Ποιοί κερδίζουν από την πτώση της τιμής του πετρελαίου;

γράφει ο Μιχάλης Γιαννεσκής

Εδώ και αρκετούς μήνες, ένας οικονομικός πόλεμος διεξάγεται μεταξύ των κρατών που παράγουν πετρέλαιο. Τα μέσα που χρησιμοποιούνται είναι ο όγκος παραγωγής και η τιμή στην οποία πωλείται το πετρέλαιο. Σε αυτόν τον πόλεμο δεν υπάρχουν σύμμαχοι, και μέχρι στιγμής δεν έχουν αναδειχθεί νικητές.

Η εμπόλεμη κατάσταση πυροδοτήθηκε από την εξόρυξη shale oil (σχιστολιθικού πετρελαίου) στις ΗΠΑ, η οποία αύξησε την παραγωγή πετρελαίου της χώρας κατά 50% την τριετία 2012-2015. Αυτή η αύξηση μείωσε τη ζήτηση για το πετρέλαιο της Σαουδικής Αραβίας και των άλλων παραγωγών. Ταυτόχρονα, λόγω της οικονομικής κρίσης, η διεθνής κατανάλωση πετρελαίου μειώθηκε σημαντικά. Αυτές οι εξελίξεις έφεραν ανατροπή στο πετρελαϊκό σκηνικό.

Η Σαουδική Αραβία, αντί να μειώσει την παραγωγή της λόγω της μειωμένης ζήτησης, την διατηρεί σε υψηλά επίπεδα για να χτυπήσει την παραγωγή shale oil στις ΗΠΑ. Όταν υπάρχει πολύ πετρέλαιο αλλά μειωμένη ζήτηση στην αγορά, η τιμή του πέφτει. Έτσι επηρεάζεται αρνητικά και η άλλη αντίπαλος της Σαουδικής Αραβίας, η πετρελαιοπαραγωγός Ρωσία, που βλέπει τα έσοδά της από τις εξαγωγές πετρελαίου να πέφτουν.

Η πτώση των τιμών είναι κατακόρυφη από 130 δολάρια το βαρέλι το 2012, σε 37 δολάρια σήμερα. Οικονομικοί αναλυτές αναφέρουν ότι οι πετρελαιοπαραγωγικές χώρες προετοιμάζονται για περαιτέρω  πτώση της τιμής στα 20 δολάρια το βαρέλι μέσα στο 2016. Το International Energy Association εκτιμά ότι ο κορεσμός της αγοράς με πετρέλαιο θα συνεχιστεί ακάθεκτος για τουλάχιστον 12 μήνες.

Όλες οι πρόσφατες εξελίξεις δείχνουν ότι η παραπάνω κατάσταση θα επιδεινωθεί. Πρώτον, το φθηνό πετρέλαιο που εξάγει ο ISIS (που εκτιμάται ότι πωλείται σήμερα περίπου 20 δολάρια το βαρέλι) δεν εμφανίζεται στα επίσημα στοιχεία των αγορών πετρελαίου, αλλά συνεισφέρει στη μείωση της ζήτησης του καυσίμου των άλλων παραγωγών.

Δεύτερον, λόγω της πρόσφατης συμφωνίας των χωρών της Δύσης με το Ιράν οι κυρώσεις που είχαν επιβληθεί θα αρθούν σύντομα και η χώρα θα ξαναρχίσει να εξάγει πετρέλαιο. Η ποσότητα πετρελαίου που διατίθεται προς πώληση στις διεθνείς αγορές θα αυξηθεί, ενώ η ζήτηση αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω λόγω της συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης.

Τρίτον, η άνοδος της αντιστοιχίας του δολαρίου προς άλλα νομίσματα αναμένεται να επιταχυνθεί, ιδίως εάν αυτή την εβδομάδα τα επιτόκια των ΗΠΑ αυξηθούν. Οι διεθνείς τιμές του πετρελαίου καθορίζονται σε δολάρια, συνεπώς ενόσω το δολάριο ανεβαίνει, θα έπρεπε να ανεβαίνει και η τιμή του πετρελαίου. Όμως από το 2014 ο ΟΠΕΚ και οι άλλες χώρες που εξάγουν πετρέλαιο δεν φιξάρουν την τιμή και τον όγκο παραγωγής του καυσίμου, όπως έκαναν στο παρελθόν. Ενόσω η παραγωγή παραμένει σε υψηλά επίπεδα και η ζήτηση σε χαμηλά, κάθε άνοδος του δολαρίου προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη πτώση της τιμή του πετρελαίου.

Η χαμηλή τιμή του πετρελαίου έχει επιπτώσεις και για την Ελλάδα. Οι προοπτικές για την εξόρυξη πετρελαίου από τα κοιτάσματα στο Ιόνιο και στα νότια της Κρήτης (που βρίσκονται σε μεγάλα βάθη και θα έχουν μεγάλο κόστος εξόρυξης), δεν βοηθούνται από τη συνεχή πτώση της τιμής των καυσίμου.

Οι παραπάνω εξελίξεις δημιουργούν την εύλογη απορία γιατί η πτώση της τιμής του πετρελαίου δεν αντικατοπτρίζεται στην λιανική πώληση. Ο λόγος είναι ότι μόνο ένα σχετικά μικρό ποσοστό της λιανικής τιμής αντικατοπτρίζεται στην τιμή του καυσίμου. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, περίπου 67% του συνολικού κόστους της βενζίνης αντιστοιχεί σε φόρους και εισφορές, περίπου 10% σε έξοδα μεταφοράς και το υπόλοιπο στο κόστος του καυσίμου και στο κέρδος των εταιρειών διανομής. Ακόμα και εάν η τιμή του καυσίμου στη διεθνή αγορά μηδενιζόταν, ένα λίτρο καυσίμου θα κόστιζε τουλάχιστον 80% της σημερινής τιμής.

Συνεπώς, ποιοι έχουν επωφεληθεί από την πτώση της τιμής του πετρελαίου; Ο πόλεμος της τιμής του πετρελαίου δεν έχει μέχρι στιγμής νικητές, αλλά μόνο νικημένους, παρά τα προσωρινά οφέλη που αποκόμισαν μερικοί, όπως τα διυλιστήρια, οι διανομείς και οι έμποροι πετρελαίου. Η στρατηγική της Σαουδικής Αραβίας έχει αποτύχει μέχρι στιγμής: ο κύριος στόχος της, η παραγωγή shale oil στις ΗΠΑ, έχει επηρεαστεί ελάχιστα. Οι πετρελαιοπαραγωγικές χώρες αντιμετωπίζουν συνεχώς αυξανόμενα ελλείμματα στους προϋπολογισμούς τους. Οι εισαγωγείς πετρελαίου, όπως η ΕΕ, αντιμετωπίζουν μια αποπληθωριστική στασιμότητα που δεν αντισταθμίζεται από το φθηνότερο πετρέλαιο. Οι μεγάλες διεθνείς εταιρείες πετρελαίου βλέπουν τα κέρδη τους και τις μετοχές τους να κατακρημνίζονται. Οι καταναλωτές δεν επωφελούνται από την απότομη πτώση των τιμών. Οι μόνοι που ίσως επωφεληθούν είναι όσοι κατευθύνουν την πλασματική χρηματοπιστωτική οικονομία, η οποία δεν δεσμεύεται από την πραγματικότητα.