραγματοποιήσει γεωτρήσεις (και) στην περιοχή του Καστελόριζου, η Αθήνα (κυβέρνηση και αξιωματική αντιπολίτευση) προβάλλει ως επαρκές ανάχωμα τις «στρατηγικές σχέσεις» που αναπτύσσει η χώρα με τους Αμερικανούς.

Ανάμεσα στις αποδείξεις για το βάθος αυτής της στρατηγικής ελληνοαμερικανικής σχέσης η Αθήνα προβάλλει το υπό ψήφιση νομοσχέδιο East Med Act που έχει ήδη περάσει από την αρμόδια Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Γερουσίας. Το «Νομοσχέδιο για την Ασφάλεια και την Ενεργειακή Συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο», όπως ονομάζεται, επιχειρεί να αναμορφώσει τη γεωπολιτική στρατηγική των ΗΠΑ στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου τοποθετώντας την τριμερή συνεργασία Ελλάδας – Ισραήλ – Κύπρου στο επίκεντρο του στρατηγικού ενδιαφέροντος της Ουάσιγκτον. Ανάμεσα στις πολλές προβλέψεις του περιλαμβάνεται και η άρση του εμπάργκο όπλων στην Κυπριακή Δημοκρατία, καθώς και η καταγραφή των τουρκικών παραβιάσεων.

Για να επιβεβαιωθούν στην πράξη όλοι αυτοί οι ευσεβείς πόθοι της ελληνικής / ελληνοκυπριακής πλευράς, θα πρέπει κατ’ αρχάς να επισφραγιστεί η ρήξη στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Η επικείμενη συνάντηση Τραμπ – Ερντογάν στην Οζάκα στο περιθώριο της συνόδου των G20 πιθανότατα θα δώσει την εκκίνηση για εξελίξεις…   

Αγανακτήστε ελεύθερα!

Γράφει ο Τάσος Τσακίρογλου

Ζούμε ήδη στην εποχή της γενικευμένης αγανάκτησης. Μπορούμε να το διαπιστώνουμε καθημερινά όλο και περισσότερο. Το βλέπουμε τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Αυτό που κυριαρχεί είναι η πόλωση, η οποία εντείνεται διαρκώς.

Μας το δείχνει η κατάσταση στη Βρετανία για το Brexit, το βλέπουμε στις ΗΠΑ για τη μετανάστευση ή τις αμβλώσεις, το ζούμε στην Ελλάδα με τις διπλές εκλογικές αναμετρήσεις, το βιώσαμε στην προεκλογική περίοδο για το Ευρωκοινοβούλιο. Παντού κυριαρχεί μια απέχθεια προς τον συμβιβασμό, αλλά και το αίσθημα ότι ο αντίπαλος πρέπει να εξαφανιστεί.

Φυσικά, αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι προβλήματα άλυτα επί δεκαετίες έχουν έρθει στο προσκήνιο με ιδιαίτερη δύναμη και πιέζουν ασφυκτικά για μιαν απάντηση, κυρίως σε κοινωνικό επίπεδο: από την κλιματική αλλαγή και τις συνέπειές της μέχρι τα απομεινάρια του μεταπολεμικού κοινωνικού κράτους και την προσπάθεια να σαρωθούν και αυτά από την απληστία των κυρίαρχων οικονομικών ελίτ του πλανήτη.

«Το κινητήριο συναίσθημα της Αντίστασης ήταν η αγανάκτηση. Εμείς, οι βετεράνοι των αντιστασιακών κινημάτων και των μαχόμενων δυνάμεων της ελεύθερης Γαλλίας, καλούμε τις νεότερες γενιές να δώσουν πνοή στην Αντίσταση και να μεταδώσουν την κληρονομιά και τα ιδανικά της. Τους λέμε: πάρτε τη σκυτάλη, αγανακτήστε!». Αυτό έγραφε, το 2010, ο ενενηντατριάχρονος τότε Στεφάν Εσέλ, μια εμβληματική φιγούρα της γαλλικής Αντίστασης, στο βιβλίο του «Αγανακτήστε!» (εκδ. Πατάκης), το οποίο έγινε πηγή έμπνευσης για εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, μεσούσης της χρηματοπιστωτικής κρίσης.

Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι αγανακτούμε κυρίως για τους λάθος λόγους και με τους λάθος ανθρώπους. Αυτό αποδεικνύει το κύμα της Ακροδεξιάς, των ρατσιστών και των φασιστών που πλημμυρίζει τις περισσότερες χώρες του κόσμου.

Συνήθως, οι άνθρωποι επικεντρώνουμε την προσοχή μας στα πρόσωπα και όχι στο πρόβλημα. Ετσι, το σύστημα μπορεί εύκολα να μας ξεγελά, αλλάζοντας τα πρόσωπα στις διάφορες θέσεις και αφήνοντας ανέγγιχτο το πρόβλημα. Αυτό εκτονώνει την οργή, ξεφουσκώνει τις αντιδράσεις και κερδίζει χρόνο για το ίδιο το σύστημα. Δεύτερον, στοχοποιούμε τις φανερές και εκφρασμένες θέσεις των προσώπων, αλλά παραλείπουμε να εξετάσουμε τα κρυμμένα συμφέροντα. «Ποιος κερδίζει απ’ αυτό;» είναι η ερώτηση που κανονικά θα έπρεπε να θέτουμε, όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με επιλογές πολιτικών προσώπων.

Με τον τρόπο αυτό, η αγανάκτηση εμφανίζεται σαν μια υπερβολικά συναισθηματική αντίδραση και τίποτα παραπάνω. Στιγματίζεται, καταγγέλλεται και ρίχνεται στον «Καιάδα», στο όνομα του πολιτικού πολιτισμού. Ομως, η αγανάκτηση είναι ένα από τα πλέον παραγωγικά συναισθήματα, στον βαθμό που συνοδεύεται από την κριτική σκέψη και την αναζήτηση των αιτίων.

Φυσικά, στο παιχνίδι αυτό καταλυτικό ρόλο έχουν και τα κόμματα, αφού συχνά προσπαθούν να διοχετεύσουν την αγανάκτηση σε ασφαλείς δρόμους, ακίνδυνους για τα ίδια και τα συμφέροντά τους. Γι’ αυτό και στοχοποιούν πρόσωπα: από πολιτικούς αντιπάλους μέχρι τους μετανάστες.

Η προσωποποίηση των προβλημάτων είναι ο ασφαλέστερος δρόμος για την παραπλάνηση των πολιτών. Πίσω από τη Μέρκελ, τον Ντράγκι ή τον Τραμπ υπάρχει ένα απρόσωπο σύστημα που λειτουργεί απρόσκοπτα, όσο δεν το αμφισβητούμε. Και αυτός είναι ο μόνος λόγος για να αγανακτούμε. Οσο δεν το κατονομάζουμε ως τον βασικό υπεύθυνο για την αθλιότητα του σήμερα, τόσο συμβάλλουμε στη διαιώνισή του. Λοιπόν, αγανακτήστε ελεύθερα, αλλά για τους σωστούς λόγους!

Οι δικοί μας ήρωες έχουν μάτια δακρυσμένα

Γράφει ο Κώστας Παπαντωνίου

Μέσα σε διάστημα μόνο λίγων ημερών, δύο άνθρωποι που έχουν εξελιχθεί σε πρόσωπα θαυμασμου για τον διαφορετικό, κινηματικό και μη, αλλά εξίσου πολύτιμο αγώνα τους απέναντι στον ρατσισμό και τον φασισμο, εμφανίστηκαν με τα μάτια τους δακρυσμένα. Εμφανίστηκαν να κλαίνε, έχοντας δάκρυα που έβγαιναν πηγαία από τα βάθη της ψυχής.

Από τη μία είναι η εικόνα του Γιάννη Αντετοκούνμπο. Όταν ξεκίνησε την ομιλία του για τη διάκριση με το μεγαλύτερο σε αξία ατομικό βραβείο στο ΝΒΑ, το κορυφαίο πρωτάθλημα μπάσκετ στον κόσμο, του ήταν αδύνατο να συγκρατήσει τη συγκίνησή του. Μέχρι να φτάσει εδώ, είχε προηγηθεί μια ζωή γεμάτη κακουχίες, ρατσισμό, θυσίες, επίμονο και άνισο αγώνα. Αλλά και μια ζωή με αναπάντεχες απώλειες. Όπως του πατέρα του που πέθανε πριν δύο χρόνια.

Από την άλλη είναι η εικόνα της Μάγδας Φύσσα. Μπροστά στη θέα του δολοφόνου του παιδιού της, άρχισε να κλαίει γοερά. Μια ανθρώπινη αντίδραση που δεν αφαίρεση κάτι από τον δυναμισμό της όπως τον γνωρίζουμε, αλλά έκανε τον Ρουπακιά να φαίνεται ακόμη μικρότερος.

Από τη μία είναι ο Γιάννης Αντετοκούνμπο.

Το παιδί με τους γονείς μετανάστες. Το παιδί που μεγάλωσε στα Σεπόλια. Το παιδί που πουλούσε CD. Το παιδί που δεν είχε χρήματα να πάρει ρούχα και παπούτσια. Το παιδί που δεν είχε κάθε μέρα να φάει. Που δεν του έφταναν τα ψιλά για το εισιτήριο στο λεωφορείο. Το παιδί με τις φτηνές και φθαρμένες φόρμες. Το παιδί που στραβοκοιτούσαν οι ντόπιοι. Το παιδί που δεν είχε πάντα ρεύμα και νερό στο σπίτι κι έβλεπε τη σπιτονοικοκυρά να ενοχλεί κάθε τρεις και λίγο τους γονείς του για τα νοίκια που δεν καταβληθεί. Το παιδί που του αρνούνταν να έχει πατρίδα. Που δεν αναγνώριζαν την ύπαρξή του.

Το παιδί αυτό, σήμερα είναι και επίσημα ο καλύτερος μπασκετμπολίστας του κόσμου. Είναι ο άνθρωπος που έγραψε το όνομά του, δίπλα σε αυτά παικτών θρύλων, στους οποίους επίσης απονεμήθηκε ο τίτλος του MVP της χρονιάς (Most Valuable Player), όπως οι Μάικλ Τζόρνταν, Μάτζικ Τζόνσον και Λάρι Μπερντ.

Είναι ο άνθρωπος που εμπνέει παιδιά σε όλο τον κόσμο να παλέψουν μέχρι τέλους για το όποιο όνειρό τους. Είναι ο άνθρωπος που εμπνέει γονείς σε όλο τον κόσμο να δώσουν το όνομά του στο παιδί τους. Αλλά και ο άνθρωπος που δεν ξεχνά το παρελθόν τους. Τους ανθρώπους, από τους οποίους εκείνος εμπνεόταν και τον στήριξαν όταν δεν τον γνώριζε κανείς.

Από την άλλη είναι η Μάγδα Φύσσα.

Η μάνα που έχασε σε μια νύχτα το παιδί της. Η μάνα που άκουσε τα κανάλια να λένε ότι σκότωσαν τον γιο της για το ποδόσφαιρο. Που είδε το παλικάρι της, χάμω χτυπημένο, να γίνεται πρωτοσέλιδο για να πουλήσει η μεγαλύτερη κίτρινη-σκανδαλοθηρικη εφημερίδα. Που ζει με την απουσία. Που ζει με την προσβολή της μνήμης, κάθε φορά που βεβηλώνουν οι φασίστες τη προτομή του Παύλου, η οποία έχει τοποθετηθεί εκεί που δολοφονήθηκε.

Η μάνα αυτή, είναι σήμερα η γυναίκα σύμβολο στον αγώνα απέναντι στον φασισμό. Είναι η γυναίκα αγωνίστρια που δεν εγκατέλειψε στιγμή τον αγώνα. Που βρίσκεται σε κάθε δικάσιμο της δίκης σε βάρος της Χρυσής Αυγής και σε κάθε αντιφασιστική πορεία στην τιμή του Παύλου. Είναι η γυναίκα που αντικρίζει τους φασίστες καθημερινά και τους κοιτά χωρίς φόβο.  Που δεν πτοείται από τις απειλές, τις βρισιές και τις προσβολές. Που μένει ακλόνητη, αλλά και ανθρώπινη.

Ο Γιάννης Αντετοκούνμπο και η Μάγδα Φύσσα είναι τα δύο πιο εμβληματικά πρόσωπα της εποχής μας. Αντιπροσωπεύουν τη συγκινητική επιμονή, την προσπάθεια, τον αγώνα, τη θέληση για δικαίωση. Είναι δύο άνθρωποι που έχουν περάσει πολλά. Που έχουν στερηθεί πολλά. Που οι πληγές του δεν θα κλείσουν ποτέ. Είναι δύο άνθρωποι που δεν επιδιώκουν να καλλιεργήσουν τον μύθο της άτρωτης φυσιογνωμίας. Που λυγίζουν, όπως όλοι μας και κλαίνε κι αυτοί.

Οι ιστορίες τους είναι διαφορετικές.  Αγκαλιάζει όμως η μία την άλλη και γίνονται γροθιά στον φασισμό. Είναι ένα μεταναστόπουλο και μία μάνα. Είναι οι δικοί μας ήρωες.

Κι αν τους φέρει ποτέ ο δρόμος κοντά, είναι βέβαιo ότι μια αγκαλιά μεταξύ τους θα νικήσει το μίσος όλου του κόσμου. Σε όλα τα μήκη και πλάτη του, από τις αίθουσες δικαστηρίων, μέχρι τα γηπεδάκια μπάσκετ στα Σεπόλια και από το Κερατσίνι μέχρι το Μιλγουόκι.

Οταν το φίδι βγει από την τρύπα...

Γράφει ο Πέτρος Μανταίος

Ετσι γίνεται στον κόσμο. Υπάρχει απόδοση, αλλά ακολουθεί ανταπόδοση: Παίρνεις – δίνεις. Τραβιέσαι παράμερα. Αφήνεις τον άλλον να βγάλει το φίδι απ’ την τρύπα, φωνάζοντας, από απόσταση ασφαλείας: «Εξελθε κατηραμένε όφι...», όπως ο Καραγκιόζης. Βγάζει ο άλλος το φίδι δαγκωμένος και γδαρμένος με πολλαπλά κατάγματα στο (πολιτικό/εκλογικό) σώμα.

Αλλά τώρα πια, το φίδι μένει σε σένα, στα χέρια σου. Κάτι πρέπει να το κάνεις: να του πιάσεις ποντίκια; να το βάλεις στον κόρφο σου; να το μπαγλαρώσεις σε γυάλα να το βλέπουν οι φίλοι των ερπετών;.. Κάτι πρέπει να το κάνεις εν πάση περιπτώσει, ώστε να δείξεις, κατά κάποιο τρόπο, κι αυτή τη ρημάδα την ευγνωμοσύνη σου. Γιατί, ακόμα κι αν δεν υπήρχε αυτό το φίδι, θα έπρεπε να το είχες επινοήσει, τόσο που σε βοήθησε στην πορεία προς τα... και εις ανώτερα.

Είδα το πρωτοσέλιδο στην προχθεσινή «Εφ.Συν.»: «Ποιοι στέλνουν τελεσίγραφο στον Μητσοτάκη», γι’ αυτούς τους εθνικώς φρονούντες, ακοίμητους φρουρούς του έθνους και της πατρίδος (αυτούς και μόνον αυτούς, όλοι οι άλλοι απλώς κολλάμε μπρίκια εθνικής υποτέλειας και δεν βλέπουμε την ώρα, σε πρώτη ζήτηση, να κατεβάσουμε τα πατριωτικά σώβρακα μέχρι τους αστραγάλους...).

Οσους έστειλαν γράμμα και γραφή στον Μητσοτάκη, να μην ξεχάσει το «Μακεδονικό» και μάλιστα να δηλώσει προεκλογικά (το πιάσαμε το υπονοούμενο...) ότι θα ακυρώσει τη Συμφωνία των Πρεσπών· αυτό δε από την κάποτε σοβαρή «Καθημερινή», ανωνύμως, μπήκαν μετά τα ονόματα στην ηλεκτρονική έκδοση· δεοντολογία για αγρίους…

Πληθαίνουν τα προεκλογικά δείγματα (και δήγματα) του μετεκλογικού «θιάσου» που προδιαθέτουν για το έργο που θα δούμε. Το κακό είναι ότι αυτοί νιώθουν να πηγαίνουν καβάλα, με τα τσουμπλέκια να κουδουνίζουν. Οι άλλοι; Σαν να είναι αλλού!